— О, якія госці да нас! — з радасцю усклікнуў Мамута. — Паглядзі, Юзя, хто да нас завітаў!

І Мамута, і Юзя шчыра радаваліся гасцям. Жанчыны ўзяліся рыхтаваць стол, мужчыны селі на ганку пагаманіць пра жыццё-быццё. Вядома ж, узгадалі нядаўняе ГКЧП, развал КПСС.

— Раней такое, хвакцічаскі, не магло і прысніцца. Васемнаццаць мільёнаў камуністаў раптам сталі членамі злачыннай арганізацыі. Хіба гэта не здзек з народа? Ну от скажы, Еўдакімавіч, правільна я думаю?

— Так, Усцінавіч, мысліш ты правільна. І я так думаю. Калі вярхушка зарвалася, а дакладней — адарвалася ад партыйных мас, ад народа, дык яны злачынцы. Партыю развалілі, а цяпер усё пасыплецца. Услед за прыбалтамі распаўзуцца па сваіх кватэрах усе.

— Партыя, хвакцічаскі, цэментавала дзяржаву. Ета быў стрыжань усёй палітыкі. А цяперыцька на чым будзе трымацца? На рэлігіі? Дык у нас жа розныя канхвесіі. І кожны моліцца свайму божаньку. Гаўнюкі етыя гэкачэпісты. Нічога не змаглі зрабіць. Толькі нашкодзілі, — з прыкрасцю плюнуў Бравусаў.

Мамута быў згодны з думкамі Бравусава, аднак у яго мелася іншае меркаванне наконт незалежнасці і дзяржаўнасці Беларусі, але ён разумеў, што былы ўчастковы ягоную думку не падтрымае, а спрачацца з госцем зусім не хацелася, тым болей, што іхняя спрэчка нічога не вырашыць у гістарычным плане: будзе тое, што вырашаць у Маскве ці яшчэ далей, — за акіянам.

Вячэралі весела. Тон задавалі жанчыны, асабліва Юзя старалася. Мамута і не ведаў, што ў яе гэтулькі дасціпнасці, гумару. Пад грыбы  кульнулі па чарцы, вядома ж, не па адной.

— Трэцяя чарка, хвакцічаскі, за любоў. За вас, даражэнькія жанчыны! Што б мы рабілі без вас? Як ваўкі сядзелі б у хатах. А дзякуючы вам і ў зоне можна жыць. І радавацца. За вас, дарагія!

Бравусаў адным духам асушыў чарку. Юзя неўзаметку падміргнула Пятру: маўляў, за нашу любоў і радасць. Усе дружна закусвалі грыбамі з бульбай.

— Вы слушна кажаце, Усцінавіч. Мне тут лепей, чымся ў сталіцы. Не п’ю ніякіх таблетак. Ні адэльфана, ні анальгіна. Ніякай хіміі, — усхвалявана і шчыра прызналася Юзя.

— Найлепшыя лекі — дзве кроплі вады на сто грамаў гарэлкі, — гучна зарагатаў Бравусаў. — Хвакцічаскі, любую хваробу перамагаюць етыя лекі. А жыць можна і ў Хатынічах. Сваякі клічуць мяне ў Белую Гару. І хата стаіць там. А я не хачу. Там тыя ж самыя нукліды. Затое ж тутацька вольніца! Рабі што хочаш! Зямлі бяры колькі хочаш. Нам з Мацвееўнаю добра тут, — ён абняў за плечы Марыну, а сядзелі яны поплеч на драўлянай лаве. — Юзя, а як ета вас па бацьку? Вылецела з галавы.

— Завіце проста Юзяй. Ну, калі хочаце, каб самавіта было, то — Юзэфай Іосіфаўнай. Або Язэпаўнай. Гэта больш па-беларуску.

— Дык што, Сталін па-беларуску будзе — Язэп Вісарыёнавіч? — хмыкнуў Бравусаў.

— А чаму? Канешне, так і будзе, — смяялася Юзя. — Вы закусвайце, а то бульба астыне. Грыбы чыстыя. Адкуль мы прынеслі, Пеця?

— З-пад Бялынкавіч.

— Ого, — здзівілася Марына, — так далёка  вы  хадзілі.

— Лацвей было б на кані. Мы з Пятром Еўдакімавічам, — Юзя падкрэслена назвала гаспадара поўным імем і па бацьку, бо заўважыла, што вяскоўцы называюць свайго былога дырэктара школы менавіта так, — узгадвалі ў лесе... Ну, недзе прачытанае, як у Расіі цалюткі вазок груздоў назбіралі. У грыбы ездзяць там на кані, — Юзя зірнула на Пятра, маўляў, я падвяла гутарку да патрэбнай тэмы, а ты вядзі рэй далей.

— Ну, у грыбы ездзяць рэдка. Можна і пешкі схадзіць. А вось у гаспадарцы конь патрэбны амаль штодня, — пачаў Мамута. — То дроў прывезці, то сена, то бульбу...

— Дык у чым прамблема, Еўдакімавіч? — перапыніў яго Бравусаў. — Я заўсягды  кажу: калі трэба, тады і бярыце. Мая кабылка ў вашых руках. Не саромейцеся! Яна часцяком прагульвае. Застойваецца.

