Բարձրագույն պիլոտաժ
Ինչպես ասացի, մեր տունը այգու մեջ էր։ Քաղաքում միակ զբոսայգին էր, որտեղ նաև կային բազմապիսի կարուսելներ: Երևի թե հարկ չկա պատմելու, թե ինչպես ուսումնասիրած կլինեի տեղանքը… Բոլոր կարուսելները օրը մի քանի անգամ նստում էի, բայց դե ավելիի ցանկություն կար, իսկ փողը սահմանափակ էր։ Դրա ճարն էլ էի գտել։ Մի տեսակի ինքնաթիռ–կարուսել կար՝ ամենապահանջվածը, որը պտտվելու ընթացքում պետք է բարձրանար վերև: Երեք հոգի էին նստում մեջը. մեկը՝ առջևում, երկուսը՝ ետևում։ Վերև բարձրանալու համար անհրաժեշտ էր, որ առջևում նստածը ոտքով ուժեղ հրեր սեղմակը, այլապես ինքնաթիռը ներքևում ուղղակի կպտտվեր։ Դե իմ ինքնաթիռն ամենաբարձրն էր թռչում, որովհետև ես գիտեի այդ նրբության մասին, իսկ նրանք, ովքեր գալիս էին գյուղերից կամ էլ քիչ էին հաճախում, բնականաբար տեղյակ չէին։ Ասեմ, որ ոտաբոբիկ էի. երբ շաբաթը մեկ կոշիկներս տակից ծակվում էին, որոշեցին ինձ միայն դպրոցից առաջ կոշիկ գնել, ու դա իմ սրտով էր, որովհետև գլուխս կազատեի անվերջ խրատներից՝ փողոցները չափչփելու մասին։ Կարուսելի կանգնելուց հետո բոլորի հիացական հայացքների ներքո ես, հնդկահավի նման փքված, հաղթական դեմքով իջնում էի ու գնում դեպի ելքը։ Հետևիցս երեխաները գալիս էին ու խնդրում, որ բացատրեմ, թե որն է գաղտնիքը, որ ես այդքան բարձր եմ թռչում։ Ես դեմքի լրջագույն արտահայտությամբ բացատրում էի, որ իրենք դա չեն կարող անել, ու որ դա ի՛մ մենաշնորհն է։ Էս երեխեքն էլ, իրար հերթ չտալով, խնդրում էին, որ վճարեն իմ փոխարեն, միայն թե ես նստեմ իրենց ինքնաթիռի առջևում ու վերև բարձրացնեմ։ Ձևականորեն դժգոհ դեմք ընդունած՝ համաձայնվում էի։ Մինչ ես դրսևորում էի բարձրագույն պիլոտաժ, ներքևում ինձ համար հաջորդ անգամվա տոմս էին գնում։ Արդեն երևի պատկերացրիք, թե ես երեկոյան ինչ կարգի հոգնած ու գլխապտույտով կգնամ տուն։ Լավ էր, որ կարուսելն աշխատում էր միայն շաբաթ և կիրակի օրերին։
Տանն ինձ սպասվում էր բաբոյիս հերթական ու հուսահատ բացատրական աշխատանքներն առ այն, թե ինչպիսին պետք է լինի աղջիկն, ու ես որքան եմ հեռու այդ չափանիշից։ Ես լսում էի ուշադիր, պինդ փաթաթվում էի բաբոյիս, պաչպչում ու հետն էլ մտմտում հաջորդ օրվա անելիքներս։
Մորաքույրս մի ընկերուհի ուներ՝ Սիրան անունով։ Սկզբում շատ մտերիմ էին, հետո ինձ անհասկանալի պատճառով սկսեցին հաճախակի վիճել։ Վիճում էին, բայց դե Սիրանն ամբողջ օրը մեր տանն էր լինում։ Մի օր մորաքույրս՝ Անոն, որին տարիքային քիչ տարբերության պատճառով միշտ անունով եմ դիմել, ինձ կանչեց ու ասաց.
