Ці не ў той самы дзень яго ад нас адклікалі, ці сам ён, непрыкаяны, пайшоў,— гэтага я ўжо не памятаю. Ды мне яно і не патрэбна. Я проста ўспомніў яго, цывільна-чалавечнага, прымераў і яго да жахлівай трагедыі ў лесе іншым, смаленскім...

Здаецца, смешнае

Пасля выхаду з партызан, пакінутыя на працу ў райцэнтры, мы прывыкалі да тае працы не надта ахвотна. У абед, сабраўшыся каля сталоўкі, пагамонім, перавядзёмся тым абедам, выйдзем — і разыходзіцца не рупіць... І вось нам аднойчы весела пашанцавала. Нейкі дзядок падышоў да нашага гурту, слова за словам і пачаў хваліцца, што ён таксама парцейны, яшчэ з той, з мікалаеўскай, вайны. І пачалі мы падсоўваць яму сяброў па ягонай партыі.

— Васілій Блажэнны быў у вас? — пытаецца адзін.

— Быў! — усцешана адказвае стары.

— Грышка Атрэп'еў быў? — пытаецца другі.

— А як жа, быў!

Ціха-ўсмешлівы Цітавіч, нядаўні наш начальнік штаба брыгады, цяпер памочнік першага сакратара райкома партыі, таксама падставіў пытанне:

— Скажыце, а Лука Мудзішчаў быў?

— Быў! — зусім узрадаваўся дзядок.

Пералік членаў закончыўся, у старога спыталіся:

— Ну, а чаго вы, дзядзька, у Мір прыйшлі?

— Сказала баба купіць гаршчок.

— Ну, дык пойдзем паможам.

Здаецца, і пайшлі. Усім сваім савпартактывам.

* * *

Швагер загадчыка райза, нядаўняга партызана, ён жа брат заслужанай настаўніцы, здаравенны брахун і выпівоха, былы франтавы дэсантнік, жыве сабе на сваяцкім хлебе і не вельмі рупіцца зноў пашукаць якую-небудзь працу. А ўжо трэці год пасля вайны. Ажно сакратар райкома зацікавіўся такім камуністам і выклікаў яго.

— Ну, дакуль жа ты, Груша, будзеш спацыраваць па плошчы?

— Няма машыны — вось і спацырую пехатой. Сакратар — чалавек бывалы, цёрты жыццём і вясёлы.

Сышоўшы з абавязковага тону, ён усміхаецца:

— А ты што — машыну хацеў бы?

— А вы што, думаеце, я горш за вас выглядаў бы з яе акна?

...Уелася ў памяць, як гэты Груша, нейкі ўжо раённы ўпаўнаважаны, начаваў у суседняй вёсцы, дзе я гасцяваў у брата,— засядзеўся таварыш з мужчынамі перад хатай, ажно гаспадар яе выйшаў і ветлівенька (хітры мужык!) спытаўся:

— А вячэраць будзеце? На што той царственна:

— Малака, можа, пап'ю.

* * *

На рэспубліканскай канферэнцыі абаронцаў міру малады актывіст зачытвае спіс прапанаваных у прэзідыум. Пра мітрапаліта, сівабародага, велічнага святара ў белым клабуку ён чытае:

— ...от московского матриархата...

Відаць, нядаўна канчаў таварыш партыйную школу.

* * *

Смяцяр заяўляе на двары жанчынам:

— Заўтра смецця не выносьце. Я не прыеду, у мяне партыйны сход.

— Так зранку цэлы дзень і будзеце сядзець?

— А гэта ўжо не ваша цялячае дзела!..

* * *

У адным з раёнаў Віцебшчыны па «хатынскіх» вёсках суправаджаў нас настаўнік-пенсіянер, які часова выконваў абавязкі дырэктара музея народнай славы. Яму трэба было чагосьці затрымацца ў сельсавеце, і ў адну з бліжэйшых вёсак мы паехалі самі. Вяртаемся забраць яго, а ён — такі павольны, здаецца, разважлівы, трохі вахлакаваты мужчына — выходзіць з таго сельсавецкага дома, а на бярэмку нясе вялізны артылерыйскі снарад. Да машыны з ім.

— Вы што?!

— А ён няўрэдны. Будзе экспанат...

Не далі палажыць у багажнік, панёс назад. На такую праверку «няўрэднасці» страшна было пагадзіцца. Нават уявіўся наш апошні «боўць!» на якой-небудзь апошняй калдобіне...

* * *

Папярэдні запіс выступлення адказнага таварыша на радыё. Чытае ён з паперкі, відаць, упершыню:

— Соиздательный труд белорусского народа...

Пажылая жанчына, рэдактар, спыняе запіс і папраўляе таварыша:

— Пожалуйста: со-зи-да-тель-ный труд.

