келіп, тіл арқылы улы сөздермен уланудан болады. “Көршінің

келіншегі көріктілеу көрінеді” – депті Қадыр Мырзаәли.

9) Өмірде орын алып жүрген тағы бір жай – келген келін ата-енесін

ұнатпай, сыйыспай, солармен салғыласып, ерінен ажырасады, не

ерін ертіп шығады. “Келінді ұлың тапса, ұлыңды өзің таптың, енді

неге ренжейсін? '’(Қадыр Мырзаәли)

10) Жас жұбайлардың өмірлік тұруына желім, себепкер болатын

перзенттің болмауынан болады. Мұны болдырмауға болады: оған

кінәлі әйелі болса, кеңшілік жасап, бірге тұруға шыдайтынмен

келісіп, еріне әйел әперу. Кемшілік ерінен болса, бала алып,

тәрбиелеу. Тек қана осы екі жол. “Жүкті әйелдің көркі – ішінде''

(Қадыр Мырзаәли.)

11) Адамгершілікке жатпайтын бір түрі – ері не әйелі ауруға

шалдыққанда керексінбеу.

12) Енді бір түрі тағы бар – осылар ерлі- зайынтылар ма, әлде жоқ

па дейтіндер: ажарасуы да, қосылуы да болып тұратын

жексұрындар. “Еркек-бас, әйел – мойын дейміз, бас бұрылғысы

келгенде, мойын сіресіп қалса қайтесіз” (Қадыр Мырзаәли)

13) Ішкілікке салынып, соның құлы болып кеткендер: Отан да, бала

да жайында қалады.

Айта берсе, тағы басқа да мардымсыз жолдары табыла береді.

Ал енді, қосағымен қоса ағарып, бала өсіріп, ұлын ұяға, қызын

қияға ұшырып жатқандардың өмірінде еш қиын жағдайлар

кездеспегендіктен бе дейсіз ғой. – Жоқ. Қиындықтың бәрін де жеңе,

шыдай білгендер.

Бұндай жандар тұралы “ Жанұялардың тату тұруының

техникалық қауіпсіздік ережелері” деген тақырыпты оқыған, естіген,

көрген – білгендерімнен жазғаным бар оқуыңызға болады.

Отанның кең мағынасы – туған елің, өскен жерің дедік қой. Сол

отанның кең мағынасын сақтау үшін, алдымен, жанұяң, тәрбиең

дұрыс болуы керек. “ Отан – оттан да ыстық” – дейді халық

мақалында. Сол отанның тар мағынадағы түріне опасыздығың – ерлі

– зайыптылардың ажырасуы, кең мағынасына опасыздығың –

отанды қорғамай, жауға сатқаның дер едім.

Сондықтан, жанұя мықты болсын десең, өмірден көргендерін

айтып кеткен даналардың, ұлағатты сөздерін екшеп алып, оны да

жазып қойдым.Солардан артық мен айта алмаймын.

Менде жұптастырамын деген ата-ана болмады. Балаларым өз

қалауынша жұбайласып жатыр. Ақылдасып қосылғандары тіпті тәуір

58

тұрады. Бірін-бірі ұнатпағаны да болды. Ол ұзатпай ажырасып алды.

Егер ұнатпасаң, тез ажырас.Сол дұрыс болады.

«Құр тоздырып нұрлы жүздің жылуын,

Іздей көрме қыздың асқан сұлуын,

Ей, жас жігіт, жар таңдаған біледі,

Құр сұлуды іздесең жұрт күледі.

Әйел алсаң, төрт рудан алыс ал,

Ол болмаса, ей, азамат, қалыс қал.

Байлық қуған әйел тілі ұзарар

Мүлік жинап екі көзі «қызарар»

Байып алып, өзіне де өң кірер,

Пейілді әйел көрікті де текті ғой

Әйел көркі – қылығында - депті ғой.

Баласағұн

Қосағыңмен тату бол - өзгермесін ол адам,

Үй тауығын аяла, қырғауыл қумай даладан.

Қашқари

Ең, ең, ең қымбаттым не екен?

«Ана аялайды, бала

аямайды»

Алла кешірсін, менің құдайым ба деймін әкем мен шешемді, үйткені,

ол-мені дүниеге келуіме алғашқы себепкерлер. 2 дүниеге келген

менің ыстығыма күйіп, суығыма тоңған солар. Менің адам болып

жетілуім үшін қаншама еңбек етті десеңші! Соңдағы менен күткені не

екен? Өздерінің өмірінің жалғасы етпек, сонымен қатар,

қартайғанында, өздерінен күш кеткенінде, қамқоршыл болса екен

деп тіледі емес пе?

Менің сәбилік кезім болсын, есею жылдарым болсын барлық

жақсылықты маған ғана арнады.Мені дүниедегі ең асылы деп

санады.Менің аяғыма кірген тікеннің өздерінің маңдайына кіргенін

қалады. Әкем мен шешем менің тек қана, тек қана жақсы болуымды

тіледі. Мені жек көру дегенді білмеді: ұрысқаны – түсіне қоймағаң

соң, айтқан ақылы еді де, сүйгені, айналғаны менің жан-тәніме еніп

кетіп, мен болғаны ма деймін.