– Էլիկո՛ ջան, լսի՛ր՝ ինչ եմ ասում. ուրեմն, որ Սիրանը գա, որոշ ժամանակ հետո դու իրեն կասես. «Էլ չգա՛ս մեր տուն»։ Ես կզայրանամ վրադ, բայց դու էլի՛ կասես։ Էնքա՜ն կասես, մինչև թողնի ու գնա։
Ես սիրով համաձայնվեցի, մի տեսակ նույնիսկ պատկերացրի Սիրանի դեմքի արտահայտությունը, սկսեցի րոպեն մեկ պատշգամբից նայել, թե երբ է գալու, որ ես փայլեմ ինձ վստահված առաջադրանքը կատարելում։ Մի քիչ հետո եկավ Սիրանս. նայում եմ ու պատկերացնում, թե խեղճի գլխին ինչ եմ բերելու։ Մի քիչ նստեցին, ինչպես որ պայմանավորվել էինք, ես՝ ոչ այս, ոչ այն, էս խեղճին ասացի, որ հենց հիմա վեր կենա ու գնա մեր տնից։ Սիրանը զարմացած ինձ նայեց, մտածեց՝ կատակ եմ անում, ճիշտ է՝ չար, բայց՝ կատակ։ Ես անկոտրում էի.
– Հենց հիմա գնա՛ մեր տնից։
Սիրանը շրջվեց դեպի Անոն, որ տեսնի՝ ինչ արձագանք կա ինքնագործունեությանս պահով։ Անոն շփոթվեց, երևի չէր սպասում, որ ես այդ կարգի վիրտուոզ կկատարեմ դերս։ Սկսեց ինձ սաստել, բայց ըստ պայմանավորվածության՝ ես պետք է պնդեի իմ պահանջը։ Անոն, երևի ինքն իր արածից արդեն փոշմանած, ուզում է հարթել տհաճ միջադեպը, բայց դե ես չեմ հասկանում այդքան բանն ու անընդհատ կրկնում եմ, որ Սիրանը լքի մեր բնակարանը։ Սիրանը վեր կացավ տեղից։ Տեղից վեր կացավ նաև Անոն, հասավ ինձ ու՝ տուր, թե կտաս… Ճիշտ է, ցավոտ չէր խփում, բայց միայն այն, որ իմ անթերի կատարած աշխատանքը այդ կարգի չի գնահատվել, ու ինքը խախտել է պայմանավորվածությունը, հետն էլ՝ ես իզուր քոթակ եմ ուտում, ինձ հանեց հունից։ Սիրանն էլ զգաց, որ ինչ–որ շա՜տ փափուկ ծեծ էր։ Ես մի քիչ հեռու գնացի, որ ամեն դեպքում Անոյին անհասանելի լինեմ, գոռացի.
– Ինչի՞ ես խփում, դու չասեցի՞ր, որ զզվում ես Սիրանից, ու որ ես իրեն ասեմ էլ չգա մեր տուն։
Մինչ Անոն կփորձեր ինձ բռնել, իսկ որ բռներ՝ հաստատ մեծ կտորս ականջս էր թողնելու, ես Սիրանին հրեցի ու դուրս թռա տնից։ Մինչև բաբոս աշխատանքից չեկավ, ես տուն չգնացի։ Հետո, իհարկե, հաշտվեցինք Անոյի հետ. խոսք վերցրի, որ եթե բաբոն տանը չլինի, ինքն ինձ չի պատժելու։
Պատմում եմ ուրախ դեպքեր, բայց աչքերս խոնավանում են… Չեմ արտասվելու, որովհետև դեռ էլի զավեշտալի բաներ կան պատմելու իմ, Մարո Մարգարյանի խոսքերով ասած, ծիածանափեշ մանկությունից, առանց որոնց ներկապնակիս գույներն ամբողջական չեն լինի…
Կինոդիտում
