да дәлелдеген; ғалымсыз – ақ ақылыңызға салсаңыз, оған көзіңіз

жетеді.

Сонда ол не дейсіз ғой. Бұл табиғаттағы барлық заттар десең

де болады. Сол заттың бір бөлігі-адамзат.

Адамзат дүниеге келуі ақиқат болса, дүниеден өтуі де, яғни

жерге оралып қосылуы да ақиқат. Енді түсінген боларсыз: « БАР мен

ЖОҚ-тың» қысқартылып алынып отырған сөз екендігін.

Бірақ сол заттар ең соңғы кезеңіне дейін қандай өзгерістерге

келді дейміз бе, не тындырды дейміз бе, мәселе сонда тұр. Сол

мерзімде пайдалы әрекеттер жасады ма , әлде ешнәрсе де

тындырмай, босқа келіп, өз - өзінен ізсіз өтті ме?! Мұндай құбылыс

барлық заттарда болатыны ақиқат: «Уран» деген элемент

ескерілмесе жер қойнауында жата берсе,ең соныңда қорғасынға

айналады екен, ал қуаты әлі бар уранның бөлшегін тек қана

қорғасын ішінде сақтайды екен, басқа затпен оны орап сақтауға

келмейді екен.

Ал, сен адамсың ғой, ойлашы, не тындырып бара жатырсың?

Адамдардың ішінде жалтақтап, бас сауғалаушысы да бар, бас

сауғалауды білмей, керексінбей, ақиқатты ашушылары да бар.

8/IV – 2002. 22:47

Әке мен баланың әңгімесі

- Әке, сіз де бала болдыңыз ба?

- Иә, балам, мен де бала болдым ғой.

205

- Сонда сіздің де әкеңіз болған ба?

- Иә, болған, бірақ ол мен кішкентай кезімде дүниеден озып

кетті.

- Озғаны қалай, түсінбедім ғой, әке?

- Е-е, озған деген жан-жағына қарамай, әдеттегіден де

қаттырақ жүріп, ешнәрсеге қайрылып қарауға шамасы келмей

кеткенді айтады.

- Ол соншама неге асыққан әке?

- Е-е, балам, түсінбей отырсың ғой, -түсіндірейін. Біреу ерте,

біреу кеш бұл жарық дүниеден есебін тауып, түрлі себептермен демі

таусылып, қайтыс болғанды айтады.

- Онда сіз неше жаста едіңіз?

- Ол кезде мен 6-7 жас шамасында ғана болатынмын, балам.

- Сіз қалай күн көрдіңіз, сізге кім қарады?

- Анам ол кезде тірі еді. Менің анам саған әже болып келеді,

балам.

- Ол қайда, мен көрмедім ғой?

- Ол да менің 12-13 жасымда бұл дүниеден өтіп кетті.

- Сонда сіз қайда қалғансыз? Осылай да бола ма екен?! Сізді

кім оқытты? Киім-кешек, тамақ дегенді қайдан алдыңыз?

- Оның бәрін айтып жатсам, ұзақ әңгіме. Бір сөзбен айтқанда,

бір Алла өзі жаратқан соң, ырызғысын тауын береді екен ғой:

балалар үйі деген болады. Онда жетім балаларды жиын, асырайды,

оқытады. Олар өскен соң, өз тірліктерін жасайды.

- Әке, әжемнің сізден басқа балалары болмаған ба?

- Болған, менен үлкен қызы да, ұлы да болған. Менен кішілері

де болған.

- Олар қазір қайда?

- Е, балам, олар да ертеректе қиыншылық заманда қайтыс

болып кеткен.

- Ол қандай қиыншылық заман?

- Дәл қазір сен өмір сүріп отырғандай емес. Қазақ деген

халықты қолында бағынышты етіп ұстау үшін, түрлі саясаттар

қолданған. Ашаршылыққа ұшыратқан. Айыпсыз-ақ жалған жаламен

түрмеге жапқан. Тіпті өлім жазасын да қолданған. Есейе келе сен

оны қазақ халқының тарихынан оқисың.

- Әке, сіз мына теледидардағылардай соғысқа қатыстыңыз ба?

- Иә, қатыстым.

- Соғыс деген қызық па? Онда атуға оқты көп қылып бере ме?

- Ой, балам! Соғысы құрысын! Оның несі қызық болсын. Онда

адамдар өліп те, жарадар болып та жатады. Кино деген сендерге

қызық сияқты көрінеді ғой. Оның несі қызық, кешегі көрген киноң

ауғанстанда болып жатқан жағдай ғой. Қызық болса, ондағылар

нағып босып жүр, жылап – еңіреп жүр дейсің.

- Әке, олар неге соғысады? Не жетіспейді?

206

- Е, балам, бұл сұрағың дұрыс. Соғыс жай еңбекші халыққа

түкке керегі жоқ. Әр ел ішінде ірі байлар бар. Соларға өз байлықтары

аздай, екінші бір елді жаулап алғысы келеді. Бақталастық деген

болады. Отан деген сөзді ту етіп ұстап, елдегі жай халықты

отаныңды қорғау міндетің деп айдап салады. Елді, халықты билеп

отырған сондай байларға ғана соғыс керек. Соғысқа өздері

араласпайды, кірмейді, тек айдап салады. Мемлекеттерінде

шығарып қойған заңдары бар. Ол заңды орындамасаң, онда сен

айыптысың, жазғырады.

