Вавенарг:

«Каб даведацца, ці думка новая, варта толькі выказаць яе прасцей».

«Нават найвялікшыя пісьменнікі гавораць лішне многа».

Мантэск'е:

«Любіць чытанне значыцца любіць мяняць гадзіны сумоты, якія бываюць у кожнага, на гадзіны вялікай асалоды».

«Звычайна баяцца адступлення ў прамове, а я думаю, што тыя, хто ўмела робіць адступленні, самі падобныя на даўгарукіх, — яны могуць больш ахопліваць».

Можна дадаць, што так бывае не толькі з прамоўцамі, — пішучы, я часамі таксама заношуся. Таму i спадабаўся гэты спрадвечны запіс.

Працавітая, мужная Зіна Мажэйка — бяру з энцыклапедыі: i тэарэтычны этнамузыказнавец, i практычны фалькларыст, i кандыдат мастацтвазнаўства, дадаю з памяці: a ў маладосці яшчэ i альпіністка — учора, па тэлефоне віншуючы мяне з Калядамі, між іншым, весела ажывіла ў дзедавай памяці даўні выпадак.

Незабыўная наша Верачка Палтаран, напісаўшы ці не найлепшы свой палескі нарыс, па добрай сяброўскай завядзёнцы папрасіла мяне пазнаёміцца з рукапісам — як яна, рэч, наогул i як загаловак — «Адамаў корань»? I я тады, аказваецца, сказаў ёй так:

— Ой, Вера, ёсць жа «адамава яблыка», а тут яшчэ i корань — ці не зашмат намёкаў?..

На ўвазе маючы славуты «першародны грэх».

I Вера назву змяніла — на «Дзівасіл». Спачатку пасмяяўшыся са мной, а потым з Зінай.

«Езу мой, Езу, не еўшы не ўлежу!..»

Наша загорскае, заходне-беларускае. Ці два радкі з нейкай песні, ці проста прымаўка — то маладая, весела-святочная, лянота ў цёплай пасцелі, то старэчая, з горкім падтэкстам беднасці, — як падумаць.

Мільганулася ў памяці, калі прачнуўся, як гэта часам, самахоць бывае.

Пажылая цётка ўспамінае пляменніцу, студэнтку, што жыла ў ix, пакуль перайшла ў інтэрнат:

— Клічу, клічу яе з кухні, а яна ca сталовае не адказвае. Спалохалася я, што не дай Бог... Заходжу туды, гляджу, а яна гэта на канапе ляжыць на жываце. Падумалася мне, што нябожчыкі ж на жыватах не ляжаць, давай будзіць. I кніга побач на падлозе. Сярод белага дня! А хлеба ж лягчэйшага хоча!..

Старыя бабы пра моладзь:

— Во як яны хораша паркуюцца!..

Нібы пра галубоў.

У царкве — званы загаманілі на вячэрнюю. I абое яны, кожнае сабе закахана падумалі: «А што каб пайсці ды абвянчацца?» У чым неўзабаве, здаецца, упершышо так па-сапраўднаму пацалаваўшыся, пырскнуўшы смехам, прызналіся.

Мілавідная, бойкая выкладчыца, якой ужо за пяцьдзесят:

— Ой, было б мне гадоў на дваццаць менш — я сабе спонсара знайшла б!..

Адна калісьці расказала мне, велічна ўздыхнуўшы:

— Галава разбалелася. Зноў, відаць, недзе спутніка запусцілі...

А другая, яшчэ сучаснейшая, на застоллі ў яе кватэры, таямніча-даверлівым паўшэптам пераконвала, што яна — Шапэн, якім была ў ранейшым жыцці...

— Прабачце, — сказаў я ёй пазней, з дому, па телефоне, — мне няёмка, што я вам не прызнаўся пра сябе. Я ж... толькі ўжо, калі ласка, між намі... я — Дантэ.

Во заюрылі нашы бабы ў космас! — скажам па-вясковаму.

На мінскім тэлеэкране — ненайвышэйпастаўлены функцыянер, якому i ўежна i зацішней пры чужым удалым спрыце ды нахрапе. Сядзіць ссутулена над стадом чарговай парады, якую ён вяла вядзе, не ведаючы, куды падзець па-мужыцку дужыя жмені ад вялікага вострага носа.

Уяўляю яго вясёлага аднавяскоўца, даўно знаёмага мне, у якога добра было б спытацца, ці многа ў ix такіх чмыхалаў рашпіляў глюгаў ці толькі адзін быў выдзелены на ўсю вёску, а знатны зямляк, умеючы, захапіў яго сабе?..

Сціплы, сціплы, а потым, як раскілзаецца, так i панёс!..