Մի անգամ տատիկս ու մորաքույրս որոշեցին կինո գնալ: Հնդկական ֆիլմ էր, ու հազիվ էին տոմս ձեռք բերել: Բնականաբար, ես պլաններում չկայի ու շատ ծանր տարա։ Մի լավ լաց եղա՝ գետնին պառկելով, ոտքերս հատակին հարվածելով։ Հույս ունեի, որ ազդեցություն կգործեմ, ու ինձ էլ կտանեն, բայց… զրո արձագանք: Երբ արդեն տնից դուրս էին գալիս, մորաքույրս ինձ մեկնեց մի բարակ գիրք ու ասաց, որ եթե մինչև իրենց վերադարձը կարդացած լինեմ, խոստանում է մյուս անգամ իրենց հետ ինձ էլ տանել։ Հեռանկարային կինոդիտումն ինձ բոլորովին չուրախացրեց։ Իհարկե, իրենց դուրս գալուց հետո գիրքը շպրտեցի դեպի դուռը, բայց դադարեցի լացել, որովհետև հանդիսատես չունեի։ Մի քանի րոպե անիմաստ պատեպատ զարկվելուց հետո աչքովս ընկավ դռան տակ ընկած գիրքը։ Վերցրի, կարդացի վերնագիրը՝ «Ո՞ւր է թռչում փոքրիկ կռունկը». ֆո՜ւ, ինչ էլ վերնագիր է, չե՜մ կարդալու… Դուռն էլ կողպել են վրաս, թե գնամ դուրս… Հետաքրքիր է, բայց ո՞ւր կարող է թռչել ինչ–որ մի փոքրիկ կռունկ։ Վերցրի գիրքն ու սկսեցի թերթել… Հիսուն տարիների հեռվից չեմ կարող հիշել բովանդակությունը, բայց որ կլանված կարդացի մինչև վերջ, պարզ եմ հիշում։ Մերոնք վերադարձան ու շատ զարմացան ինձ հանգիստ նստած տեսնելով։ Ես սկսեցի ոգևորությամբ պատմել կռունկի մասին, որով և արժանացա հիսուն կոպեկի։ Ինձ ասացին, որ այդ գումարով կորժիկ ու պաղպաղակ գնեմ, չեմ կարող գնալ ֆիլմը դիտելու, քանի որ դժվար է տոմս ձեռք բերելը։ Այդ փաստն ամենևին ինձ չհուզեց, որովհետև, իմ պատկերացմամբ, դահլիճ ընկնելու համար բոլորովին պարտադիր չէր դռնով ներս մտնելը։ Գնացի «Արարատ» կինոդահլիճի մոտ։ Էն, որ ասում են՝ ասեղ գցելու տեղ չկար, այդ պահի համար էր ասված, բայց դե ես հեշտ հանձնվողներից չէի (ասեմ, որ մինչև հիմա էլ էդպիսին եմ): Հոկտեմբերյանի շոգին նույնիսկ կինոյի հսկիչները չէին դիմանում ու ֆիլմը սկսելուց հետո բացում էին դռները, քաշում հաստ վարագույրներն ու գեստապոյի պես կանգնում էին դռների մոտ։ Որոշ ժամանակ անց, երբ ինչ–որ չափով բթանում էր հսկիչների զգոնությունը, ես զգուշորեն ներս էի սողոսկում դռնից ներս։ Հնարավորինս մոտենում էի էկրանին ու նստում հատակին։ Կլանված նայում էի մինչև վերջ։ Դա շարունակական բնույթ ունեցավ, քանի որ ֆիլմն ինձ շատ էր դուր եկել։ Վերնագիրն էր՝ «Փոշու մեջ ընկած ծաղիկը»։ Ֆիլմից հետո դեմքիս ակոսներ էին գոյանում արցունքի ու փոշու առկայաթյունից։ Մի քանի անգամ ֆիլմը դիտելուց հետո այլևս էկրանն ինձ քիչ էր հետաքրքրում։ Հասկացա, որ ես հիմա ունեմ մի կարևոր առաքելություն. այն է՝ հանրությանը տեղեկացնել ֆիլմի բովանդակությանը նախօրոք, որպեսզի մինչև հանգուցալուծմանը հասնելը իրենց առողջությունը լուրջ վտանգ չկրի։ Ֆիլմում օձը մոտենում էր քնած երեխային, ու կանայք դահլիճում սկսում էին լացուկոծ դնել, ոմանք նույնիսկ սրտերն էին բռնում։ Ու այդտեղ հայտնվում էի ես՝ իմ կարծիքով կախարդ փերու տեսքով.
