кезең-соғыс жылдары. Енді Балхашқа жеткізү, ауылдағы қой бағып

жатқан әкесіне жеткізу ісі оңайлыққа түспейді. Елде ішіп-жем де аз,

көлік жағы тіпті жоқтың қасы. Арбаға да мініп, бір ауылдан екінші

ауылға, қайыққа да мініп, бір жерден екінші жерге жету болады.

Жолда бір үйлерде 1-2 күн аялдап та қалу бар. Қай бір жетісіп

отырған халық, ішіп-жеуі де кемдері таршылық сезімін де білдіріп

алады. Оларға бұлар: - Біздің азығымыз өзімізге жеткілікті, сіздер де

қосыла жеңіздер дейтін де кезі болады. Сонымен бірнеше күн

дегенде, енді аулына 50-60 км жер қалады. Почта тасушылар болса,

көлік таба қойса, түйемен, не жаяу келеді екен. Түйеге де мінген

уақыттары болады.

Әттең, сау болса, жаяу-ақ жететін жер қалды-ау деп отырғанда,

далалық жердегі әр жердегі ауылдардың бірінде отыр еді. Алыстан

бір қара көріне бастайді. Бірте-бірте жақындай түседі. Алдында

бірдеңе жортып келе жатқандай ма? Солай да екен. Аттыдан озып,

Көпжасар соғысқа кеткенде өзі асыраған күшігі үлкен төбет те болған

екен. Келе сала Көпжасарға құйрығын бұлаңдатып, еркелеп,

иіскелеп, қолын жалай бастайды. Екеуі де бірін-бірі таниды. Далалық

жерде қазақтың қой баққан жүнді барақ төбеті келгенде, Оля

сескенейін деп еді, енді ол да денесі үйреніп, итті жақсы көріп тұр.

Атты адам жақындай келіп, аттан түсе сала, баласын құшақтап

жатыр, сүйіп жатыр, көзінен жас та шыққан, мауқын баса алмай,

біраз тұрды. Қыз болса, селтиіп тұр. Ойында: «Қалай қабылдар

екен?» деген күдіксіз де емес.

Бір кезде әкесі: - Балам, мына қыз кім? – демесі бар ма? – Бұл

қыз мені осында алып келе жатырған жеткізушім. Бұл болмаса, мен

келе алмас едім. Сол жақта қалар да едім. Қаласыңыз келініңіз

болады. Қаламасаңыз қайырамыз да – демесі бар ма?

- Жоқ, балам, сені маған әкелген болса, бізде сөз болмайді –

деп, қыздың маңдайынан сүйіп, арқасын алақанымен қақты.

Қыз болса, демін терең алып, уһ! Дегендей еді. Көпжасардың

аяғының біреуі атқа мінуге келмейді, тартылған. Әкесі болса, соның

бәрін есебін тауып, бір үзеңгіні шешіп алып, тартылған аяқты

салбыратпай, оны да сүйейтіндей жасады. Ердің артынан тоқым,

көрпешені ыңғайлап қомыттап, Оляны да жайғастырды. Жуас

қойшының аты соның бәріне көніп тұр, тырп етер емес. Өзі атты

жетектеп, ауылға тартып кетті. Баласының жете алмай келе

жатқанын Ташкенбай ақсақал ұзын құлақтан есітіп, шыдамы болмай

жеткені екен.

182

Үйге де жетті. Анасы баласын көріп, тірі келгеніне қуанышы

қойнына сыймай, бүкіл туған-туысқан мәз-мәйрам болуда.

Мал да сойылуда, ағайын-туыстар да жиналуда. Бүкіл ел орыс

қызы демей, бәрі өз баласындай қарсы алды. Уақыт өтіп жатыр.

Көпжасар ептеп аяғын баса бастады. Әлі балдақ қолда. Олясын

бала-бақшаға жұмысқа да орналастырды. Бұл кезде елде ер

азаматтар жоқтың қасы. Көпжасар ауыл советке хатшылыққа

орналасты.

Бір күндері Оляның анасы науқастанып,телеграмма

келді.Коляға барып қайтайын деп қолқа салуда. Коля әлі балдағын

тастай қоймаған кез. Жолға жарамайтынын айтуда.Шыдамы

болмаған Оля анасына кетті.

Хат-хабар келіп тұрады. Анасы тәуірленіпті. Оля болса қыз

туыпты. Хат келіп тұруда еді. Бір күні Оля: - Коля! Егерде сен келе

алмасаң, үйленгің келсе, менімен бірге істеген анау қыз ше (бір

қыздың атын атайды), соны алуға рұқсат-деп жазыпты. Ол қыз да

адамгершіліктің тұтқасын ұстағандай қыз болатын-ды. Оляның хатын

Көпжасар соған көрсеткенде,келіседі де үйленеді. Балалы-шағалы

болады. Бұл кезеңдерде хат алысу тоқтап та қалған кез. Көпжасар

түрлі қызметтерге ауысқан. Жора-жолдастар да мол, жетерлік.

Совхозды да басқарды, партия ұйымдарын да басқарды,

Зоотехник те, бухгалтер де болды. Арада бірнеше жыл өткен.

