Маня з табой пойдзе. Табе на віленскую чыгунку? I ёй у той бок. Возьмеш яе з сабой!
Я ўзрадаваўся, што будзе магчымасць пагаварыць з ёю пра Вільню:
Да пабачэння!
4
Ішлі мы з Марусяй першымі, а за намі — хлопцы. Яна крочыла бойка, як дзяўчынка, але ўвесь час заставалася сур'ёзнай.
Ля дарогі стаяў дзікі казёл і аглядаў нас цікаўнымі вачамі. Раптам штосьці яму не спадабалася, ён гнеўна тупнуў нагой і брахнуў:
Таф!
Не пазнаеш? — закрычаў я.— Прывітанне!
Казёл брыкнуў цераз елачку і знік так, што не зварухнулася ніводная галінка.
Дзяўчыну не развесяліла і гэта.
Тады я заглянуў у карзінку суседкі. Тыповая карзінка спекулянт-кі: ніткі, іголкі, сахарын, нямецкае мыла з гліны, кавалачак худога сала. А пад усім пабліскваў чорны лак на магнітных мінах. З-за Дануты я быў уважлівы да разведчыцы.
Паказаліся дзяўчаты з абвязанымі дзеразой кошыкамі. Губы і пальцы ў іх — нібы ў сінім чарніле.
Прыгажуні, дайце ягад! — спыніў я іх. Дзяўчаты часта дыхалі ад перапуду.
Дародныя, а скупыя, каб вас памор пакараў!
— Ой, дзядзечку, настаўляйце шапку, толькі здыміце праклён!
З цябе здымаю, а з іх не!
Усе зарагаталі і пачалі вытрасаць свае кошыкі. Дзяўчаты пайшлі, а я спыніў Марусю і прысыпаў яшчэ міны ягадамі.
Так лепш? -- спытаўся.
Ага...
Дзяўчына ніяк не давала ўцягнуць сябе ў размову.
Перад вачамі паўстала пакрыўджаная, з дакорлівым позіркам Стася. Праз хвіліну я зноў падумаў аб Дануце і стараўся дагадзіць разведчыцы.
Маруся была невысокая, шчуплая, на бледным яе твары выдзяляліся тонкія вусны, чорныя вочы глядзелі спадылба. Але на свежым паветры, разгарачаная хадзьбой, яна паружавела. Коратка падстрыжаныя валасы яе вецер бязладна збіў на адзін бок, і яна Іх не папраўляла, бо ведала, што так ёй да твару. Каўнер шэрага плашча прыпадняла і цесна зашпіліла пад барадой. Калі трэба было звярнуцца да мяне, яка схіляла галаву на плячо і паднімала вочы. Не ведаю, бачыла так яна мяне ці не, але выходзіла гэта ў яе міла. Безабаронная і слабая, яна ішла ў самую зяпу ворага, ёй было не да мяне. Лезці да яе з малазначнымі пытаннямі не выпадала. Разведчыцы нічога не каштавала абрэзаць мяне, малазнаёмага: «Ці не залішне ты цікавы, з кім я знаёмая ў Вільні?»
Потым я асвоіўся з разведчыцай і мог ужо пачаць свае роспыты, але заела самалюбства. Успомніў фатаграфію Дануты са Станеўскім. Успомніў самаўпэўненага Генрыха на кватэры Янкоўскіх... I ва мне загаварыла гордасць. Ні адзін чалавек мяне так не пакрыўдзіў...
У Марусі я нічога не спытаў. Аднак ва мне таілася кволая надзея, што яна вернецца ў Вільню і Данута распытае яе сама.
5
Мая маці, каб сабрацца з думкамі, звычайна садзілася вязаць панчоху. Бацька ў такіх выпадках браў сякеру і да цямна ўпарта сек дровы. А чым заняцца партызану ў такім стане?
Пайшоў я ў лес, адкалоў фінкай вялізны кавалак кары ад сасны, сеў на пень і пачаў нешта майстраваць. Думкі паплылі без сістэмы і сувязі. Паступова галоўнае, што ляжала на сэрцы, выцесніла часовае.
Ганяюся за Данутай, як Дон Кіхот за Дульцынеяй, і не бачу, што адбываецца пад самым носам. Які я няўважлівы да радысткі — з першага знаёмства і да сённяшняга дня. Для хлопцаў жа яна была чараўніцай, якая валодае рацыяй і гаворыць з Масквой.
Стрыманая і валявая, Стася, згледзеўшы мяне, тушавалася і пачынала гаварыць з людзьмі амаль шэптам. Яна гатова была рабіць усім вымову за няўвагу да мяне. Я ж паводжу сябе з ёю як некалі з Данусяй. Колькі можа гэта цягнуцца? Што я за прынц? Хіба мала ў нас добрых хлопцаў? Чым горшы, напрыклад, Віктар Кучэрын?..
Група партызан прывяла з-пад Вільні аднарукага лётчыка. Яго вылечылі польскія сяляне. Відаць, не было ў свеце чалавека, які б не адчуваў да лётчыка сімпатыі. Віктар адразу стаў агульным любімцам.
Мяне пякла рэўнасць, што ён лётчык, што ў яго сіні камбінезон і планшэт авіятара са стракатай картай за цэлулоідам. Кучэрын не спускаў са Стасі вачэй...
