26.09.1994. Тыдзень таму нам зноў сказалі, што не будуць даваць зарплату, бо фінансуемся на 75%, а грошай няма, і ў нас 2 мільёны запазычанасці. Напісалі ліст Бутэвічу, а ён наклаў рэзалюцыю: «Прашу разабрацца. Унесці прапановы». Яго намеснік напісаў тое ж самае. Усе напісалі разабрацца, а грошай нам так і не далі. Я занёс ліст пра ўсё гэта Нілу Гілевічу. Сёння вечарам будуць думаць, што далей рабіць з газетай. З Ялугіным сустракалі Генадзя Бураўкіна, прасілі дапамагчы ў нашай справе, але той толькі развёў рукамі.»
На той час наклад «Нашага слова» быў каля 10 тысяч, і на выпуск газеты патрэбна было шмат сродкаў. Да ўсяго вар’яцкая інфляцыя хутка з’ядала ўсе падпісныя грошы, і мы ледзь-ледзь зводзілі канцы з канцамі, але не здаваліся. І тут ужо Ірына Платонаўна клапацілася не толькі пра выхад газеты, але, нібыта родная маці, і пра кожнага супрацоўніка, бо яна ведала, што ў кожнага з нас ёсць дзеці. Дзе цёплым словам, а дзе і цукеркамі яна старалася стварыць кожнаму добры настрой. І, нягледзячы на цяжкі фінансавы перыяд, мы ў рэдакцыі адзначалі нацыянальныя святы, дні народзін, на якіх Ірына Платонаўна заўсёды нас частавала цудоўнымі пірагамі. І мы, дзякуючы ёй, адчувалі сябе калектывам, сям’ёй.
«30.10.1994. Амаль месяц Ялугін ходзіць з ідэяй аб’яднаць «Наша слова» з «Культурай», каб атрымалася «Слова Культуры». Абышоў усіх. У ТБМ заварушыліся, пачуўшы пра ідэю аб’яднання. У чацвер Ніл Гілевіч паклікаў у свой кабінет, што ў Вярхоўным Савеце, Ялугіна, Вільтоўскага, Цумарава,
Санько і мяне. Цумараў пасядзеў крыху і пабег на нейкае паседжанне. Пра «вяселле», як назваў Вільтоўскі прапанову Ялугіна аб’яднаць «Наша слова» з «Культурай», гаварылі доўга. Ялугін нават заявіў: «Калі я не падыходжу вам як рэдактар, то здымайце з пасады». А Гілевіч яму ў адказ: «Калі трэба будзе зняць з рэдактарства, то здымем». Словам, усе выступілі супраць прапановы Ялугіна, бо ў ТБМ павінна быць свая газета, як бы цяпер ні было цяжка яе выдаваць. Без газеты не будзе ТБМ.»
Без газеты не будзе ТБМ! Гэтую выснову супрацоўнікі «Нашага слова» зразумелі і ўспрынялі правільна. І працавалі, і працуюць цяпер, помнячы пра гэта. І хутка, не агледзімся, як «Нашаму слову» будзе 20 гадоў. А там і 25, і 50, і 100! І я думаю, успамінаючы першых супрацоўнікаў выдання, дзякуючы якім наша беларускае слова праз газету вярталася ў сэрцы і душы людскія, будуць заўсёды называць і Ірыну Платонаўну Крэнь. Яна вартая гэтага! 15.05.2007».
***
16.04.2016. Не праспі сваю смерць!
***
16.04.2016. Не дурыце мазгі, адзінокія гусі!
***
16.04.2016. З Людмілай ездзілі ў Бабруйск. Нас запрасіла выступіць у гімназіі № 3 Людміліна былая аднакурсніца з філфака Святлана Севярын (Свірыдава). На сустрэчу з намі прыйшло вучняў пяцьдзясят. Розных узростаў. І самае галоўнае — былі толькі тыя, каму хацелася паслухаць нас. Мы распавядалі пра сябе, пра сучасную літаратуру, чыталі вершы, адказвалі на пытанні. Мясцовае тэлебачанне ўсё зняла. Потым нам прапанавалі экскурсію па Бабруйскай крэпасці, якую правёў малады настаўнік гісторыі.
Бабруйская крэпасць, якую мы бачым на здымках, зусім не такая, як насамрэч. Я ўяўляў яе, як звычайны, але вельмі вялікі замак, які можна абысці за пару гадзін. А тут — не абыдзеш і за дзень. У крэпасці жыло адных салдат да дзесяці тысяч.
Гледзячы на брук, якому 200 гадоў і які месцамі віднеецца з-пад асфальту, падумаў: «Еўропа схаваная пад асфальт.»
Старыя будынкі, якія помняць цароў, стаяць пустыя з выбітымі вокнамі. Мёртвы горад.
Крэпасць ахоўваецца дзяржавай. Адпаведныя шыльды вісяць на будынках. Шыльды цэлыя, а будынкі развальваюцца.
Ходзячы па Бабруйскай крэпасці, згадаў Калізей у Рыме.
У нежылых будынках крэпасці чуюцца галасы. Нейкія хлапчукі лазяць у пошуках прыгод ці скарбаў.
Падумалася, што ўсё-ткі некалі Бабруйскую крэпасць адновяць. На жаль, нас тады ўжо не будзе.
Абедаць зайшлі ў «Чырвоную вежу». Праз паўгадзіны мне ўявілася, што мы знаходзімся не ў Бабруйску, а ў Амстэрдаме. Праз вітражы працякала рознакаляровае святло на столік, за якім мы сядзелі, і мне здавалася, што зараз да нас зойдзе Ван Гог і прапануе купіць на памяць свае сланечнікі.
