Віктар ШНІП
ЗАЎТРА БЫЛА АДЛІГА-3
Сакавік
***
2.03.2015. Сніліся Лягезы, дзе я гадаваўся ў бабулі Ганны. Навокал сонечна, зелена і ўсё такое роднае-роднае, нібыта гэта не сон, а ява. Я сяджу на беразе Яршоўкі і лаўлю рыбу, якая ў празрыстай плыні як ільдзінкі. Раптам паплавок знікае ў вадзе і я выцягваю... сонца, якое праз хвілю пачынае затухаць. Навокал робіцца змрочна, шэра і холадна. Я прачынаюся. На вуліцы віднее, ідзе зімовы дождж, а на дрэвах у двары сядзяць вароны, як выгнаннікі з раю...
***
2.03.2015. Снег растаў. Туман растаў. Дзень растаў. Гляджу на вуліцу праз шкло, як праз расталы снег, як праз туман, як праз дзень, і бачу цемру, як ваду, у якой зацішылася жыццё ў чаканні вясны.
***
4.03.2015. На возеры ні снегу, ні лёду. Белыя лебедзі, як белыя анёлы, каля берага пачарнелага.
***
4.03.2015. Аўтар пацікавіўся ў вытворчым аддзеле выдавецтва: «Можа, ёсць сігнал маёй кнігі?» Жанчына адказала з тым самым пачуццём, з якім у раддоме, гледзячы на мужчын пад вокнамі, паміж сабой гавораць акушэры: «І не сядзіцца ж дома гэтым самцам!»
***
4.03.2015. Кожны дзень тэлефануюць і тэлефануюць новыя аўтары, каб даведацца, як можна выдаць кнігу. Сёння размаўляў з празаікам з Санкт-Пецярбурга. Чалавеку 86 гадоў. «У мяне на выданне кніг за свае сродкі закончыліся грошы. Можа, выдадзіце мяне бясплатна?» — пацікавіўся стары і расказаў, як усё кепска з выданнем кніг у Расіі...
***
5.03.2015. Быў у БДУ на філфаку. Удзельнічаў у прэзентацыі Збору твораў Івана Шамякіна ў 23-х тамах. Усе выступоўцы гаварылі, што тэкстолагамі зроблена велізарная праца. Было прыемна чуць добрыя словы і ў адрас супрацоўнікаў «Мастацкай літаратуры». Потым з выкладчыкамі кафедры, якой загадвае Таццяна Іванаўна Шамякіна, па-сямейнаму пасядзелі за гасцінным сталом. Вяртаўся дахаты з думкай: «Яшчэ ёсць каму вучыць беларускіх настаўнікаў...»
***
7.03.2015. Снілася мора. Я ў адпачынку. На душы нейкая трывога, і я тэрмінова вяртаюся ў Пугачы, а там усё замецена. Чамусьці адразу я не пайшоў да бацькоўскай хаты, а пачаў адкопваць са снегу хату Сашкі Балотніка. Адчыніў дзверы, а там пуста. Тады я пабег да роднай хаты, якая ўжо вызвалілася са снегу. Зайшоў у двор. Расчыніліся дзверы, і мне насустрач выйшаў сын Максім, і я прачнуўся.
***
8.03.2015. Восьмага сакавіка без снегу і без сонца. Нязвыкла. Ваколле, як восенню. Аднак сёння ўсе дарогі вядуць, як у Рым, у крамы, дзе прадаюцца кветкі. І я нясу дадому букет, як паходню, якая асвятляе тое, што ёсць, што было і што будзе.
***
8.03.2015. Сяджу дома. Крыху прастыў. Люда з дачкой пайшлі ў горад гуляць, а сын са сваёй дзяўчынай таксама недзе бавіць святочны дзень. Можна было б замаркоціцца, але я, узгадаўшы «ЛіМ» тых часоў, калі там працаваў, суцешыў сябе тым, што мы, «лімаўцы-мужчыны», 8 сакавіка наогул байкатавалі, бо гэта прыдуманае савецкае свята. Праўда, свята байкатаваць байкатавалі ў думках, але ж на працу не хадзілі і сваім каханым у гэты дзень дарылі кветкі.
***
10.03.2015. У сметніцы каля пад’езда, як у вазе, букеты яшчэ незавялых цюльпанаў. Свята прайшло...
***
11.03.2015. Каля аўтобуснага прыпынку вялікі шматок газеты, як лапік бруднага снегу.
***
12.03.2015. У Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі ўдзельнічаў у адкрыцці выставы «З друкарні пана Марціна Кухты», якая прысвечана 140-годдзю з дня нараджэння друкара. Вёў імпрэзу Алесь Суша. Выступалі амбасадар Літвы ў Беларусі Эвальдас Ігнатавічус і дырэктар Музея Максіма Багдановіча Марына Запартыка. Я прачытаў верш.
Балада Марціна Кухты
(1875—1956)
У Вільню, як у Рым, усе сцяжыны.
І ты прыйшоў сюды не каву піць
І рукі цалаваць старым жанчынам,
Каб потым толькі грошы іх любіць.
І Вільня для цябе як цэнтр сусвету,
Дзе кожнаму ў Еўропу ёсць вакно,
Дзе вершы геніяльныя паэты
Ствараюць, нібы ткуць з агню руно,
Якое цэніш ты, як вернасць цэніш,
Бо ты не проста віленскі друкар,
Які прыгожыць словамі паперу,
А вечнасць ёй даеш, здзяйсненне мар
Даеш паэту, што ля сіняй бухты
Напіша з думкамі аб родным краю:
«Я не самотны, я кнігу маю
З друкарні пана Марціна Кухты».