- Әке, сіздің неше балаңыз бар? Осы біз нешеуміз?

- Е-е. Сендердің сандарың бар ғой. Сен менің баламның

баласысың. Менің немеремсің. Сен де менің баламсың. Әке деп

отырғаның дұрыс, балам. Мен саған ата болып келемін. Сенің әкең

менің балам ғой. Ол да сен сияқты кішкентай бала болған. Бірден

үлкен болып шыға келген емес. Сен кеше әжеңнің мәмесін аузыңа

салып, еміп жатыр едің ғой. Сонда сүт бар ма екен?

- Жоқ, сүті жоқ. Өзі ғой баурына қысып, мәмесін аузыма салып

жіберген.

- Әйтпесе, сол мәмені сенің әкең емген. Ол кезде оның сүті көп

еді. Қарашы, мамаңның мәмесінен әжеңнің мәмесі үкен емес пе?

Сен әлі бөтелке мен соскаңды тастамай жүрсің. Сенің әкең сен

сияқтанып соска емген емес. Олай болса, бүгіннен бастап оны таста,

ембе, ұят екен – ау!

- Әке, сіз маған ұрысқандай папама да ұрсушы ма едіңіз? Ол

айтқаныңызды істеуші ме еді?

- Е, ұрыспақ түгіл ұрып та алатынмын. Ол ешкімге шағым да

айта алмайтын. Сендер болсаңдар тыңдамайсыңдар,

шағымданасыңдар. Әке – шешеңе барып айтып, бізді жек көрінішті

етесіңдер. Ойлаңдаршы, соларың дұрыс па екен? Бізге ұрсатын,

ақыл айтатын, әсіресе өзіме, әке – шешем болған жоқ. Мен

сендердің бұзықтық істеріңді жасауға шамам да келген жоқ. Менің

қорғаушым болмады. Ал сендер болсаңдар кей жағдайда атаңа,

көпшілігінде әжеңе қарсы сөйлейсіңдер, сыйламайсыңдар. Біз оған

қаймығып қаламыз, ренжиміз. Ойлаңдаршы, ата, әженің керегі жоқ

па? Сендерден де басқа біздің ата, әжені керек етіп отырған

балаларымыз бар. Соған – ақ барайық.

- Кешіріңіз, ата! Әке – шеше, ата - әже деген қандай болу керек.

Олардың міндеті не? Ал оның балаларының міндеті ше?

- Дұрыс, балам, әңгіменің анығына енді көшейік. Сен тыңда,

мен айтайын. Сен әлі жассың. Ұғып, түсіне де бермессің. Дегенмен,

сұрап қалдың ғой, айтайын. Сен бұны бір ғана оқып қоймай, қайта –

қайта оқып, мәніне толық түсін, іске асыра біл.

Құлағы бар адам да, құлағы жоқ адам да болады, балам.

Құлағы бар адам ұғады, түсінеді, орындайды. Құлағы жоқ адам

айтқанды керексінбейді, ұқпайды. Оның өзі “ақылы”өзінен артып

жатады, өзінікін ғана дұрыстайды, көбіне бірбет келеді. Қатесін

207

ешқашан да мойындамайды. Сонымен, құлағы бары текті де, құлағы

жоғын тексіз десе де болады.

Әке деген жанұяның тірегі, яғни асыраушысы. Бала – шағасына

тамақ, киім тауып беруші, оны жетілдіруші, білім беруші, отан

құруына міндетті, ұядан ұшып шығып, жеке жанұя болуына

қамқоршы.

Ана болса, сол баланы дүниеге алып келуші – жүрегі. Сол

баланың ыстығына күйіп, суығына тоңушы, қызығына рақаттанып,

теріс қылығына өртенуші, баласы – бауыр еті. Сол бала үшін әке де,

шеше де одақтасып, дұрыс адам болуына жан аямай жұмыс

атқарушы құлы мен күңі, дәріптеп айтсақ, жаратушысы, Құдайы.

Бала болса, сол әке – шешенің өмірінің жалғасы, гүлі, дәні,

тұқымы. Бүкіл өмірінің қуанышы, рақаты. Қызын арына, ұлын нарына

балаған.

Дұрыс болып өскен ұлдың әкесі тынығатын болған, ажарлы

болып саналған. Бақытқа бөленген деп соны айтқан. Қызы өскен

жанұяның тағы бір жар тауып, жанұя құрып жатса, одан асқан бақыт

бола ма!

«Бала тілі – бал» дейміз. Қазақ баласын өзі өсірген жан –

жануарлардың төліне балап, құлыным, ботам, лағым, күшігім деп

еркелетсе, ашуы келгенде де осы сөздерді қолданып, жекіріп те

айтатын болған. Осындай жағдайда жаңағы шағынатыны бар бала

қорушысына арызданғанда, оған дұрыс бағыт бермей, лаулатып,

жандырып жіберіп жатса, табан астынан өрт пайда болып кетеді. Ол

ұласып, лаулап, бірдеңеге ұрынуы да мүмкін. Көбіне, екі жақтың бірі