Уязджаем з Калеснікам у доўгае-доўгае Беражна. Даганяем дзяўчыну, якая легка ды спраўна ідзе па сцежцы каля платоў. Параўняліся, абагналі, i мой Валодзя, такі звычайна ўважлівы за рулём, сказаў з нядрэнным веданнем прадмета: — A нішто сабе берагулька!..
* * *
Прозвішча Баравік ніколі не выклікала ў мяне якога-небудзь здзіўлення, нават усмешкі. А вось пачуў ад маладога знаёмага, што дзявочае ў яго сімпатычнай жоначкі — Падасінавік, і... стала весялей.
Бо i я ж люблю ix знаходзіць.
* * *
Тры дні пагодзіла, i камбайн паспеў зжаць-змалаціць, як гаворыцца — выхапіць ад канчатковага змарнення добры ячмень. Толькі салома засталася на нізенькай пожні, крыху пад сонца, а больш, як аказалася, пад дождж. А потым яе ўсё-такі застагавалі, хоць i надсыр.
Поле ўжо тым часам зааранае, прыемная прастора свежа-чорнай раллі. А над ёю, на фоне задарожнага старога ельніку, над вялізным стогам, хоць раніца і церпка-халодная, курыцца пара. Як дымок над ледзь жывым саламяным, у ранішнім сонцы светлым, вулканам.
Гэта нават i прыгожа, калі думаць... ну, не пра «чыстую красу», а проста толькі пра знешні выгляд, такі бок жыцця.
* * *
Плоска-шырокая аўтамабільная каляіна лясной дарогі, па якой не часта ездзяць. Светла-шэры пясочак страката i ўжо даволі густа пацярушаны апалаю лістотай. З некалькіх дзён, менш ды больш пацямнелай, пабляклай ды ярка свяжэйшай. Добра ідзецца па гэтым мяккім шоргаце, у сонечнай ласкавасці ранняга адвячорка, у сцішаным, урачыстым стаянні дрэў. Адаы ў спакойнай вечназялёнай трываласці, другія i без ветру спакваля цярушачы долу славутыя чырвань i золата.
Прыблуда Шарык, i сёння на нашай дачы толькі што накормлены, у добрым настроі суправаджае мяне. Нялёгка цюхкае то спераду, то ззаду, то пастарэчы трэцца, блытаецца ў маіх нагах, нібыта хочучы мяне спыніць, хоць абодва мы не спяшаемся.
Крыху стаміўшыся, прысядаю на змалку люба пярэстым, таўставатым ствале бярозы-вываратня, з камлём у карнявішчы, што бокам тырчыць над сваёй ямай. У палавіне перарэзаны ствол трохі задзёрты над травою, нібы й запрашае прысесці. Вяршыня яшчэ не старое бярозы перацягнута на другі бок дарогі. Гэта ўсё яшчэ летась, калі тут прайшоў буралом.
Сабака спачатку таксама прысеў на хвасце, побач са мною, нават лабаціну падставіў пад маю далонь, з палёгкай хэкаючы ў сваім не вельмі вылінялым чорна-бурым кажушку, потым устаў, адышоўся, гжэчна адзначыўся на зялёнае вераценца — ялаўцовы стромы кусцік, а тады прылёг, нейтральна гледзячы на дарогу, з яшчэ ўсё недаразяўленай для спатольнага хэкання пыскай.
I тут адбылося прыемнае.
Цішыня такая светлая, супакойная, што я ці то ўбачыў, ці то яшчэ i пачуў, як перада мною, блізка да невысокага сядзення, сонечныя каліўцы мятліку выразна заварушыліся. Самі па сабе,— так чамусьці падумалася, пакуль, у наступны момант, не ўспомнілася, што гэта ж мой стары, расхэканы спадарожнік толькі што ix растрывожыў, пасядзеўшы тут ды прайшоўшы. I вось яны старанна, абавязкова выпростваюцца, штосьці нязлосна шэпчучы адно з адным.
Смешна? I міла ў такой красамоўна-журботнай прыродзе, цікава нават з такою драбніцай.
Васіль Пяскоў, якога я люблю чытаць, амаль як Сетана-Томпсана (ведаю — любімага i Пясковым), нядаўна з замілаваннем пісаў у газеце пра месяц жнівень, з яго багатай красой, сваю сакавітую замалёўку закончыўшы нечакана:
«Состояние души такое, при котором яснополянский мудрец записал поразившие меня когда-то слова: «Вышел в Заказ вечером и заплакал от любви, благодарной за жизнь».
I ў жніўні, i ў верасні...
* * *
Пачаў чытаць у «Полымі» артыкул пра творчасць Макаля. А паралельна, у памяці, чуцён мне быў па тэлефоне ягоны плач i праклёны ўсім, хто давёў да таго, каб недзе за светам i невядома завошта гінулі хлопчыкі-салдаты. Гэта было ў 1982-м, я віншаваў Петруся з пяцідзесяцігоддзем, а ён праклінаў i плакаў — за адзінага сына, пра ранение ці хваробу якога ў Афганістане толькі днямі паведамілі.