І ты, выходзячы з друкарні ў Вільню,
Глядзіш на зоры, да якіх ляцім.
І спраў хапае для цябе шчэ пільных,
Бо ты прыйшоў у Вільню, як у Рым.
***
12.03.2015. Мёртвыя не крыўдзяцца...
***
14.03.2015. Прагляд харошага фільма, як яшчэ адно пражытае жыццё...
***
15.03.2015. Учора ў Маскве на 78-годзе жыцця за дзень да свайго дня народзін памёр расійскі пісьменнік Валянцін Распуцін. У 1986 годзе, калі я вучыўся ў Літінстытуце, мяне з ім пазнаёмілі празаікі-аднакурснікі. Гэта было ў Цэнтральным Доме літаратараў, куды мы нярэдка хадзілі ў бар выпіць па сто грам каньяку і па філіжанцы кавы. Валянцін Рыгоравіч піў таматны сок і казаў нам: «Не забывайцеся пра вёску! Там вашы карані!..»
***
15.03.2015. Магілёўскае ТБМ арганізавала для сваіх сяброў вандроўку ў Мінск. Пасля ўсіх экскурсій па сталіцы госці з Магілёва прыйшлі ў Чырвоны касцёл на сустрэчу з Людмілай Рублеўскай. Людзей было шмат. Былі і мінчане. Прысутнічаў і я. Людміла расказала гісторыі стварэння сваіх аповесцей і раманаў, пачытала вершы, адказала на пытанні. Па просьбе гасцей пачытаў вершы і я. Словам, сустрэча з Рублеўскай атрымалася змястоўнай і цікавай. Праўда, нас гаспадары касцёла вадзілі з аднаго памяшкання ў другое, бо там, дзе мы збіраліся, праз нейкі час пачыналася раней запланаванае мерапрыемства. Ходзячы сюды-туды, я сказаў Людміле: «Нас водзяць па касцёльных сутарэннях так, як Маісей вадзіў свой народ па пустыні...»
***
16.03.2015. Праз дзесяць дзён у мяне будзе непрыкметны юбілей, а ўжо сёння аўтар «Буквара» Анатоль Клышка патэлефанаваў і павіншаваў са святочнай датай. У свой час мы працавалі ў адным будынку — ён у «Полымі», а я ў «ЛіМе». Калі я сказаў, што яшчэ рана віншаваць, Анатоль Канстанцінавіч засмяяўся: «Затое запомніш, што я быў першым!» Пажартаваўшы, я паглядзеў у тэлефонны даведнік і даведаўся, што самому Анатолю Клышку 16 красавіка будзе 80.
***
16.03.2015. У Камаях Пастаўскага раёна на 79-м годзе жыцця памёр паэт Аркадзь Нафрановіч. Узгадалася, як у 1997 годзе ён прывёз новыя вершы ў «ЛіМ». Напачатку Аркадзь Іосіфавіч зайшоў да мяне, пагаварылі. Потым я адвёў яго ў аддзел паэзіі да Юрася Свіркі. Недзе праз паўгадзіны ў рэдакцыйным калідоры пачуўся тупат. Адчыняю дзверы і бачу, як да кабінета Свіркі збіраюцца супрацоўнікі штотыднёвіка, а з самога кабінета чуецца песня з нейкай оперы. Што здарылася? Іду глядзець. І бачу: спявае Аркадзь Нафрановіч!
***
17.03.2015. Гляджу з выдавецкага акна. На вясновай Свіслачы чайкі, як скамечаныя аркушы паперы, якія выкінуў паэт, бо верш не атрымаўся...
***
17.03.2015. Добра ўсміхаецца той, у каго ўсе зубы цэлыя...
***
18.03.2015. Год таму да мяне ў выдавецтва прыходзіў сын Якуба Коласа Міхась Канстанцінавіч з просьбай выдаць паэму «На шляхах волі», якая яшчэ ніколі не выдавалася асобнай кніжкай. Уступнае слова напісаў Міхась Мушынскі. І якраз да 100-годдзя Еўрапейскай вайны паэма была надрукавана. Сёння ў Музеі Якуба Коласа адбылася прэзентацыя кнігі. Міхась Канстанцінавіч, нягледзячы на тое, што яшчэ цалкам не ачуняў ад прастуды, прыйшоў на прэзентацыю і хораша выступіў перад прысутнымі. Дарэчы, 31 студзеня Міхасю Канстанцінавічу споўнілася 89 гадоў.
***
19.03.2015. На мінулай кніжнай выставе да мяне падышла маладая мастачка Кацярына Дасько і папрасіла паглядзець яе курсавую працу — макет кніжкі пункціраў Алеся Разанава. З таго дня мінула больш як месяц. За гэты час у мяне на працы мастачка і Алесь Сцяпанавіч пазнаёміліся, і кніжка пункціраў з некалькіх дзясяткаў твораў вырасла да 900. Сёння зноў паэт і мастачка сустракаліся ў мяне. На працягу гадзіны абмяркоўвалі афармленне. Раіліся з нашым галоўным выдавецкім мастаком Надзеяй Барай. Гледзячы на ілюстрацыю (намалявана рука), Алесь Разанаў сказаў: «Пальцы павінны быць ідэальнымі!» Я дадаў: «Як класічны верш!» «Так!» — падтрымаў Алесь Сцяпанавіч. Зрэдку да малюнкаў Кацярыны я тут жа прыдумляў радкі. Разанаву найбольш спадабалася: «Гарбуз — гэта поўня, якая заўсёды з намі і якая залежыць ад нас, а не мы ад яе...»