— Не, Усцінавіч. Мы так не згодныя. Мы гатовы памагаць. Ну, каб разам даглядаць. Вось мы, як грыбы збіралі, пра гэта і гаварылі. Я вельмі люблю коней, — Юзя расхвалявалася, расшпіліла гузікі кофты, быццам яны сціскалі яе. — Пад Мінскам ёсць школа. На станцыі Ратамка. Там вучаць на конях выступаць... Наш сын, Пётр Пятровіч, цяпер ён ужо камандзір батальёна. Падпалкоўнік. Калі быў школьнікам, ездзіў у Ратамку на заняткі. На спартыўных спаборніцтвах выступаў. Хоча ў Хатынічы да нас прыехаць. Разам са Славікам. Гэта ўнук наш. Мая мара, каб самім купіць каня.

— О, малайчына, Іосіфаўна, ну, ці Язэпаўна. Я сабе думаю іншы раз: калі Мамуты ўцякаць наважацца? Дык я вам жарабятка выгадую! —падхапіўся Бравусаў. — За ета трэба выпіць!

—     Валодзя, ты нешта распетушыўся! Хопіць! — таўханула яго пад бок Марына. — Сцямнела ўжо. Пойдзем да хаты.

— Мы не часта бачымся. Дамоў паспеем. Гаспадарка дагледжана. І мы ж не п'ём, а лечамся. Радыяцыю перамагаем, — усміхаўся  Бравусаў. — Так што, за дружбу, перахадзяшчую ў любоў, — падняў ён чарку. — І мы пераможам пракляты Чарнобыль!

Далей гутарка круцілася вакол каня: атавы трэба накасіць, аўсу прыкупіць, прывезці дроў. А Юзя падкінула яшчэ, так бы мовіць, бярвенца ў вогнішча бяседы: сказала, што збіраюцца звавесці казу.

— Усцінвіч, у вас у Белай Гары ёсць сваякі. Можа, даведаецеся, ці будзе хто казу прдаваць?

— Разведаю. Абізацельна. Казінае малако дужа карыснае. Як мая матка казала: дужа пальзіцельна.

— Ой, мы рады, што вы сур'ёзна думаеце гаспадарыць,—  шчыра ўзрадавала пачутая вестка Марыну,

— Мы ж тут, як альпіністы, звязаныя адным лёсам, — задумліва сказаў Мамута т ўзяўся за бутэльку.

Але Марына рашуча запярэчыла:

— Пётр Еўдакімавіч, хопіць. Ну, колькі можна?

— Мацвееўна, каханенькая-родненькая. Алгаблёвую можна. І пойдзем дахаты,—   махнуў рукою.  нібы шашкаю, былы ўчастковы.

Быў позні жнівеньскі вечар, калі госці і гаспадары выйшлі з хаты. На небе высыпалі зоры, яркія, мігатлівыя, паветра дыхала расянаю бадзёраю прахалодаю.

— Жанчынкі, настрой такі добры. Душа песні просіць. Хай Божанька, калі ён ёсць, пачуе, што жывуць хатыньчане і радуюцца, — знарок гучна гаварыў Бравусаў. — Ну, пачынайце! Любую, якую ведаеце:

— У суботу Янка ехаў ля ракі,

Пад вярбой Алёна мыла ручнікі,—

пачала Юзя высокім чыстым голасам.

— Пакажы, Алёна, броды земляку….—

дружна падхапіла ўся вясёлая кампанія.

Калі песня скончылася, Бравусаў гучна запляскаў у ладкі:

— Ну, малайчына, Юзя! Хвакцічаскі, арцістка! Як табе ўдалося, Еўдакімавіч, завербаваць у нашу глуш... Ды яшчэ радыяцыйную глуш гэткую галасістую птушку?

— А ты думаў, што я ўжо нічога не варты... — пачаў Мамута, але Юзя яго перапыніла:

— Усцінавіч, сакрэт просты. З мілым рай і ў радыяцыйнай зоне. Давайце яшчэ паспяваем...

— Каля грэблі шумяць вербы,

Што я пасадзіла,

— шырока, распеўна зацягнула Юзя.

Песню падхапіла Марына, падцягнулі і мужчыны. Мамута ніколі не чуў раней, каб Марына спявала, ні разу не бачыў яе ў клубе на танцах. У хаце прыглядаўся неўпрыкмет і з ціхай радасцю адзначыў, што яна памаладзела, расцвіла позняй жаночай прыгажосцю, як бывае расцвіце ў палісадніку вяргіня пасля першых прымаразкаў.

І Юзя змянілася за вясну і лета, пражытыя ў Хатынічах. Ды не, яна не пастарэла, хоць трохі і ўсохла, пастрайнела, бо не было калі сядзець ля тэлевізара, не набівала жывот даволі таннай варанай каўбасой, у якой крухмалу болей, чым  мяса. Руху ёй хапала, дый  і  ў ложку не ленавалася. “Можа, і праўда пажывём яшчэ. Насуперак Чарнобылю”, — мільганула думка ў разгарачанай чаркаю, затуманенай спевамі галаве Мамуты. А яшчэ ён адчуў нязведаную раней прагу жыць. Жыць наперакор усялякаму ліху!

Ад Бесядзі дыхнуў пругкі вільготны вецерр з водарам надрэчнага туману, водарасцяў, мокрых лазовых кустоў.

— А ноч будзе ядраная, — сцепанула плячамі Марына. — Не трэба далей нас праводзіць. Хапае вам за дзень тупаніны. І ў грыбы так далёка хадзілі.

— На будучае лета, хвакцічаскі, паедзем у грыбы на кані. Сядзем, як паны, і пакоцім. Няма чаго ногі біць, — сказаў Бравусаў.

— Ой, доўга чакаць! Я думала яшчэ сёлета з’ездзім. Як ты, Марына? — па-сяброўску абняла Юзя Марыну, нібы хацела сагрэць ёй плечы.