Аллатағала адамды топырақтан алып жаратқан екен.

Топырақтың да құнарлығы алуан түрлі келеді. Солай болса, мінез-

құлық та алуан түрлі болып келеді адамда.

Текті, тексіз деп жатамыз. Осы да ойланарлық жай. Тарыны

ексең, тары аласың. Бидай ексең, бидай аласың. Орыстар айтады:

«Что посеешь, то и пожнешь» - дейді. Бидай да, тары да тағамдық

асқа жатады, қоректенуге болады. Сол сияқты адамдардың да ойлау

қабілеті жағынан, саны жағынан бір-бірінен айырмасы бар. Адам

сөйлеседі, білім алады, тәрбие алады. Дегенімен, текті, тексіздік

күндердің күнінде бір жерінен көрініп қалу болады. Қатесін

мойындап, оны түзеп, қайталамаған адамды мен текті қатарына

қосар едім. Керісінше болып жатса, оны қай қатарға жатқызуды,

оқушым, сізге қалдырдым. Үлкен кісілердің бір нәрсеге, біреуге ырза

болғандығын білдіргенде «Көп жаса» деп жататыны бар.

Осы сөзді мен Алла жарылқасын, рахмет, тәңір жарылқасын

сөзімен айтқан дұрыс па деймін. Үйткені өмірді Алла береді. Сол

сияқты «Шал» сөзін «Қарт» сөзімен, «Кемпір» сөзін «Кейуана»

сөзімен айтсақ, сыпайы да, жұмсақ та естілетіндей.

Сол қартаюдың қызығынан гөрі қиыншылығы молдай болады.

Қартайған соң бүкіл организм тозады, сырқырайды; қимылдауы да

епетейсізденеді. Бұл заңды. Қашанғы тозбасын, темір де сынады.

Соған қоса ауру-сырқат та айналдырады.

244

Бұлардың бәрінен де басқа бір ерекшелік – біреудің ісіне

қанағаттанбау пайда болады. Бұл да заңды сияқты, үйткені өзім

жасасам, олай болмас деу. Тағы бір сезім өкпелегіш келеді. Бұл жас

баланың конфет бермедіңі емес, сөзді ауырлайды, сыйламағанды

ұнатпайды, алдағанды жек көреді. Бұл жағы екінші бала болғанға

ұқсағаны сияқты болғанмен, айырмасы бар. Қартқа шынын айту

керек, кешірім сұрау керек, сол дұрыс болады.Сондықтан да,

оқушым, сендерге айтарым - «Атаңа не істесең, алдыңа сол келеді»

сөзіне мән бар. Ертеде қартайған кісіні өзі жүріп келе алмайтын

жерге апарып тастайды екен ғой. Бір адам қартайған әкесін сол

жерге апарып тастағанда, әкесі баласына қарап күлген екен. Сүйтсе,

сол қарт кісі дәл сол жерге өз әкесін апарып тастаған екен. Оны

баласына айтпаған да. Ал баласы болса, әкесі сол бабасы тасталған

жерге әкесін тастап тұр. Соны айтқанда, неге күлгенін, баласы әкесін

арқалап үйіне әкеліп, амалы келгенше, жасырып сақтап, ешкімге

көрсетпей ұстапты деген сөз бар.

16/V – 05 17:20

Есіңде болсын, балам!

Мерекелі күндерде, әсіресе, өз туыстарыңа, оның жасы

үлкендеріне арнайы жақсы тілектеріңді білдіріп тұр. Олар сенен

соны күтіп отырады. Жақын жерде болса, арнайы барып қолын

алып, сәлеміңді бер. Саған деген мейірімі арта түседі. Үлкеніңді

құрметтеп, жанұяңнан, отаныңнан дәм таттырып отыр. Ол сені аңсап

тұрады, келе беруді өзіне ұят санайды, сен кішісің, үлкен адам

шақырусыз келгенді жөн көрмейді. Бұлай жасау көргендікке жатады.

Ата-бабамыздан қалған әдет-ғұрып осылай болады.

Бауырластарыңның басына іс түскендей бола қалғанда,

мезгілінде кешікпей араласып тұр. Бұл қағиданы орындамау

ағайыннан алшақтауға апарады. «Өзіңді өзің сыйла, жат бойыңнан

түңілсін!» деген сөз осыған айтылған.

Үлкеніңе құрмет көрсетуді ешуақытта ұмытпа! Сен де

үлкейесің, сонда сен де елейтін боласың. Сен мен сияқты жетім

болып өскен жоқсың. «Әке көрген оқ жонады, ана көрген тон пішеді»

деген сөз ата-ана тәрбиесін көргендерге арналған. Менен

тарағандарыңның ешқайсың да жас емессіңдер, бәрің де ата-ана

болдыңдар, құдайға шүкір, бәрің де ұлды-қызды болдыңдар. Тіпті,

ата деген лауазымға да жеткендерің бар. Әдеби кітаптарды көп

оқыңдар. Ондағыларға сын көзімен қарап, толғаммен байыптаңдар.

