Туманнае ранне на ўзлессі. Лес мяшаны. Гледзячы на жоўты вяршняк бярэзніку, здаецца, што гэта з-за туману ўзыходзіць сонца.
Сыры, халодны ранак. Рунь — хоць выціскай яе ад вільгаці. На ржышчы — прыхоплены марозікам асот, а на дарозе — адна пушыстая, апырсканая расой галоўка дзьмухаўца.
Ад вёскі, што засталася ў даліне, белае поле ўздымаецца на захад спакваля вышэй, вышэй — аж да самых Балканаў.
Такую гучную назву далі гэтым узгоркам. Відаць, у мінулым стагоддзі, калі нашы дзяды вярнуліся з-пад Плеўны...
Думаю пра гэта, ідучы па іскрыстым, хрусткім снежным цаліку.
Сям-там, вельмі ўжо рэдка, стаяць старыя, спрад веку цярплівыя дзікія грушы.
Кусты шыпшыны трапляюцца на схілах яpay ды на ўзлобках, ніколі не араных, падобных на агромністыя боханы, У калючым сярэбраным голлі яшчэ ўсё трымаюцца, таксама заінелыя, аранжавыя зморшчаныя ягады.
Як светлы сон, успамінаецц а тут, каля ix, матыліная ружовасць пялёсткаў, пчаліны звон i ласкавае сонца... Успамінаюцца i радкі:
О Беларусь, мая шыпшына!..
Ваўчыны след. Шэры пайшоў над абрывам і, выбраўшы месца, спусціўся ў яр, грузнучы на глыбейшым незаскарынелым снезе.
На дне яра зеленавата-сінімі плямамі пракідаецца зусім свежы, яшчэ не пераможаны снегам лядок неўтаймаванай крыніцы.
Высока на поўдні — пакуль што няспелы, бледны акраец месяца. Спачатку, пакуль ідзеш, толькі як быццам адчуваеш яго прысутнасць над сабой, а потым так i не вытрываеш — азірнешся ў гару. З нейкай дзіцячай прыемнасцю.
На гары за вёскай, любуючыся родным, даўно знаёмым i ўсё яшчэ новым светам — белым, чысценькім у вячэрнім святле,— міжволі, жыва і радасна ўявіў сябе мурашачкай на неабдымна агромністым гарбузе Зямлі... Успомніў, як бачыў яе пад крылом высокага самалёта. Уявіў, як бачылі яе, у ціхім ззянні, нашы касманаўты...
Цяпер у вёсцы ноч. Выйшаў на двор і зноў падумаў, што прыеду, буду тут добра, многа працаваць. Каб святло маіх акон так вось лажылася на новы снег...
мясцовы рыбак, што сядзіць на вёслах, ажно адкінуўся назад, - смяецца хіцім, справядлівым смехам...
Вялікая, брукаваная плошча ў мястэчку.Ч Позняя раніца. Спёка. Рэпрадуктар грыміць ca слупа — перадае бясконцы нарыс пра жніво. А слухаць няма каму. Калгаснікі ў полі. Малыя — хто на пашы, хто каля возера. Толькі тры курыцы ходзяць па плошчы ды каля ганка зачыненага сельмага, дзе некалькі разоў на дзень спыняецца аўтобус, проста на санцапёку сядзіць дзядок. Доўга сядзіць, бо спяшацца няма куды...
Потым сюды падыходзіць другі. Таксама з вёскі, ехаць кудысьці сабраўся. Сівы, прыгорблены, з кульбай.
— Здаецца, Тодар Яцына? Здароў, калі так!
Той, што сядзіць, прыгледзеўся.
— Ты, Стасевіч? А бо-о-о!.. Сядай, браток, ды хоць, як людзі, пагаворым...
Старыя вітаюцца за руку, садзяцца побач i пачынаюць выясняць, колькі ж гэта гадоў яны не бачыліся. Нешта так будзе — ці ўсе пятнаццаць, ці толькі чатырнаццаць...
Яшчэ i да палавіны гэтай тэмы не дабраліся, калі на плошчу, нібы нечакана, выкаціў і спыніўся гарачы, запылены аўтобус.
— Паставы? Гэта мой!.. А ты, браток, куды?
— Я ў Вільню. Мой гадзіны праз дзве, а то i больш...
— Ну, дык бывай, Яцына! Дасць бог — сустрэнемся, пагаворым.
Гул матора — уцёк. Пыл слакваля аблёг. На плошчы зноў цішыня.
Толькі нарыс па радыё... Ён таксама, здаецца, разлічаны на стагоддзе.
Пажылы, з залатымі зубамі дзядзька ідзе падвечар па вуліцы і з кожным весела загаворвае, крычучы на ўсю вёску.
Сядзіць на лаўцы настаўнік.
— На сонейка выйшлі? Добры вам вечар!..
Едзе з поля калгаснік, з ім пад'язджае раённы ўпаўнаважаны.
— А што ж гэта ён вас, таварышок, ды так неганарова пасадзіў? Хоць бы дзяружку я кую... А-я-яй!..
Пасе баба козы.
— Здарова, Агата! Каровы пасеш? Нічога, вырастуць козы — каровы будуць...