Жетілдім, болдым, толдым, өздігімнен – ақ осы дәрежеге келе

салғандаймын дейтіндер де жоқ емес сияқты.

Сондайлардан дүниедегі ең қадірлі нәрсең не, жақсы көріп

құрметтейтінің не деп сұрай қойсаң, әке мен шешені екінші қатарға

қойып, жұбайын, қала берді перзенттерін жоғары сатыға

көтеретіндер де табылып қалады. Неге десең, әке-шеше өз

міндеттерін орындады. Жасарын жасап, асарын асады, қартайды-

тозды, өз ретімен бұл дүниеден ол дүниеге сапар шегуі дұрыс дер

еді. Мен ондайларға үзілді-кесілді қарсымын. «Ең қымбаттым - әкем

59

мен шешем» - дер едім. Ондайлар маған дүрсе қарсы да келуі

мүмкін: «Балам – бауыр етім, қосағым-перзенттерімнің анасы, менің-

махабатым» - деуі мүмкін.

Мен ондайларға, “Перзенттерің нешеу?» - деген сұрақ қояр едім

де, “Әкең мен шешең нешеу?”- дер едім.

Қосағың, махаббатың берерің бар кезде ғана, жоқ болсаң,

әлдекімнің бірдемесі дер едім. Махаббат мәңгілігі осал да, ата-

ананың тұрақтылығы мәңгілік дер едім.Бұл екеуінің айырмашылығын

тәптіштемей-ақ қойяын. Бір ғана мысал жеткілікті: қыз жігітке: Егер

сен мені жақсы көрсең, анаңның жүрегін әкеліп бер- дегенде, ана

баласын қимай, жүрегін береді. Сол жүректі алып, жүгіріп келе

жатқанда, бала құлап түседі. Сол кезде ана жетіп келіп:

«Балам, бір жерің ауырып қалған жоқ па?» - дері бар емес пе?

Олай болса, махаббат мәселесі белгілі кезеңді ғана құрайды.

Қартайғаныңда ол да қартаяды, ескіреді. Ал әке-шешеге сен барлық

кезде де сәбисің, қартаймайсың, сүйіктісің. Қартайған махаббат өңі

кетіп, тозған, ескірген киім сияқты. Сонда да сен оны тастамай,

керегіне жаратасың, қадірі қашады. Сүйіткен әке- шешенің

қиналғанын, тарыққанын, ренжігенін қалайша түсінбейміз?! Осының

барлығын біліп, не білмей жүре беретініміз не? Сонда ол нені

қызықтайды екен?!!!

Өлгеннен кейінгі істелінетін жұмыстарды мен әке-шешеге емес,

өзіңе істегендерің, бәсекелестік, атақ-абыройға бой ұрушылық дер

едім.

Тірілігінде сыйламаған сыйыңның, өлгеннен кейінгі жасаған

құрметіңе жол болсын! Осыны жазып отырған мен соны әке-шешеме

жасай алдым ба?- жоқ, жасай алмадым. Көп жыл өткен соң ғана,

шамама қарай, әкем-шешем, бауырларыма құран оқыттым. Әкем

өлгенде, мен әлі жаспын, оқуға жасым да жетпеген. Шешем өлгенде

ағайынның қолында оқудамын(6-кл). Қабіріне топырақ та сала

алғаным жоқ.

Әкемнің толық бет бейнесін де біле бермеймін. Жерлегенде

топырақ салдым. Ал шешемнің бейнесін білемін, бірақ дәл қай жерге

жерленгенін көрсететін адам болған жоқ. Шамасы қай жер екенін

білгенімен, қазір тегістеліп кеткен.

Өз өмірімдегі жетіспегендіктің, кемшіліктің басты себебі осы қу

жетімдіктің салдары дей беремін. Ал, әке-шешесі барлар әке-

шешенің қадірін біле ме екен? Білсе, не ойлайды екен?

Сөз соңында айтарым - әке-шешеңе әр кез қамқоршы бол,

сыйла, аяла, құрметте. Ол қартайғанда жасқаншақ та болады; бала

тәрізді өкпешіл де келеді. Сенің жекіріп айтқаның оған таяқтан да

қатты. Әке-шешең – сенің жаратушың, тәрбиешің, құдайың; керек

десең, ақы алмайтын құлың мен күңің. Балаң да, қызың да, қосылған

қосағың да ондай бола алмайды, оған шыдас бермейді. “ Әкеңе не

істесең, алдыңа сол келеді “деген осы деп түсін!

60

21/08-1997 ж.

Адамға ат қоюдың жауапкершілігі

Әдетте, дүниеге сәби келгенде, оған ат қойылады. Енді сол

қойылатын атты алдын ала жан-жақты ойлаған жөн. Ат қоюда белгілі

бір болған уақиғаға бойланысты да койылады. Молдаға салсаң, аты-

жөні жоқ, кітапқа қарай ұмтылып, мағынасы түсініксіз, шет ел

тіліндегі бір сөзбен (әдетте арабша) қоя салады. Енді біреулер өз

ұрпақтарына ұйқастыра қоюға тырысады, не белгілі бір тәуір өмір

сүрген белгілі адамдардың атын жаңғыртып қойып жатады. Сонда

қалай болса да, үлкен жауапкершілікті керек ететін сиякты. Ол сәби