Annotation

Згаданая брашура прафэсара Абэцэдарскага як быццам ськіраваная супраць «вымыслаў беларускіх буржуазных нацыяналістых» у абліччы сучасных «наймітаў амэрыканскіх і заходнягерманскіх імпэрыялістых». Між іншым, у якасьці «цяжкога аргумэнту» гэтая дый яшчэ больш красачная тэрміналёгія ўсюды аздабляе й даіпаўняе зьмест брашуры Абэцэдарекага. Яна — звычайны набытак гэтак зваінага «савецкага гуманізму», што пачатак свой бярэ ў... сівой даўнасьці. Калісьці падобная тэрміналёгія прыаэдабляла ведамыя «опусы» й «пасланьні» Івана Грознага, ласьля асабліва маланкай біла, напрыклад, польскую іпалітычную эміградыю XIX стагодзьдзя дый уцекачоў з самое "матушки России» — прыкладам, Герцана, Агарова, Бакуніна, Пляханава. Найбольш яна расквітнела ў вельмі цьвяцістай мове «великого» Леніна, «бацькі народаў» Сталіна ды ўсьцяж красуе ў дачьшеньні да сучасных «антисоветско-антиленинских» плыняў: «маоізму», «тытаізму», чэхаславацкіх «зраднікаў» і г. д. Таму падобнай тэрміналёгіяй ня трэба праймацца.

Паўла Урбан

ЗАМІЖ УСТУПУ

«ХТО ПА СВАЙМУ ПАХОДЖАНЬНЮ БЕЛАРУСЫ?»

«ЦІ ЙСНАВАЛА Ў МІНУЛЫМ БЕЛАРУСКАЯ ДЗЯРЖАВА?»

«НАРОДАПРАЎСТВА» І «ЗАЛАТЫ ВЕК»

БЕЗ РАСЕІ БЕЛАРУСЬ БЫЛА Б СІРАТОЙ

КОЛЬКІ СЛОВАЎ НА ЗАКАНЧЭНЬНЕ

КРЫНІЦЫ І ЛІТАРАТУРА

Паўла Урбан

У сьвятле гістарычных фактаў

(У сувязі з брашурай Л.С.Абэцэдарскага)

Крыніца: Паўла Урбан. У сьвятле гістарычных фактаў. Мюнхэн, Нью-Ёрк. БІНІМ, 1972.

ЗАМІЖ УСТУПУ

Ён сьніць былую моц і шыр:

Цары, царыцы, цэрквы, трон,

Пагромы, катаргі, Сібір...

О, Русь! Прымі раба паклон!

Янка Купала

Словы гэтыя зь вершу «Акоў паломаных жандар» (1926) Янкі Купалы як найлепш могуць пасаваць да Л.С.Абэцэдарскага[1], аўтара брашуры «У святле неабвержных фактаў». Гэтая брашура, як ведама, выйшла ў 1969 годзе[2] ды тады ж атрымала «блаславеньне» кампартыі[3]. «Рука руку мые», - кажа народная прымаўка...

Згаданае выданьне як быццам скіраваная супраць «вымыслаў беларускіх буржуазных нацыяналістаў» у абліччы сучасных «наймітаў амерыканскіх і заходнегерманскіх імперыялістаў». Між іншага, у якасьці «важкага аргумэнту» гэтая дый яшчэ больш маляўнічая тэрміналёгія ўсюды аздабляе й дапаўняе зьмест працы Абэцэдарскага. Яна - звычайны набытак гэтак званага «савецкага гуманізму», што пачатак свой бярэ ў... сівой даўнасьці. Калісьці падобная тэрміналёгія прыаздабляла ведамыя «опусы» й «пасланьні» Івана Жахлівага, пасьля асабліва маланкай біла, напрыклад, польскую палітычную эміграцыю ХІХ стагодзьдзя дый уцекачоў з самое «матушки России» - прыкладам, Герцана, Агарова, Бакуніна, Пляханава. Найбольш яна расквітнела ў вельмі цьвяцістай мове «великого» Леніна, «бацькі народаў» Сталіна ды ўсьцяж красуе ў дачыненьні да сучасных «антисоветско-антиленинских» плыняў: «маоізму», «тытаізму», чэхаславацкіх «здраднікаў» і г.д. Таму падобнай тэрміналёгіяй ня трэба праймацца.

Брашура прафэсара Абэцэдарскага мае сваё адмысловае заданьне. Яна ськіраваная ня гэтулькі супраць «здраднікаў» і «агентуры» за межамі, колькі супраць тых беларускіх «буржуазных нацыяналістаў», што, як гэта гаворыцца, «звілі гняздо» ў самой БССР. Ды наагул яна скіраваная супраць усякіх выяваў беларускага самастойнага жыцьця.

Тут выпадае прыгадаць даволі гучны пленум ЦК КПСС, што, як прадмова да інтэрвэнцыі ў Чэхаславаччыне, адбыўся ў красавіку 1968 году, а таксама пленум ЦК КПБ, які пасьпешліва быў скліканы ў чэрвені таго ж 1968 году. Выходзячы з дырэктываў Масквы, якраз на гэтым пленуме былы дырэктар Інстытуту гісторыі Акадэміі навукаў БССР Н.В.Каменская ад імя «ўсяго калектыву» гэтае акадэміі проста апавесьціла, што згаданы тут інстытут бярэцца за «непримиримую борьбу против фальсификаторов истории белорусского народа», «за борьбу против их домыслов о происхождении белорусского народа, истории его культуры, о формировании белорусской нации»[4]. Зазначым, што ўсе гэтыя праблемы нашае гісторыі ў 1960-х гадох актыўна парушаліся беларускімі навукоўцамі ў самой БССР.

