Аднатомнік. Шэсцьсот старонак. I няма ў мяне гэтым разам сумнага адчування, як гэта мала для пяцідзесяці гадоў. Такая паўната душы праяўлена, ва ўсіх жанрах, здаецца, з роўнай сілай, так многа тут для расшыфроўкі ўдумліваму чытачу. Вось перайшоў я да «Чалавека з Малой Багацькаўкі», i няма адчування, што гэта зноў жа перачытванне, а ёсць, як новае i паэтычна мудрае, можа, i нароўні з мастацкай прозай ці з вершамі бачанне жыцця — на сусветны яго размах i агульналюдское паглыбленне.

...Тыя далёкія, на дальнім водшыбе, Чыжоўскія могілкі, дзе ён, Міхась, назаўсёды прылёг каля маленькага сына, адзінага сярод дачок. Хутка ўжо будзе i дзесяць гадоў, калі я маўчаў на яго пахаванні...

I цяпер, памаўчаўшы, можна зноў да яго i Максіма Гарэцкага.

* * *

Сёлета недзе чытаў, што ў Іркуцкай вобласці кожны дзесяты жыхар — беларус. Во як растрэслі нас па імперыі!

Калі прапануюць на дамейкаўскім «круглым стале» ў Карэлічах нешта сказаць пра земляка-юбіляра, можна будзе адштурхнуцца ад таго, што апошнім часам даволі часта паўтараецца: «Куды не трапяць беларусы?!», сказаць, як дзевятнаццатае стагоддзе i палякаў растрэсла па свеце — ад Якуціі да Чылі...

* * *

Добра, хораша, а потым такі чалавек чалавецтва — Растраповіч — кажа, што на Украіну ён са сваёю бандурай не паедзе: «Подожду, пока отдадут Черноморский флот».

Чым не «подбрюшие России» ў Салжаніцына,— пра рэспублікі Сярэдняй Азіі, суверэнныя краіны з многавекавой гісторыяй?..

Ах, вялікія людзі мастацтва,— i чаго вам у папітыку?!

* * *

Пры дарозе ад нашых лецішчаў у пасёлак, на шырозным дубовым пні, неяк жа i зарадзіўшыся, i ўкараніўшыся ў тугой трухлявасці за некалькі гадоў, можна сказаць, што i неўпрыцям для нас, людзей розных узростаў, вырасла на падлетніцу i далей весела расце зусім упэўнена прыгожая бярозка. Можа, нават надзвычай прыгожая, бо як на троне або ў вялізнай кадзі вазона, a іншыя стракаценькія красуні стаяць крыху воддаль чародкай, адна на адну падобныя, мілыя звычайна, а не выключна.

* * *

Прарок Ісаія:

«И оскудеют реки, и каналы Египетские обмелеют и высохнут; камыш и тростник завянут.

...И восплачут рыбаки, и возрыдают все бросающие уду в реку, и ставящие сети в воде впадут в уныние...»

I само па сабе гэта здорава i весела нагадала маіх рыбакоў: Калесніка, Янкоўскага, паэта i акцёра Пятра Ламана, блізкага земляка, брата Мішу калісьці i сына Андрэя цяпер...

* * *

Не так шукаю патрэбнага слова, як яно само ідзе да мяне з запасу напрацаванага за гады шукання i знаходжання, ідзе, як быццам хтосьці шчыра паслужлівы шэпча мне з-за патыліцы: трэба вось так. I я бяру яго, найбольш патрэбнае слова ў любай, неабходнай паслухмянасці.

* * *

«Кніжнік ты!» Або нават яшчэ i «Фарысей!». Так мог бы, не вельмі клапоцячыся, што тут да чаго, вякнуць на мяне адзін з тых нашых, што спакваля дзічэлі ад падзённай службы казённаму сацрэалізму, да таго яшчэ глушачы свае здольнасці або таленты вульгарным дробнаганарарным выпіваннем.

А я ў гэтай пажыццёвай «кніжнасці» выратавальна бачу, адчуваю повязь са светам народнага i агульналюдскога слова. У захапленні словам іншых акумуліруючы i сябе, у сабе абуджаючы творчую сілу. Як i цяпер, у богведама якога далёкага i сілай таленту блізкага прарока i паэта Ісаіі.

Захапляюся i думаю, як жа з такім магутным тэкстам спраўляецца наш нястомна ўсмешлівы, таленавіты руплівец Сёмуха.

Вывучэнне Талмуда, Карана, другіх i трэціх свяшчэнных тамоў... Ёсць што раскопваць, вышукваць,— столькі нявывераных імёнаў, геаграфічных назваў, гістарычных вузлоў i тут, у Ісаіі. Яны ў сваёй пераважнай большасці ідуць у мяне пакорна, моўчкі міма ды міма, а я як быццам i не бяднею ад гэтага, бо галоўнае — мудрасць, красу — бяру ў дастатковасці.