А ён ізноў тое самае. Яна цярпліва, ветліва папраўляе зноў. Абурыўшыся, таварыш абрывае сваё выступленне, выходзіць са студыі на калідор. Да самога кіраўніка камітэта ісці яму не прыходзіцца — той з пашанотай стаіць на калідоры, чакаючы.

— Ідзі зірні, чаго яна хоча.

Зайшлі ў студыю, паўтарылі — зноў соиздательный, як заварожаны.

Ды тут кіраўнік камітэта падказаў папраўку: творческий труд.

— Ну вот, так я сагласян з табой,— згадзіўся выступальнік.

І ўсе рады.

* * *

Побач са мной у самалёце незнаёмы старшы лейтэнант. Калі мы ўзняліся над Мінскам, ён зірнуў у акно і сказаў:

— В БССР много снега.

Калі прызямляліся ў Кіеве, ён таксама зірнуў у акно і сказаў:

— В УССР снега мало.

Усяго і гаворкі было за гадзіну палёту.

* * *

Палкоўнік сам водзіць машыну. І на ноч пакідае яе на двары, а на заднім акне — фуражка з чырвоным аколышкам. Ад зладзеяў? Бо сам ён з унутраных войскаў.

* * *

Стары, што ў хаце сваёй дажывае халасцяком, ужо і павуціння не хоча здымаць. І філасофія адпаведная ёсць:

— Яно ловіць мухі.

* * *

Вярнуўшыся з камандзіроўкі, М. расказваў, што там, дзе ён быў, у «палескай глушы» (па Коласу) мужчыны ў адной вёсцы забаўляліся,— злавілі сучку, прывязалі да хваста кудзелю, намочаную ў газе, ткнулі запалку і пусцілі. Падпаліла яна, бедная, адно гумно, падпаліла другое — выкаціла агнём усю вёску. Цяпер на тамашніх мужчын у людзях весела крычаць:

— Эй, ты! Пераймай сучку!..

* * *

Супрацоўнік райвыканкома, для душы самадзейны мастак, у Маскве, на ўсесаюзнай выстаўцы з групай калгаснікаў. У Трацякоўцы ім было сумна, а яму — не адарвацца. Затое ў заапарку іх было не адарваць ад бегемота. Як ён купаецца. Ісці ўжо трэба, а яны:

— Пачакай, пачакай, няхай яшчэ раз вынырне!..

Той выплыве, дзьмухне і зноў пад ваду. Мужчыны на мастака:

— Васільевіч, пачакай!..

Ах, дарагія землякі!..

* * *

Вясёлы, зладзеяваты дзядзька ўгаворвае ў лесе не менш «жыццёвага» лесніка пераставіць у нарадзе меншую лічбу на большую: замест 2,58 кубаметра зрабіць 5,28, Не тымі самымі лічбамі, а вусна пераставіць. Ляснік спачатку казырыцца:

— Ну як жа я так магу?

— Ат, браце, святы ў нас і то пераносяцца. Трэба адно захацець. А ты, Ромусь, не бойся нас, тут усе людзі свае.

Дагаварыліся. І дагавор той замацоўвалі разы са тры, пакуль драўніна была, нарэшце, на грузавіку.

* * *

Аднапалчанін з Глыбоччыны, начуючы ў мяне, расказвае пра новае жыццё, І так, з такою развагай:

— Ці ты адзін працадзень у гаршчок паложыш, ці пяць, ці дзесяці» — навар аднолькавы!..

* * *

Калгасны шафёр паказвае гасцям свой уласны вясковы гараж. Якую-небудзь заўвагу, вядома, сяму-таму хочацца сказаць, і вось адзін кажа:

— А навошта ж яма такая глыбокая?

— Дык гэта ж табе, пане браце,— смяецца гаспадар,— не пры панскай Польшчы — усюды гнуцца!..

* * *

Дачка пра лішне суровую маці:

— У яе і вочы колеру хакі. Усё па-ваеннаму.

* * *

— Гэта ў вас ужо склероз!

— А. колькі ж вам да яго засталося? Пяць, сем, ну дзесяць гадоў. Старайцеся паразумнець!

* * *

— Зойдзе ў аўтобус або ў тралейбус і задам месца сабе шукае. Сядзе — і стой ты побач, ці стары, ці старая,— аніколі не ўстане. Во моладзь! Глас вопиющего.

* * *

— І калі гэта ўжо на пагодзе стане? — у адчаі пытаецца дзядзька. За скрыўлены казырок схапіў з галавы старую, каторы дзень сыра-цяжкую кепку і пляснуў ёю муху на стале: — Яшчэ і ты, гадаўка!..

Праз дзень ён сустрэў мяне на вуліцы ў лепшым настроі. Хоць і яшчэ ўсё непагадзь. Расказаў, што ўчора вазіў на матацыкле бензапілу да лесніка, які іх вельмі хвацка вострыць.