Антыка ў вёсцы майго маленства — сабакі называліся то Рэкс, то Каніс. Адтуль i Када ў настаўніка Грушы, які закончыў рускую семінарыю ў Нясвіжы, прайшоў нейкія польскія курсы i на сабаку крычаў: «Kado, chodź siuda!»

Быў сабака i чыста польскі — Галас.

А больш усё свае, тутэйшыя: Шарык, Курта, Жук...

Боты ў каго былі «дудкі» з пруткімі халявамі, a ў каго пазней, па новай модзе, «факстроты», з высокімі заднікамі i спражкамі на халявах. Хромавыя, вядома. Ад свята да свята віселі над ложкам на «біле», а то i побач з ложкам, бліжэй да печы. Уступаючыся ў ix, як быццам стромка зверху, а не туга нацягваючы, як было ў сапраўднасці, з хаты выходзілася ўрачыста. На «гулянне», скокі ў сваёй вёсцы, на паход у вёску суседнюю або i далей, на спектакль які ці да дзеўкі свае, або ў мястэчка, нібыта ў царкву, а не проста ў такія, ледзь ужо не гарадскія, людзі.

Рабочыя ў электрычцы, едучы з Мінска ў Стоўбцы, на будаўніцтва завода, рэжуцца ў «дурня» з вясёлым перабрэхам на трох мовах: «Кто сказал мяу?» «Подальше от гроба!» «Польске войска Бэрлін брала — раз! А савецке памагала — два!» I роднае: «Што ты глядзіш мне ў вочы, як сабака?» (Аддана, значыцца.) «Ужо нам блізка, хлопцы, трэба канчаць!» «Якое там блізка? Яшчэ два дні лесам, а тады па полі!»

Прачытаўшы ў мяне: «Перабіў хвост сабаку, цяпер брашы сам», пакуль што знаёмы толькі па пісьмах лекар з далёкага райцэнтра піша, што ў ix гаворыцца крыху па-іншаму: «Забіў сучку — брашы сам».

Быў пасёлачак, потым хто куды пераехаў а хто памёр, i хатаў паменшала, як хутар нейкі стаў суседзі як падзічэлі.

Карова выпускаецца пустапасам, але з доўгай вяроўкай, што цягнецца за ёю па зямлі. Каб тады, калі яе хто-небудзь застане ў шкодзе, хітранькай гаспадыні можна было апраўдвацца, што гэта ж яна, падла, сарвалася.

I сваяцтва нібы не сваяцтва. Раненька сын удавы, гарадскі, з малымі, якіх прыехаў наведаць, зняў у дваюраднага брата ў Нёмане з «тэлевізара» ладнага шчупака i ўтрох з хлапчукамі, радыя, аж подбегам спяшаюцца дахаты. I павіталіся са мною, дачнікам на праходцы. А пазней мяне абагнаў на дарозе той дваюрадны на мапедзе. Праверыў злезшы на сваім месцы ў беразе, сказаў: «Парушана!» I вылаяўся, дадаўшы: «Ведаю, хто!..» A ўсё ж i спытаўся: «Вы, можа, бачылі, хто нёс?» Я не сказаў няхай разбіраюцца самі.

Трэба ж аднекуль даведацца! — чытаючы Чэстэртона па-руску, «Вечный человек», у гушчыні высокакультурнага тэксту — раптам кувада!.. Наша палеская, з мужавым пастогваннем на лаве, у дапамогу жойцы-парадзісе. Не сам жа я гэта прыдумаў што палескае, таксама недзе вычытаў. Толькі прыкідваў аднойчы, разбіваў тое слова на дзіцячае «ку-ва! кува!», як быццам клічучы малое з матчынага ўлоння. A ў томе англійскай славутасці — яшчэ i каментар пра «куванне» ўсясветнае. Яшчэ не позна было пазваніць нашмат маладзейшаму сябру, які ў фальклорных справах спeцыяліст, або, як сталі апошнім часам пісаць, адмысловец. I ён зачытаў мне яшчэ адзін каментар, па-нашаму. Што гэта ад французскага «кувад», выседжванне яек, народны абрад пры народзінах, усясветна вядомы, на ўсіх кантынентах.

I сапраўды, па прыказцы «век вучыся», або па Сакрату: «нічога не ведаю...»

Начное бяссоннае бачанне — аднаго за адным. Вялікае, гожае поле свежай раллі. Старонка таннай газеціны. Некралог памерам — запалкавы карабок. Скупымі, халоднымі словамі загматана жыццё аратага, які — я ведаю — любіў сваю святую справу. I з коньмі, i з трактарам. Зноў вялікае, гожае поле... Ужо даўно без яго... Зноў абрыс некралога... Зноў...