* * *

«Ни вола его, ни осла его...»

Той здаравіла ў вялым спакоі брыдзе, валачэ, што прычэпяць, а гэты, меншы, i rapy, здаецца, панясе, пад ёю тупаючы ножкамі. Значна пазней будуць у мяне вослікі крымскія, югаслаўскія, балгарскія, а найперш былі яны ў Душанбэ (тады, у канцы 1947-га, у Сталінабадзе), калі Павел Нілін смяшыў нас на вуліцы сваімі папрокамі здаравенным вершнікам у паласатых халатах:

«Что ж ты уселся? Да пожалел бы ты бедную животину!»

Вершнікі не разумелі чужога жартаўніка, дзве ix нагі спакойна віселі з-пад крысся амаль да самай зямлі, а спераду i ззаду за імі тупацелі ножкі пацешна танчэйшыя. Мы едзем, мы ідзём, мы не спяшаемся, мы паспеем! I вось вам спрадвечна палесцінскае прарочае блаславенне:

«Блаженны вы, сеющие при всех водах и посылающие туда вола и осла».

...У тым самым Сталінабадзе, на ўрачыстым прыёме кожнаму з гасцей з розных рэспублікаў было прапанавана прывесці ў тосце нейкую мудрасць з роднага фальклору. Я з ходу нічога іншага не прыдумаў, як працытаваць Крапіву:

«Каб Сонца засланідь — вушэй асліных мала».

Прынялося!.. Вельмі ў мясцовым каларыце, з мноствам руплівых тупалаў, якімі мы цешыліся, як экзотыкай. Нават ногі спусціўшы да самай зямлі...

* * *

Каму гэта дадзена — ведаць, што не старэе, што застанецца? Вунь як яно ў Ісаіі, сына Амосава, выблісквае з рытарычнай нудоты часовага, калісьці важнага — тое, што хвалюе i сёння:

«Скажет ли глина горшечнику: «что ты делаешь» и твое дело скажет ли о тебе: «у него нет рук»?

Горе тому, кто говорит отцу: «зачем ты произвел меня на свет?», а матери: «зачем ты родила меня?»

Зрэшты, многа чаго хацелася б не толькі адзначыць на полі, але i выпісаць, як быццам у дзіцячай радасці патрымаць у руках тое, што ўсцешыла вочы зводдаль.

* * *

Галава-галоўка ў некаторых жанчын — як вельмі рэдкая асаблівасць, прынамсі, мною ўбачаная, галоўка, што неяк па-птушынаму міла паварочваецца над усёй спакойнай, паўнацэннай постаццю то ў адзін, то ў другі бок — трохі ў здзіўленні, а то i ў згодзе з тым, што адбываецца, а перш за ўсё — з цёплай, вельмі нейкай утульнай усмешкай.

* * *

Гарадская бомжыстая кошка з сучаснай ментальнасцю мацярынства. Унізе зрабілі ёй логава, а яна сваю чацвёрку кацянят раз-пораз разносіць па адным пад дзверы на другім паверсе, каля каторых ёсць дыванчыкі. Занясуць ёй зноў малых наніз, а яна неўзабаве назад разнясе.

* * *

Столькі за век нагаварылася, што хочаш нешта, хай сабе i дарэчы, расказаць, а боязна: відаць, я ўжо гэта расказваў?..

Так i з запісваннем, толькі адказнасць большая.

* * *

Марыя Кіпель, настаўніца, жонка Яўхіма i маці Вітаўта, ва ўспамінах пра свой пакутніцкі шлях жонкі «ворага народа» добрым, удзячным словам згадвае Міхася Лынькова, які дапамагаў ёй выжыць, як ні небяспечна гэта было для яго, члена партыі i наогул чалавека «свайго часу», чым некаторыя спрабуюць апраўдваць свае, не надта каб годныя паводзіны ў той цяжкі час.

Прыемна было гэта прачытаць пра Міхася Ціханавіча ў «Крыніцы», падумаць пра тое, чаму жыць у народнай памяці.

* * *

Апрыкрыла ўжо скардзіцца на тое, што не пішацца, бо невядома ж, колькі каму з нас трэба, пасапраўднаму трэба напісаць.

* * *

Даўка ў роце, нават у горле ад сказанага глупства. А потым i помніцца будзе прыкра... Дадам i прафесійнага: варта было тое глупства ляпнуць міжволі, каб знайсці гэтае «даўка» як удалае слова.

* * *

Адзін «бэнээфавец», a другі «грамадавец», у розны час ды не змаўляючыся, абодва цёпла i ўдзячна згадваюць Валодзю Караткевіча, дзякуючы якому яны адчулі сябе беларусамі.

А Валодзем называюць яго не яны, а я.