Узвінчаны, я ўстаў і падаўся ў лагер.
Па дарозе глянуў на тое, што трымаў у руцэ. Выструганы з кары караблік з мачтамі і якарам на баку — нібы ў параходзікаў, якія плавалі некалі па Віліі.
Чорт! — шчыра здзівіўся.
Аглянуўся, куды кінуць цацку, і пашкадаваў. Вырашыў падарыць яе Лёніку.
Ля ядлоўца раслі фіялетавыя званочкі, я збочыў з дарогі.
...Каля зямлянкі радысткі ні душы. Замест дзвярэй ад камароў вісела сетка з марлі. Яна нечым напамінала родную, мілую Стасю. Я адчуў сардэчную ўдзячнасць за яе ўпартую дабрату, і мне захацелася зрабіць для яе штосьці добрае.
Асцярожна расхіліўшы марлю, я нырнуў у зямлянку, паставіў на рацыю караблік і паклаў званочкі.
6
Ад зямлянкі я накіраваўся на кухню. У шалашы — вясёлая кампанія. Я ведаў, хлопцы з паходу прынеслі чайнік самагонкі і цяпер, відаць, «запраўляліся» перад абедам. Кучэрын, чуваць, быў у цэнтры ўвагі.
Стася, за тваё здароўе, дзетачка! — крычаў Віктар.
Усё роўна атрымаеце толькі адну місу! — смяялася яна, падаючы праз галовы ежу.
Згодзен, толькі з тваіх рук! I налівай ужо такую, з якой пояць коней!
Пашукаю!
Палундра, начальства з'явілася!
Што мне яно? Мы заданне выканалі і зараз самі сабе начальства!
Янка, падсаджвайся, нацэдзім і табе!
Паспрабуй чайку!
Лепш грашамі маю порцыю выдайце!
Рублямі, маркамі?
Усё роўна, Стася. Прывітанне!
Ажыўленая, яна толькі бліснула ў адказ шчасліва вачамі і лёгка панеслася да катла, ані крыху не саромеючыся свайго не зусім складнага выгляду: на ёй была шаўковая сукенка і кірзавыя боты. Сёння яе быццам падмянілі. Смелая і ўпэўненая, дзяўчына аж ззяла. Я насцярожыўся і з зайздрасцю зыркнуў на залатыя пагоны капітана пад новенькім камбінезонам.
Кубак быў адзін, і хадзіў ён па кругу, напаўняў яго Кучэрын:
Хочацца і яму, але начальству трэба захоўваць фасон, паказваць прыклад. Эх, доля камандзірская!.. Не хацеў бы я тае славы, абы толькі... Стася, тваё, дзетачка!..
Здалося, што яго нападкі на мяне дзяўчыне не спадабаліся.
Штосьці вы надта часта п'еце за маё здароўе,— упікнула яна ад катла.— Так і сваё можна прапіць!
Яе вочы свяціліся ціхай радасцю, і яна была пад уражаннем толькі ёй вядомага прыемнага сакрэту. Значыць, гэта не з-за Кучэрына! — адлягло ў мяне на душы.
От дае!..— захапіўся лётчык. Хлопцы няўпэўнена засмяяліся.
Ох, як я ненавіджу гэтае выражэнне!..
Мяне ты, урэшце, накорміш? — спытаўся я.
Перахапіўшы мой позірк, Стася быццам заглянула ў душу. I мне здалося, што ўсё навакольнае знікла, у шалашы мы толькі двое. Знікла мая самотнасць.
Падаючы міску, яна ўбачыла ў ёй сасновую шышачку і вінавата ўскрыкнула:
Ой, я налью другую!
Нічога, будзе смачней! — хапіў я за край посуд.
Стася рассмяялася.
Праўда, праўда, смачней,— не ведаеш? А сама ўжо абедала?
Не...
То давай разам. Бяры лыжку!
Я зараз!
Радыстка вярнулася, падсела і ціха прашаптала:
А я ведаю адну таямніцу!
Ну-у? — Я адчуў, як ад яе шчаслівага позірку і мяне агортвае хваля радасці.
Пайшла сёння паласкаць гімнасцёрку на возера, а мяне ўсё цягне вярнуцца дамоў. Уляцела я ў зямлянку і са свету нічога не бачу ў паўзмроку. Толькі па інтуіцыі зразумела, што тут былі вы.
Дакуль будзеш выкаць?!
Быў ты... Гляджу — на рацыі...
Здаволеная?
Вельмі!
I добра!
—- А мне ў апошні час так цяжка было на сэрцы, што вырашыла прасіць штаб перавесці ў другое злучэнне...
Я ўявіў сабе жыццё без Стасі і аж страпянуўся.
У другое?
Аг...— Горла яе перахапіла спазма, а вочы напоўніліся слязьмі.
Даруй, Стась...
Я адчуў, як мяне распірае ад шчасця, і так мне стала хораша, як бывала толькі некалі ў Вільні.
7
Па нейкім часе я адправіўся да дэсантнікаў з намерам распытаць у Сокалава пра Дануту. Але знайшоў толькі пустыя зямлянкі: група накіравалася ў Прусію.