А раней калісьці Пятрусь даверліва прагаварыўся мне, як ён, «солдат срочной службы», увосені 1956-га быў у Венгрыі i павінен быў даць падпіску пра маўчанне наконт таго, як там адбывалася «подавление бунта».
Бацьку сваё, сыну сваё...
Прачытаўшы добры артыкул пакуль што незнаёмай Зінаіды Драздовай, узяў у бібліятэцы яго «Выбранае» i апошні прыжыццёвы зборнік «Твар i душа», некалькі дзён жыў яго добрай, сапраўднай паэзіяй, тады i потым шкадаваў, што бацька i сваёй венгерскай «прысягі» не парушыў i пра перажытае сынам нічога на сваім узроўні не надрукаваў...
Можа, напісанае ёсць?
* * *
Людзі з запасной душой.
Гэта пра тых, што працуюць у чужой культуры, а потым некаторыя вяртаюцца ў сваю.
Так думалася, знаёмячыся з манаграфіяй пра мастака Станіслава Жукоўскага, дарэчы, сябра Вітольда Бялыніцкага-Бірулі, а пры гэтым успомніўшы i Вацлава Серашэўскага, які, сябруючы ў якуцкай ссылцы з Уладзімірам Караленкам, пісаць пачаў па-руску.
Абодва яны, Жукоўскі i Серашэўскі, потым, калі гэта стала магчыма, вярнуліся на радзіму, у Польшчу, якая вызвалілася з-пад яе аўстрыйска-пруска-расійскай разарванасці.
Калі Жукоўскага я да апошняга часу не ведаў, дык Серашэўскага ўспамінаю ўдзячна за дзве кнігі, любімыя адна ў маленстве, зборнік апавяданняў «Ze świata», а другая ў юнацтве, «Zamorski diabeł», напісаная на кітайскім матэрыяле.
* * *
Даўней — хто ў лаціну, хто ў польскую, хто ў рускую мовы, бо са сваёю ходу не было.
А сёння літаратурны Ён ці Яна, што ў нас нарадзіліся, што нашай гадоўлі, роднымі каранямі публічна хваляцца, a кронамі шумяць чужымі.
Лічыцца ж хочуць i падаюцца ў свеце i дэмакратамі, i пісьменнікамі... таксама беларускімі. Сваякі!..
* * *
На тэлеэкране, у перадачы «Роднае слова» — кніжны кірмаш. Цэлае мора-акіян кніг, кніжак ды кніжачак, i ўсе такія шматкаляровыя, i ўсе на рускай мове!..
Сціплы паэт-журналіст снуе ад стала да стала, службова, з мікрафонам пытаецца, а дзе ж такія на яшчэ адной, на карэннай дзяржаўнай мове?.. I яму культурна, з падтэкстам адказваюць, што ix, маўляў, ніхто не пытаецца, што нашы людзі думаюць i гавораць, а значыцца, i чытаюць па-руску...
Бедны паэт з чорнай «грушай» мікрафона, з якою ён ветліва, як чужы, тыцкаецца да прадстаўнікоў розных выдавецтваў, бачыцца мне ў гэтым шматколерным моры, як самотны ды ўпотай адчайны тапелец у дзіравай лодцы з адным вяслом або нават на нейкай дошцы з разбітага карабля... I не дзіва тут захацець маладушна на белы велічны, музыкай урачыста раззвонены цеплаход, тым больш што з яго прапануецца драбінка, працягнутая рука братняй дапамогі: «Давай да нас, навошта табе захлынацца?!»
* * *
Тая аршанская бабка, што абуралася каля помніка Уладзіміру Караткевічу:
— Каму вы кветкі несяце, ён жа бэнээфавец!.. Чым гэта не «О, святая наіўнасць!» тое сярэднявечнай старэнькай праведніцы, што падкладала i сваіх дроўцаў у вогнішча пад Янам Гусам?..
* * *
Дубаўцоў артыкул пра ружовы туман, з якога вытыркаюцца адна-дзве галавы, нагадаў мне колішняга пераходнага шаўца. Хадзілі такія ад вёскі да вёскі, з торбаю свайго начыння, то рамантавалі зношанае, то майстравалі новае. Харчаваліся i начавалі ў тых, каму рабілі. I вось неяк аднаго такога будзяць — з жахам, але i з пашанай: «Уставайце! Вёска гарыць!» А ён сабе без панікі: «I ліха з ёю, я за свае капылы ды ў другую!»
Ну, а што як другое няма? — спытаемся літаратурна.
Цікавы публіцыст, мужны рэдактар, крытык, здавалася б, з невычэрпным маладым задорам,— Сяргей Дубавец пачаў ужо i азірацца. Па радыё «Свабода», у сваёй перадачы «Вострая Брама» нядаўна ён заклапочана трывожыўся i нібы нават наракаў, што пасля пакалення «тутэйшых» настала нейкая паўза, ледзь не абвал, няма прадаўжальнікаў. Во як, толькі праз дзесяць гадоў!.. Горкі ў сваіх успамінах пра Талстога згадвае, як той казаў яму, што вось дажывяце да старасці, убачыце, што нічога на лепшае не змянілася, i заплачаце, «как бабы говорят, еще ручьистее».