***
16.04.2016. Ідучы ў цэнтры Бабруйска, раптам убачыў са спіны помнік. Вялікі! Шыракаплечы! Рашучы! Спартыўны! «Маякоўскі!» — усклікнуў я. «Не! Гэта наш Ленін!» — падказалі мне.
***
17.04.2016. Ходзячы па Бабруйскай крэпасці, увесь час хацеў убачыць вялікую чорную змяю, якая б грэлася на вясновым сонцы. Калі не змяю, то хоць вужа. Не ўбачыў. Магчыма, іх там і няма. Мінуў дзень, як мы вярнуліся дахаты, а я ўсё думаю пра чорную змяю, якая не трапілася на мае вочы.
***
17.04.2016. На пачатку 90-х гадоў мінулага стагоддзя, працуючы ў «Нашым слове» з фотакарэспандэнтам Уладзімірам Панадам, я даведаўся, што мы з ім сваякі праз нашых бабуль, якія з’яўляюцца стрыечнымі сёстрамі, а ў самога Валодзі ёсць два стрыечныя браты-журналісты — Вітаўт Мартыненка і Анатоль Мяльгуй. Нашы бабулі пахаваныя ў Дубравах. Пазнаёміўшыся бліжэй з Вітаўтам і Анатолем, мы вырашылі з’ездзіць на могілкі. Да нас далучылася мая Людміла. У Валодзі быў фотаапарат, і ён усё здымаў на плёнку. На жаль, здымкаў у мяне няма. Мы тады цэлы дзень прабылі ў Дубравах. Адшукалі магілы сваіх сваякоў. Дамовіліся, што наступны раз прыедзем з жонкамі і дзецьмі. Мінула больш за дваццаць гадоў, мы так і не здзейснілі сваю дамову, і ўжо не здзейснім, як планавалі. Сёння на 57-м годзе жыцця памёр музычны крытык, журналіст і паэт Вітаўт Мартыненка.
***
18.04.2016. Чую размову студэнтак. Адна пытаецца: «Чаму ты на занятках не была?» — «У тэатр хадзіла!» — адказвае другая. — «Куды?» — «У Чырвоны касцёл!» — «І што там было?» — «Спектакль па вершах Янішчыц!» — «Ну і як?» — «Вельмі прыкольна. Адна актрыса ўсё выконвае! Прыкольна!»
«Іслач» праз пятнаццаць гадоў
19.04.2016. Сёння ў маёй мамы дзень народзін. Ёй было б 86 гадоў. Учора, дзякуючы карэспандэнтцы ТОТ.ВУ Алене Зуевай, адведаў бацькоў на ракаўскіх могілках і пабыў на тэрыторыі былога Дома творчасці пісьменнікаў «Іслач».
У «Іслачы» апошні раз быў гадоў пятнаццаць таму. Ехаў, баючыся, што ўбачу разваліны, парослыя маладым лесам.
Прыпынак-альтанка аўтобусаў, з якіх выходзілі, прыехаўшы адпачываць, пісьменнікі і ў якія заходзілі, каб, прыехаўшы ў горад, жыць успамінамі пра «Іслач», захавалася. Праўда, вельмі сумная.
Здалёку ўбачыў сярод маладых дрэў галоўны корпус Дома творчасці з выбітымі вокнамі і з пагнілымі, аброслымі мохам балконамі. Падалося, што мы прыехалі ў чарнобыльскую зону.
Зблізку Дом творчасці не такі ўжо і страшны. Каля яго два вартавыя сабакі. Убачылі нас і пачалі гаўкаць. Тут жа з’явіліся людзі. Яны паціху пачынаюць аднаўляць галоўны корпус Дома творчасці. Праўда, гэты дом ужо ніколі не будзе Домам творчасці.
Алена Зуева распытвала мяне, дзе што раней тут было. Я распавядаў, а фатограф рабіў здымкі. Першы раз у Дом творчасці «Іслач» мы прыехалі ў 1991 годзе. Нашай Вераніцы было два гады. Якраз тады з намі адпачывалі Галубовічы Лёня і Вера з трохгадовай дачкой Ксеняй. Па сённяшні дзень памятаю словы Ксені, якая, гледзячы на туман на лузе, сказала: «Туман. Туман. Усё дарэмна.»
Цяпер на месцы лазні амаль збудаваны нейкі напалову шкляны будынак. Насупраць яшчэ большы будуецца. Тут амаль нічога старога няма. Засталася толькі цэментная лесвіца ў лес, як у зялёнае мора.
Падышлі да ракі. Русла не памянялася. Вада спакойна цячэ, як сонная.
Сосны на абрыве так і не адважыліся скочыць у раку...
На лузе, які нядаўна быў затоплены вадой, сівая і рудая трава, як валасы русалак, якія пастрыгліся перад вясной.
Навокал шышкі. Мне здаецца, што яны тыя, што мы бачылі пятнаццаць гадоў таму.
Шыльнік, як з’іржавелыя іголкі, якімі ніткамі павуціны мінулай восенню шылася залатое іслацкае бабіна лета.
На камянях, на якіх мы раней сядзелі, адпачываючы ў «Іслачы», зялёны мох, як зялёны атлас, на якім цяпер сядзяць лесавікі і расказваюць адзін аднаму пра пісьменнікаў, якія тут пісалі свае творы.