І вось, як вынік гэтай «непримиримой борьбы» й зьявілася брашура прафэсара Абэцэдарскага. Ды гэтая брашура выйшла небывалым для БССР накладам - 30.000 паасобнікаў! Рэдкія кнігі, што выходзяць у БССР на беларускую гістарычную тэматыку, звычайна не перасягаюць 3.000 паасобнікаў, а найчасьцей абмяжоўваюцца 1.000-ным накладам. Вось жа, у простай мове значыць, што брашура Абэцэдарскага - гэта звычайны «партыйны заказ», пры гэтым ня толькі злосна антыбеларускі, але й вымоўна шавіністычна-расейскага характару.

За прыкладам старое расейскае гістарыяграфіі афіцыйная савецкая гістарычная навука ніяк ня можа пагадзіцца з думкай пра апрычонае разьвіцьцё беларускага народу, пра ягонае самастойнае дзяржаўнае існаваньне ў мінулым. Бо калі б згадзіцца з гэткай думкай, дык трэба было б выкінуць на сьметнік усе гэтак званыя «гістарычныя правы» Расеі на Беларусь, адмовіцца ад канцэпцыяў «единства исторических судеб» беларускага, расейскага й украінскага народаў, што выступаюць у савецкай гістарыяграфіі ў нейкай дзіўнай «тройцы» таго ж «общерусского» характару. Трэба было б адмовіцца таксама ад тэзы пра крывавыя «справедливые войны», якія быццам мусіла праводзіць тая ж Расея з мэтай «собирания русских земель» ды іхнага «воссоединения в едином русском государстве». Дый прызнаньне самастойнасьці ў гістарычным разьвіцьці Беларусі памагло б росту нацыянальнай сьведамасьці й супраціву ў самой БССР. З тае ж прычыны савецкая гістарыяграфія не прызнае Кіеўскую Русь за дзяржаву ўкраінскага народу, дзіўным тропам зьвязваючы яе з Маскоўшчынай. Дарэчы, ад нейкага часу гэтая гістарыяграфія тэрміны «Россия», «Российское» пачала прытарноўваць ня толькі да Маскоўшчыны, але й да тае ж Кіеўскай Русі, спускаючы, як гэта гаворыцца, прыкметы пазьнейшае Расейскае імпэрыі ў сівую даўніну.

І тут стае ў прыгодзе вельмі прымітыўная канцэпцыя гісторыі Беларусі. Зь яе вынікае, што ў мінулым беларускі народ ня меў ні свае дзяржавы, ні свае гісторыі, ды ён ніколі й не імкнуўся да самастойнага дзяржаўнага жыцьця. У эпоху Кіеўскай Русі ён тварыў адзінае цэлае супольна з «древнерусским» народам і «древнерусской» дзяржавай. У эпоху Вялікага Княства Літоўскага над ім панавалі «литовские феодалы» (трэба разумець - сучасныя летувісы), і беларускі народ «томился в условиях национального порабощения». Змаганьне беларускага народу з «угнетением литовских феодалов» і адпаведная «помощь» з боку Расеі прывялі нарэшце да ягонага «национального освобождения» і «воссоединения в едином русском государстве» - у складзе Расеі. «Упершыню» сваю дзяржаўнасьць беларускі народ набыў у выніку гэтак званай Кастрычніцкай рэвалюцыі, дый у гэтым выпадку ён атрымаў яе з рук Леніна (некалі гаварылася пра «рукі» Сталіна).

Кепска было тым, хто наважваўся абыйсьці лягічную «стройнасць» гэтае канцэпцыі. Прыкладам, савецкі гісторык І.Б.Грэкаў у адной з сваіх працаў[5] неяк пазытыўна адгукнуўся пра Вялікае Княства Літоўскае, назваўшы яго дзяржавай, што выступіла ў якасьці задзіночнага цэнтру на ўсходзе Эўропы ды з гэтае прычыны сутыкнулася з Маскоўшчынай. Грэкаў быў далёкі ад таго, каб уважаць Вялікае Княства Літоўскае за чыста беларускую дзяржаву. Дарэчы, ён паслугоўваецца толькі тэрміналёгіяй «русские» ці «западнорусские земли» і «западнорусские княжества». Разам з гэтым, аднак, называе Вялікае Княства «Литовско-Русским государством» і падкрэсьлівае, што гэтае княства «было построено на русской (исторически и этнографически русской) территории» й склалася ня гэтак у выніку «прямой вооруженной экспансии литовских феодалов», як з прычыны «наличия в самих западнорусских землях определенных тенденций к объединению». Паводле меркавання Грэкава, таксама «международное и внутриполитическое положение западнорусских и литовских земель часто ставило перед ними общие задачи» й вымагала іхнага «сближения». У далейшым Вялікае Княства Літоўскае сталася рэальным цэнтрам «собирания русских земель».