І так — ад хаты да хаты.
У праўленні калгаса, дзе вырашаюцца жыццёва важныя справы, дзе сядзяць у шапках, плююць на падлогу, густа лаюцца самым непрыкрашаным матам — жыве белы коцік.
Маўклівы дзядзька, рахункавод, штодзень, з гаспадарскай акуратнасцю, корміць коціка малаком, якое прыносіць з дому i ставіць у шафе з паперамі.
Коцік садзіцца да яго на стол i час ад часу падсоўвае лапкай костачкі лічыльнікаў, думаючы, што гаспадар яго, калі лічыць — таксама гуляе.
У сорак пятым годзе дзядзька прывалок з Нямеччыны трафей — насценны гадзіннік.
У шэсцьдзесят трэцім даў яго ў пасаг меншай дачцэ.
Калі назаўтра пасля вяселля ў дом маладога прыехалі бацькі, гадзіннік гэты быў урачыста павешаны на сцяне.
А збоку, на яго светлай дошцы,— запісы хімічным насліненым алоўкам: калі, у які дзень, за ўсе пасляваенныя гады, пабегала карова.
Увішна працавітага i даволі-такі гарластага бедняка, георгіеўскага кавалера з мікалаеўскай вайны, вёска выбрала старшынёй толькі што арганізаванага калгаса. Неўзабаве свайго старшыню мужчыны празвалі Палітаддзелам.
— Абы што якое, дык сам не хоча рашаць, а на каня, мяшок пад сябе i ў эмтээс,— хай думае палітаддзел...
Праз лета Палітаддзела знялі.
— За што ж вас, дзядзька Сцяпан? — пытаюся.
— Даў людзям сена накасіць. Пабілі на дзялкі i накасілі.
— Ну, а навошта ж так?
— На прымер падняція духа.
Жніво. Будні дзень. У ціхай, сонечнай вёсцы над возерам спыніўся старэнькі «Масквіч». Тры дачныя мужы, што прыехалі з горада, яшчэ як быццам не нацешыліся сваёй кампаніяй — закурваюць, стоячы каля машыны.
Раптам — з-за ўзгорка пачуўся незвычайны шолам, бабскі гвалт. Ужо хацелі кінуцца туды — як на пажар, ды тут з акна хаты, насупраць якое яны стаялі, пачуўся прыглушаны голас:
— Уцякайце, таварышы! Хавайцеся! Будзе бяда!..
Пакуль яны не верылі, з-за ўзгорка паказалася чарада баб i дзевак. Крык, стук качалкаю па вядры, абрыўкі песень, рогат, віск!..
Стары, што папярэджваў дачнікаў, знік у акне.
Убачыўшы машыну, жанчыны загалёкалі i рынуліся да яе.
Дачныя мужы паспелі ўскочыць у свой «Масквіч» i зачыніцца...
І пачалося! Жанкі аблялілі машыну з усіх бакоў, сталi выманьваць пасажыраў выйсці.
— Тэмпературу пагляджу! — крычала адна, трымаючы, як стэтаскоп, чарку на доўгай ножцы.
— Дабром просім — выходзь! — крычала другая, з намалёванымі вугалем вусамі.
— Бабкі, ану — перакінем!— прыйшла нарэшце шчаслівая думка.
І бабкі сталі пераварочваць «Масквіч».
Магло б, вядома, i такое здарыцца: але ж яны ўляпіліся з усіх бакоў, галёкалі на ўвесь свет, а машына толькі прыпаднімалася, як жук, што лянуецца ўзлятаць...
І бабкі спакваля ашляхлі. Яшчэ пaстукалі кулакамі па шыбах, па кузаве — каб ты лопнуў! — «доктарка» зноў пагразіла ў акно:
— Ну, гады, ваша шчасце!
І вось чарада, зноў з ваяўнічым крыкам падалася па вуліцы далей.
Зноў адчынілася акно, і дзед, што палярэджваў дачнікаў, растлумачыў:
— Сёння, таварышы, чацвер. Дык гэта бабы каравай сабраліся пячы. Стася ў нядзелю замуж ідзе. Выпілі трохі, халера, бушуюць. Сёння яны могуць мужчынам рабіць, што хочуць. І порткі з вас, выбачайце, сцягнулі б, і крапівы туды напхалі б, і пяску насыпалі б!.. Абычай! Банда! Мужчыны, усе — хто куды!..
У гарадскім тэатры — вечар па запрашальных білетах. У першым радзе сядзіць вясковая бабуля, у валенках без галёшаў, у хустачцы «пад бараду». Сядзіць — не паварушыцца, не азірнецца,— хаця ж каб сыну сораму не нарабіць, ці што?.. Сядзіць і ў час дзеяння, i ў антракце, калі вялікапышны сын выходзіць з жонкай у фае.
Ды вось на трэцім перапынку бабка раптам чхнула, як мыш, і — божа мой! — спалохана азірнулася.
У лодцы на возеры трое. Спінінгіст-тэарэтык дакучліва павучае госця, як трэба лавіць. Тэорыю падмацоўвае прыкладамі. Найбольш, як водзіцца, з уласнай практыкі.