Аудандық партия ком-ң хатшысы жан жолдасындай болған кісімен

Минводтың Кисловодск курортына екеуі жолдама алып, демалуға

барады. Бұл кез Көпжасар аяғы жазылған, тік басады, Бірақ бір

таяқты әлі тастай қоймаған, ол таяқ оған үшінші аяқ болып тұр.

Демалу аяқталады. Екеуі сырлас, өмірлерін түгел білетін. -Москваға

баралық, Оляның ескі адресімен іздейік-деп келіседі.

-Подарка алсақ болмай ма?

-Алдымен тауып алайық. Подарка қашпас

-Мақұл, келістік.

Іздеп жүріп, ескі адреспен,пригородный поезбен келіп те жетеді:

Адресін айтып, көп этажды үйдің жанына келеді. Әдеттегідей,

екі кемпір отыр екен,сұрастырады. Олар: - Вы спрашиваете, Мать

казашки что ли? - дейді. Бұлар: - Да - дейді. Бір бойжетіп қалған қыз

қолында сумкасы мен өте шығады.Артынша көп ұзамай тағы бір

әйел өтеді. Жаңағы екі кемпір: - Вот что пришла с сумкой, это та

девушка казашка. А та, каторая пришла после неё, Это мать той

девушки-дейді. Үйінің номерін сұрап, есігін тықылдатады. Есік те

ашылады. Көпжасар көрінгенде, Оля: - Это ты Коля! - деп құшақтай

алады. Қыз төргі бөлмеде екен, көпке дейін онымен жұмыстары да

болмай, әңгіме дүкеп қыза түседі. Оляның анасы да келеді. Сый -

құрметтің бәрі де түгел өтеді.

Келесі күні бұлар үшеуін де қалаға ертіп апарып, қалағанынша

кейіндіреді, Сыйлығын жасайды.

183

Жүретін күніне екі күн қалғанын айтып, жатқан жерін,

телефонын береді.

Келесі күні Оля қайта шақырып қонақ жасайды. Кетерінде

Коляның бала-шағасы,әкесі анасына сый - құрметін беріп жібереді.

Көпжасар бұларды қонаққа шақырады. Келер жылы Оля қызымен

анасымен келе жатырғанын айтып телеграмма береді. Бұлар

сомолеттен күтіп алады. Бірнеше күн қонақ етеді. Бүкіл ауыл болып

қатты сыйлайды. Оля баяғы өзі ал дегенімен Көпжасардың екінші

әйелі ауыл сыртына серуендейді. Кетерінде Көпжасар Оляның

анасына 100 ондатор терісі, 3 алтынсұр, 3 көк қаракөл терісін береді.

Көпжасардың анасы қазақтың оюлы текеметін ұсынады. Машинамен

аэропортқа әкеліп, қаланы қыдыртып,сомолетке билет алып,

мінгізеді,қоштасады. Содан көп ұзамай, Оляның анасы дүниеден

озыпты. Соңғы кезде хабары жоқ көрінеді. Қазір Көпжасар сол өз

аулында тұрып жатады. Соңғы алған әйелі дуниеден озған екен,

біраз уақыт болып қалыпты. Өзі 1925 жылғы екен. Денсаулығы

нашар, кілең курорт, санатория, госпиталь, ауруханаларда көрінеді: l

дәрежедегі мүгедек. Сахарный да науқасы бар екен. Қолында таяғы,

ширақ, қатты режимде, дәрі-дәрмегі калтасында. Бір комнатада үш

адам болдық. Қасымызда полковник Айнақұлов Әбекең. 12/6 күні

түнгі 12/30 да Ғалым аварияға ұшырап, мені Нұржан алып кетті.

Қоштастық та қойдық.

Қатын ауыстыру немесе ауысқан

«махаббат».

(тарихи болған оқиға)

«Елуде есін жинамаған,

алпыста ақыл тоқтата алмайды,

алпыста ақыл тоқтата алмаған,

жетпісте желігін ноқталай алмайды»

(мақал.)

Алматы облысының Балқаш ауданы маңында Калинин атындағы

колхоздың басқармасы Оспан деген кісі болыпты. Ал сол колхозда

өндірістік бригадир болып істеуші Жақып екен. Жақып болса өз

жұмысына тынымды, қарауындағыларға жайлы, парасатты,

сабырлы кісі болса керек. Ал әйелі ажарлы, мына көркім барда

маған кім қызықпайдының бірі екен, уақтысында партия қатарына

өтіп те алған-ды. Өз кемерінен екі қызы бар. Оспан да, Жақып та

партия мүшесі. Оспанның әйелі партияда жоқ, үй шаруасында

байсалды, ұстамды әйел. Бір ұлы бар кезі екен.

Қай кезде де ұрғашы сыңай танытып сүйкенбесе, еркек жанаса

қоймайтыны табиғи заңдылық. Сондай бір кезеңі болып, Жақыптың

әйелі колхоз бастығына несіне қызыққанын өз іші біледі, сыңай

білдіреді. Қанша дегенмен еркек емес пе, қайталана берген соң,

еркектігіне басып қалады. Ол іс әдетке айналып та кете бастайды. Ел

184

іші бұл жағдайды сезіп қойып, өсек-аяң бірден екіншіге өте

бастайды.Мұны Оспанның әйелі де ұзын құлақтан хабарланады. Бірақ