Улетку сорак трэцяга бацька пазнаёміў яе са Стальмахам, і пачалося новае, поўнае таямніц і канспірацыі, жыццё, дакладней, не жыццё, а падрыхтоўка да працы ў падполлі. Займаліся з ёй амаль заўсёды індывідуальна. Вучылі правільна хадзіць па вуліцах, каб усё бачыць і запамінаць, непрыкметна сыходзіць ад сачэння, абсталёўваць схованкі і рабіць закладкі, працаваць на радыёстанцыі. Былі заняткі па мінна-выбуховай справе, маскіроўцы, арыентаванні на мясцовасці, тайнапісе, шыфроўцы і аператыўных фотаздымках. Усё гэта рабілася ў імя будучай незалежнасці роднай Беларусі, але настаўнікамі ў яе амаль заўсёды былі немцы.

- Стаяць! - нягучны, але настойлівы голас вярнуў яе да рэчаіснасці. Алена затармазіла, злезла з ровара, закруціла галавой па баках. У галаве заскакалі ўразнабой самыя неверагодныя думкі і здагадкі. «Хто гэта мог быць? Лесавікі? Ястрабкі? Які-небудзь зброд з былых паліцаяў ці акаўцаў?» Адказ на гэтае, здавалася б, складанае пытанне мог быць толькі адзін: ды хто заўгодна мог сёння хавацца ў гэтым глухім лесе.

Патаптаўшыся хвілінаў пяць на месцы, не заўважыўшы ніякага варушэння ў маладым ельніку, Алена ўжо была вырашыла ехаць далей, як з-за вялізнай хвоі ступіў чалавек у савецкай вайсковай форме.

- Стаяць, гражданачка. Хто вы і якога чорта робіце ў гэтым лесе?

- Ой, дзядзечка, а вы самі хто? Напалохалі мяне да смерці, - а ў галаву, як у парожняе вядро, стукалі безадказныя пытанні: «Хто ён такі, савецкі ці пераапрануты, на «вы» звярнуўся, хутчэй за ўсё радзенец, але што яго загнала сюды? Можа, яны мяне ад хутара вядуць? Не, не можа быць, я б заўважыла. Так, калі савецкі, то павінен быць не адзін. Глядзі, глядзі вакол. Чэкісты паасобку не ходзяць. Бачыш, елкі варухнуліся. Вунь, з-за сасны зводдаль боты і нечыя калені ў галіфэ высунуліся.

- Глядзі, якая гаваркая! Ты яшчэ ў мяне дакументы папрасі прад’явіць, пігаліца. Што робіш у лесе? Адказвай на пытанне, - прыгожы малады ваенны, не спяшаючыся, падыходзіў да яе.

- Дык я, гэта, вунь на раз’езд еду да прыгараднага, мне трэба да Баранавічаў, а там начным ў Мінск, дадому.

- А што тут рабіла? - цёмна-сінія вочы ўважліва і з недаверам глядзелі на дзяўчыну.

- Дык я ад сваячкі еду, вось за прадуктамі мамка пасылала, бедна ў горадзе. - Алена паказала на плецены кошык, прывязаны да багажніка.

- А дакументы ў цябе ёсць, забеспячэнец? - ужо больш міралюбна спытаў вайсковец.

- Ёсць і дакументы, і квіток зваротны, я яго яшчэ ўчора ўвечары купіла. Колькі там часу ўжо, а то і спазніцца магу?

- Паспееш да свайго цягніка, паспееш. Адкуль ты, кажаш, едзеш?

- Дык я ж нічога вам такога і не казала, а еду я з Завожання. Там ля старых могілак цётка Тэкля жыве з дзядзькам Канстанцінам, вось ад іх і еду. А дакументы, дык вось яны, - дзяўчына трохі адвярнулася ад афіцэра, дастала з-за пазухі загорнутыя ў чыстую насоўку паперы. Вялікія пругкія грудзі, адчуўшы расшпіленыя гузікі, паспрабавалі вырвацца на волю. Бянтэжачыся, прытрымваючы ровар каленам, дзяўчына заштурхала сваё багацце назад, зашпілілася і аддала скрутак.

Паперы былі сапраўднымі.

Пасля вайны Яўгена Леанідавіча зноў арыштавалі, але вельмі хутка вызвалілі, аднавілі ў партыі. Залічылася ў партстаж і знаходжанне ў КП(б) ЗБ, узнагародзілі ордэнам «Чырвонай Зоркі» і прызначылі на высокую пасаду ў Савет Міністраў рэспублікі. За дакументы Алена не баялася, а палова вёскі бачыла, як яна мяняла ніткі ды іголкі на сала, сыр і яйкі. Ніякіх пасланняў пры ёй не было.

Афіцэр з яе дакументамі сышоў за ельнік і неўзабаве вярнуўся.

- Усё ў парадку. А Марнейка з Саўміна вам кім даводзіцца?

- Бацькам.

- Зразумела, зразумела. Не страшна адной у лесе?

- А чаго ўжо баяцца, мір жа. Я ж па гушчары не лажу. Ды і цётка казала, што спакойна ў акрузе. Ну што, мне можна ехаць?

- Можаце, вось вашы паперы. Толькі маё кіраўніцтва прыняло рашэнне адправіць мяне з вамі ў якасці суправаджатага. Не так спакойна ў гэтым лесе, як здаецца. Мяне завуць Ягор, - беручыся за руль ровара, назваўся мужчына. - Давайце сядайце на раму, я вас з ветрыкам дакачу да станцыі.

