— Падумай, братка, падумай, — Марцін зноў адкусіў яблык, зноў кісла зморшчыўся і, узняўшыся з лавы, адкінуў абгрызак пад плот. — Пайшлі ў хату, бо маці мяне паслала, каб я клікаў цябе на бліны.

3

Ідучы з мужам пасля гасцей да свайго двара, Насця апавядала яму навіны, якія пачула ад маці. Іх было шмат, але па-сапраўднаму зацікавіла Самуіла толькі адна — Марцін закахаўся ва ўдаву Гераські Дораха і ўжо прасіў бацьку накіраваць да яе сватоў. Самуіл крыху ведаў Герасіма, памятаў яго, як добрага цесляра, але яго жонкі ніколі не бачыў, нават ніколі не чуў, што яна ў яго была. Таму паведамленне Насці аб каханай Марціна выклікала ў Самуіла разгубленасць і з-за гэтай разгубленасці ён нават не парадаваўся за брата, хаця зусім нядаўна ў бацькавым садзе сам абяцаў яму яго ажаніць.

— Колькі ж удаве гадоў? — толькі і пацікавіўся ён у жонкі.

— Васямнаццаць, — адказала тая і, папярэджваючы яго наступнае пытанне, дадала: — Жалоба па Гераську закончылася ў чэрвені.

— А што пра яе вядома? Адкуль яна, хто яе бацькі, якога яна роду-племені?

— Маці расказвала, што родам яна з вёскі Корніца, што бацьку яе некалі разадралі ў лесе ваўкі, а маці памерла два гады таму, што мае яна трох братоў, два з якіх жывуць у вёсцы і займаюцца там гаспадаркай, а адзін жыве з ёй і, як і Гераська, цяслярыць.

— А чым займаецца яна?

Насця паціснула плячыма, усміхнулася і зазірнула мужу ў вочы, і ад гэтага яе насмешлівага позірку Самуіл зніякавеў, зразумеў, якое бязглуздае яго пытанне.

— Я хацеў запытацца, ці ёсць у яе дзеці? — паспрабаваў ён апраўдацца і, запытаўшыся, яшчэ больш разгубіўся — ну якое дачыненне да кахання маюць дзеці? Ёсць яны — добра, няма — значыць будуць!

Але Насця не заўважыла мужавай збянтэжанасці.

— Дзяцей у Юльяны няма, — прагучаў яе мілагучны голас, — але ж яны маладыя і ў іх усё яшчэ наперадзе.

— Значыць яе завуць Юлька?

— Юлія, — паправіла мужа жонка і зноў усміхнулася, на гэты раз усміхнулася шырока, па-добраму.

— А характар у яе які? — не здаваўся Самуіл. — Можа, яна сваімі сквапнасцю і сварлівасцю звяла Герасіма з гэтага свету? Тады і Марціна чакае такі ж лёс?

— Пра характар яе я нічога не ведаю, аднак, калі жадаеш, раскажу табе казку пра жаночую сварлівасць.

— Ну раскажы, — пагадзіўся з жонкай Самуіл, — да хаты ісці яшчэ далёка.

— Яе мне расказала мая маці, калі я пагадзілася стаць тваёй жонкай, а не выставіла некалі тваім сватам гарбуза.

— Чаму ж не выставіла?

— Таму што пакахала цябе, — голас Насці быў сур’ёзны, не жартаўлівы, ад чаго Самуіл стрымаўся, прамаўчаў. — Некалі, даўным-даўно, адна маладая дзяўчына пабралася шлюбам з хлопцам і па звычаі перайшла жыць на яго двор. І ўсё б было добра, ды толькі ніяк не магла маладая паразумецца са сваёй свякроўкай: то вілкі яна не там паставіць, то малако працэдзіць не ў той збан, то хлеб спячэ нясмачны, то кашу недасоліць — усё не так рабіла нявестка, усё не падабалася свякроўцы.

Месяц прайшоў непрыкметна, закончыўся другі, а ладу паміж жанчынамі так і не ўсталявалася.

Урэшце дзяўчына не вытрымала здзекаў і прыдзірак свякроўкі і вырашыла збегчы ў свет, пакінуць мужа з яго маці. Аднак, як гэта пакінуць любага мужа, ды і куды ёй бегчы? Тады яна вырашыла атруціць свякроўку. Сабрала грошай і пайшла да мясцовай лекаркі, каб купіць у той яду. «На горы іншага свайго шчасця не наладзіш, — выслухаўшы просьбу дзяўчыны, паспрабавала адгаварыць яе лекарка. Аднак тая была непахіснай, упартай у сваім жаданні і лекарка здалася: — Добра, я дам табе яду, але яго трэба падмешваць у ежу асцярожна, пакрышачку. І яшчэ, — лекарка панізіла голас да шэпту, зазірнула ў твар сваёй госці, — ты павінна змяніцца сама, стаць добрай і пяшчотнай нявесткай, інакш людзі адразу скемяць, што да чаго і абвінавацяць цябе ў смерці тваёй свякроўкі, і тады цябе чакае ганебная смерць на шыбеніцы».