Өнегелісін есте сақтап, жаманынан жирене біліңдер. Жастықта

болатын тән қызығына салыну опалы іске жатпайтынын түсіне

біліңдер. Жарық дүниеде жүргенде опық жеу деген тірі кезіңде-ақ

тозаққа түскеннің болып саналады. Бұған ұшырау, әдетте,

ойсыздықтан болады. Ойсыз болу деген – адам пошымды хайуан

болу. Сондықтан да Абай: «Ақырын жүріп, анық бас, еңбегің кетпес

далаға...» демей ме?

245

Жазғандарымда мына кітаптарды оқыңыз дегенім бар. Сен де

оқып көрші, көкірегің ашылса керек.

17/V – 05

«Жақсының жақсылығын айт, қадірі тасысын!»

Қайырымды Сейтқали

Ұстаздың мәртебесін шәкірті көтереді деген бар. Шәкірті

өнегелі, үлгілі, қайырымды болып жатса, сол шәкірт оқыған мектептің

барлық ұстазы шаттыққа бөленеді екен. Шиелі ауданында Абай

атамыздың атындағы орта мектептің түлегі Балаби ауылының

ұрпағы Алшынбайдың Бегманының Сейтқали деген баласы бар.

Ағамыз Бегман деген кісі ойын қара сөзбен бергеннен гөрі өлеңмен

айтқанды жеңіл санайтын кісі еді. Ол кісімен талай сұхбаттасып,

алдында жүгіріп қызмет етіп те, сарқытын ішіп, қолынан ет те

асадық. Еңбек жолы теміржолға байланысты өтті. Жыл сайын

теміржолшылардың білімін тексеріп, қауіпсіздік техникасынан

емтихан алғанда, соның өзін өлеңдетіп айтатынын айтып отырушы

еді, рухың жаннатта болсын ағатай дейікші. Осы кісінің ұлдарының

кішісі Сейтқали еді. Сейтқали әкесі сияқты өлеңдетпесе де,

өнегелілігін әркезде-ақ байқатып келеді. Былай қарағанда моп-

момын, көптің бірі болып қана жүреді. Бойшаң да емес, мақтанын-

масаттану дегенді есіне де алмайды, бірақ өз шаруасына мығым,

кісіге деген ылтипаты мол. Әкесі Бегманнан есітіп, бойына

тоқығандары мол екен.

Бүкіл еліміз болып Ұлы жеңістің 60 жылдығын қалай қарсы

аламыз, қалай тойлаймыз деп газет – журнал беттерінде

жарнамалап та жатты. Ұлы жеңіске жеткізген соғыс ардагерлерін

ардақтайық деп, төбемізге көтерсек те артық емес делініп жүрді. Осы

Балаби аулында Ұлы Отан соғысынан мүгедек болып және сау

жарадарсыз болып келгендері де басқа ауылға қарағанда молдау

екен. Жеңістің 50 жылдығы тұсында бар саны 65 еді.

Ал жеңістің 60 жылдығын тойлар тұсында ауылда 13-ақ

ардагер қалған екен, ең үлкені 100-ге де толған екен. Мемлекеттің,

облыстың, ауданның, ауылдық әкімнің сый-сыяпатынан тысқары

Сейтқали ініміз осы 13 ардагердің әрқайсысына бір-бірден қымбат

бағалы көгілдір экранды теледидар сыйға тартты. Бұл Сейтқалидың

көрсетіп отырған бірінші қайырымдылық сыйы емес, бұдан бұрынғы

жылдары ардагерлердің бар кезінде, үйме-үй жағалап жүріп, соғыс

ардагерлерінің әрқайсысына екі қаптан ұн да таратқан еді. Бұған

қоса жеңістің 60 жылдығына оқыған мектебім де сыйсыз қалмасын

деп, мектепке компьютер сыйлады. Өзін тәрбиелеп, мектеп бітірткен

сынып жетекшісіне де көгілдір экранды теледидар сыйлады. Осылай

жасай отырып, Сейтқали ініміз тасиын демейді, мақтанайын демейді,

сол баяғы бір қалпы. Мәртебең биік болсын, Сейтқали, дейміз!

Жасаған Қайырымдылығына мақтанбаған – адамның адамы.

246

Адамгершілігіңе, осы сыйыңды есіткен біздер тән риза болдық. Бір

Алла тілден, көзден сақтасын айтамыз, інішек!

28/V-05

Мәңгілік қозғалыс

Осы біз білетін өмір тарихи деректерге сүйенсек, бәрі де

өзгеріске ұшырап отыратындай. Тіпті хабарымыз өте кем дүниеде де

осы заманнан артық білім дәрежесі болған ба деп ойланасың.

Үйткені бізге белгісіз түрлі біз үшін тылсым (белгісіз, сырын

білмейтін) құбылыстар бар: « Вермуд үшбұрышы», көзге көрінбейтін

тіршілік иелері т.б. Ал, білетін, хабарымыз бар тарихи қоғамға

келейік. Патшалы Россияға қарайықшы: екі таптан- бай және

кедейлерден тұрды. Осы екі таптың бір – біріне деген қарсыласынан

іштерінен ойшыл адамдар шығып, солардың идеясымен (К. Маркс,

Ф. Энгельс, Ленин) жаңа қоғам (ССРО) орнады. Жаңа қоғам жай

сөзбен – үгітпен келе қойған жоқ: белгілі дәрежеде қан төгіс, адам

өлімі арқылы келді. Енді сол құрылған қоғамның ішінде оған