Пад нягучныя воклічы і жарты нябачных веселуноў яны падаліся насустрач свайму будучаму лёсу, везучы ў горад апошні загад няўлоўнага генерала Вітушкі аб пераходзе ўсяго беларускага супраціву на ашчадны рэжым працы. Розным, вельмі розным было гэтае нябачнае воінства: побач з ідэйнымі, гатовымі скласці свае галовы за будучую свабоду Радзімы байцамі былі і іншыя, далёкія і ад ідэй, і ад маралі. Агенты СД, нямецкай ваеннай разведкі, паліцаі ды і проста пакрыўджаныя Саветамі і вайной людзі, людзі, якія пераступілі нейкую нябачную рысу, пасля чаго вярнуцца ў звыклы для чалавека свет было ўжо амаль немагчыма. Пазней усіх іх назавуць безаблічным словам калабаранты. А пакуль ніхто з іх, уключаючы самога генерала, не ведаў, што ўся агентурная сетка Абвера з падачы любімца Канарыса Рэйнхарда Гелена яшчэ з зімы сорак пятага года паступова перайшла пад амерыканскае камандаванне і фінансаванне. Дружба былых саюзнікаў, як і прадказвалі многія разумныя людзі, вельмі хутка скончылася. Ды і як ёй было не скончыцца, калі з аднаго і другога боку з-пад масак добразычлівасці тырчалі воўчыя іклы. Паспешліва на старыя дрэўкі нацягваліся сцягі новай барацьбы. Але да яе былі гатовыя не ўсе.

13

Памінкі па Сапліцу былі нядоўгімі, дзень выпаў будзёны, і народ, трохі пасядзеўшы, паўзгадваўшы, паплакаўшы, пачаў раз’язджацца. Хутка за сталом засталіся толькі Казімір, яго тры сыны, жонка Паліна, Стэфа са Скаргам і яшчэ трое моцна п’яных мужыкоў з суседняй выміраючай вёскі.

- Моцным гаспадаром быў твой бацька, - хістаючыся, падняўся з лавы адзін з іх, - для зямлі ні сябе, ні іншых не шкадаваў. Многія нашы калгаснікі, якія зла яму жадалі, зайздросцілі яму. За ўсё зайздросцілі. За тое, што ў калгас не пайшоў, зямлі сваёй не аддаў, ды і за ўсё іншае, - мужык махнуў рукой, абвёў усіх мутнымі вачыма, - і мой бацька таксама не любіў нябожчыка...

- Ну а чаго ж ты тады на яго падворку яго гарэлку п’еш? - гучна і выразна спытаў Скарга.

- А ты хто такі? Мы цябе не ведаем, - заступіўся за яго каржакаваты дзядзька з пачарнелым ад «чарніла» тварам. - Ты гэта, Фёдар, працягвай казаць, а то тут некаторыя...

- Усё, мужыкі, памянулі дзеда - і пара па хатах, а то, я гляджу, вы ўжо не супраць і на кулачкі ўстаць, - Паліна бесцырымонна ўзяла за каўнер дваіх і выштурхала з двара. Трэці падаўся ўслед за імі сам.

- Гэй, памінальцы, вось вам яшчэ бутэлька - і каб я духу вашага больш сёння тут не бачыла.

- Ну а вы, мужыкі, чаго, хвасты падціснуўшы, сядзіце? - спытала Стэфа.

- І дзякуй Богу, што сядзяць. З п’янымі ў нас заўсёды бабы разбіраюцца, а калі мужык з мужыком - усё мардабоем і панажоўшчынай заканчваецца. Тым, - Паліна матлянула галавой на ўжо зачыненыя вароты, - без розніцы, што дровы секчы, што людзей.

Жанчыны пачалі прыбіраць са стала, дзеці разбіраць сталы і навес. Мужчыны, захапіўшы бутэльку, падняліся ў верхні дом.

- Ну і добра, што Стэфка вырашыла замуж выйсці, пара ўжо. Адна, безгаспадарная ў Мінску, гэтакае дабром не канчаецца. Мужчына ты з выгляду моцны. Чым займаешся?

- Служу.

- Іншага адказу і не чакаў, у іх усе там служывыя. Толькі служба сёння

- дохлая справа, сям’ю асабліва не пратрымаеш. І пашаны ніякай, іншы хто яшчэ ў метро і на спіну плюнуць наравіць, асабліва міліцыянерам, сам бачыў. Хоць гэта як каму. За сябе я табе так скажу: служба - гэта не маё. Не магу я, каб нада мной нехта стаяў, напэўна, бацька так выхаваў. Я сам сабе галава. Вунь бачыш - усё, што вакол, усё маё. І майму роду заўсёды належала. Слухай, Вячаслаў, а ты ведаеш, продкі нашы па-суседску Міцкевічам морды білі. А потым судзіліся ледзь не да смерці. Якраз з тымі самымі Міцкевічамі. Адам іх знакаміты тут недалёка нарадзіўся ў фальварку Завоссе ад беднага шляхціца і багатай габрэйкі. А памёр гэты Адам у Стамбуле ад халеры, збіраючы добраахвотнікаў для вайны з Расіяй на баку ангельцаў, тады нейкая чарговая вайна за Крым ішла... Ды ну іх, гэтых Міцкевічаў, хоць «Пана Тадэвуша» на памяць і па-беларуску, і папольску ведаю, - Казімір замоўк, як быццам абдумваючы нешта вельмі важнае. - Слухай, ты ж мне амаль швагер, то бок радня, пры тым не такая ўжо і далёкая. Табе можна давяраць?