– Տոտա՛ ջան, մի՛ մտածիր, երեխուն բան չի լինում, փրկելու են, չմտածեք,– ու անցնում էի մանրամասներին, թե ով և ինչ ձևով է մասնակցում «փրկարարական» աշխատանքներին, ու ինչպիսի տղա է դառնալու այդ երեխան։ Ես պատրաստ էի ավելին ասելու, բայց արի ու տես, որ իմ այդ բարեգործական ջանքերը ճիշտ չընդունվեցին հանդիսատեսի, հատկապես հսկիչների կողմից, ու, մեղմ ասած, ինձ դահլիճից դուրս հրավիրեցին՝ խստագույնս ասելով, որ ինձ այդ կողմերում տեսնել չեն ուզում։ Դե, առանձնապես դարդ չարեցի, մտածեցի, որ ես ի՞նչ, իրե՛նք բան ունեն կորցնելու, դե հիմա թող մինչև ֆիլմի վերջը սպասեն, մի լա՜վ լաց լինեն, մինչև կիմանան իսկությունը։ Ես իմ առաքելությունը համարեցի ավարտված ու հանգի՜ստ խղճով լքեցի դահլիճը։
Կոշիկի տուփը
Օգոստոսի վերջին՝ դպրոցի սկսվելուն ընդառաջ, մեր փողոցի երկայնքով կազմակերպվում էր տոնավաճառ։ Դա ինձ համար իսկական տոն էր։ Ի՜նչ աշխուժություն էր տիրում, ի՜նչ խաժամուժ էր… Ես, իհարկե, իրադարձությունների կենտրոնում էի։ Որպես այդ կողմերին քաջատեղյակ մարդ` տանտիրոջ իրավունքով առավոտից վերից վար էի անում ու եթե պատահաբար լսում էի, որ ինչ–որ մեկը չէր գտնում իրեն հետաքրքրող ապրանքը կամ տաղավարը, ես անմիջապես տեղեկացնում էի, թե ո՛ր կողմ գնա: Մի խոսքով` վոլոնտյորություն էի անում։ Ա՜յ թե կիմանայի այն ժամանակ, թե այդպիսի բառ կա, անպայման հանդիպածին հպարտորեն կնշեի, թե ես ով եմ։ Օգնելն՝ օգնել, բայց ես մեկ այլ պատճառով էի անհամբեր սպասում տոնավաճառների բացվելուն։ Ուրեմն, մարդիկ կոշիկներ գնելիս հաճախ տուփերը չէին վերցնում, ու վաճառողների կողքին կուտակվում էին մի բլրաչափ դատարկ տուփեր։ Ինձ այդ տուփերը շատ էին պետք։ Ես գունավոր թելն ամրացնում էի դատարկ տուփին, ու երևակայական մեքենաս պատրաստ էր սլանալու։ Հիմա, մտածում եմ, ախր ութ–ինը տարեկան աղջիկ էի, ո՜նց չէի ամաչում հետևիցս քարշ տալ կոշիկի տուփը… Ինչքան դատարկ տուփ կար, վերցնում էի ու տանում տուն, դնում էի մահճակալիս տակ, որ նախորդի մաշվելու դեպքում նորը հանեմ մեջտեղ. դա անում էի այն ժամանակ, երբ համոզվում էի, որ բոլոր երեխաները բակում են ու տեսնելու են վերջին թողարկման մեքենաս։ Էդ խեղճերը թե մի տուփ էլ ունեին, իմ տվածն էր։ Վաճառողներն ինձ լավ ճանաչում էին, թույլ էին տալիս վերցնել, երևի իրենց համար էլ լավ էր. ազատվում էր տարածքը։