З таго дня нявестку быццам падмянілі: на небе яшчэ свеціць месяц, а яна ўжо гаспадарыць ля печы, сняданак гатуе, потым бяжыць да каровы, завіхаецца па гаспадарцы, і так — цэлы дзень. А са свякроўкай ветлівая і лагодная, слова супраць не скажа, ва ўсім з ёй пагаджаецца, мамай зваць стала. І свякроўка змянілася: лаяцца перастала, шкадуе сваю нявестачку, ва ўсім ёй дапамагае, імкнецца дагадзіць, а праз месяц дачкой назвала. Лад і спакой запанавалі ў іх хаце, але аднойчы, калі старая жанчына раптоўна захварэла, успомніла нявестка пра яд, якім некалі труціла свякроўку. Успомніла, кінулася да лекаркі, павалілася ёй у ногі: «Ратуй, мілая, маю матухну або дай мне яшчэ яду, каб і я разам з ёй памерла!»

Пасмяялася з дзяўчыны лекарка, расказала, што дала ёй тады не яд, а звычайны адвар шыпшыны, і што шкоды здароўю свякроўкі яна не нанесла. «Ды і лячыла я тады не тваю свякроўку, а цябе, бо вельмі ўжо зашмат яду было ў тваім сэрцы і зараз бачу — з Божай дапамогай ты вылечылася, ачысціла сваё сэрца для дабрыні». — Насця дакранулася да мужавага локця, сціпла ўсміхнулася: — Вось так, Самуіл. Усё дрэннае мы носім у сваім сэрцы і толькі мы самі можам пазбавіцца ад таго яду, што атручвае нас, што апаганьвае нашы ўчынкі і ачарняе нашу душу.

Самуіл прамаўчаў. Нейкі час ён крочыў моўчкі, потым уздыхнуў і, быц­цам сам сабе, ціха прамовіў:

— Трэба быць вельмі моцным чалавекам, каб перамагчы самаго сябе, — ён аб нечым засяроджана разважаў, быццам вагаўся — сказаць гэта жонцы ці лепш прамаўчаць? Урэшце не вытрымаў: — І ўсё ж я думаю, што лёс любога чалавека залежыць у першую чаргу ад ладу жыцця яго бацькоў, што менавіта яны вызначаюць тую меру яду, які збіраецца ў сэрцах іх дзяцей.

4

А вечарам, калі сонечны дыск надзейна схаваўся за небасхілам, а на яго месца ўзабраўся самотны месяц, Самуіл пачаў апранацца.

— Ты куды? — здзівілася мужавым зборам Насця.

— Марціну трэба дапамагчы, пакуль горшага не здарылася, — адказаў ён жонцы і, каб тая не хвалявалася, дадаў: — Я, магчыма, у маці заначую.

Ён выйшаў з хаты, крыху пастаяў на панадворку, паслухаў, ці зачыніла жонка дзверы і, толькі пачуўшы шоргат засаўкі, павярнуўся і пакрочыў у канец вуліцы.

Ноч яшчэ не спавіла зямлю змрокам, але цяжкі жнівеньскі туман ужо клубіўся ля яе паверхні. У траве ўздоўж дарогі па-заліхвацку стракаталі конікі, ля Мухаўца ў кустоўі час ад часу дзіка крычала начная птушка.

Двор нябожчыка Гераські Дораха Самуіл знайшоў без цяжкасці. Чорная хата пад чорным дахам, абнесеная высокім чорным плотам, выглядала злавесна. Яшчэ больш злавеснасці дадавала ёй блізкасць лесу, які ў начны час падаваўся змрочным і непрыветлівым. Самуіл зябка павёў плячыма: «І чаго чорт панёс мяне ноччу ў гэтае гіблае месца? Што я тут спадзяюся ўбачыць?» Ён знайшоў пень у зарасніку лазы, прысеў на яго, суцішыўся ў чаканні.

Час цягнуўся нясцерпна доўга, хіліла да сну і, магчыма, Самуіл не вытрымаў бы і заснуў проста на пні, калі б не камары, якія з ніадкуль з’яўляліся ля яго твару і якіх без супынку трэба было адганяць пучком лазовых галінак.

Раптам праз камарыны піск лаўнік пачуў, як на двары Дораха мякка рыпнула засаўка, а праз імгненне бясшумна адчыніліся веснічкі і з іх выйшаў высокі, магутнага целаскладу чалавек. Незнаёмец павольна агледзеў наваколле, уважліва паслухаў начную цішыню, крыху яшчэ пастаяў на вуліцы і нягучна кашлянуў, — як зразумеў Самуіл — гэта быў умоўны сігнал, бо хутка з панадворку на вуліцу выйшлі яшчэ адзін мужчына і невысокая, танклявая жанчына. «Пэўна, Юлія», — здагадаўся Корчак. Ён, баючыся пашавяліцца і больш не звяртаючы ўвагі на камароў, праводзіў позіркам невялікую кампанію і, калі тыя схаваліся ў нізінцы, спачатку нерашуча, а потым усё смялей, прыгнуўшыся да самай зямлі, пабег за незнаёмцамі.

І тут, нібы назло, з-за хмары выпаўз месяц, асвяціў сваім нежывым святлом і лясную ўскраіну, і балоцістую, зарослую трыснягом і кустоўем, нізінку, і далёкі пагорак, на якім, як ведаў Самуіл, размяшчаліся гарадскія могілкі, да якіх наўпрасткі ішлі трое чалавек.

Корчак, ратуючыся ад месячнага святла, хуценька спусціўся ў нізінку і, ужо амаль не хаваючыся, пачаў прабірацца па кустоўі — пад яго ботамі трашчала гнілое голле, хлюпала балотная твань. Яму было страшна ісці наперад, але яшчэ страшней было вяртацца назад.