rozczarowania. Otóż gdyby ono kiedy nadeszło, przypomnij sobie moją radę:

nie działaj pod wpływem uniesienia, tylko czekaj. Wiele rzeczy na pozór

wygląda gorzej aniżeli w rzeczywistości.

„Szatan!” - mruknął Wokulski. Cały świat zaczął przed nim krążyć i nabiegać

krwią.

Jechali, nic już nie mówiąc do siebie. Wróciwszy do Zasławka Wokulski

poszedł do prezesowej.

- Jutro jadę - rzekł. - A cukrowni niech pani nie stawia.

- Jutro?.. - powtórzyła staruszka. - A cóż będzie z kamieniem?

- Właśnie, jeżeli pani pozwoli, pojadę na Zasław. Obejrzę kamień, zresztą mam

tam jeszcze interes.

- Ha! jedź z Bogiem... nie masz tu co robić. A w Warszawie zachodźże do mnie.

Wrócę jednocześnie z hrabiną i z Łęckimi... Wieczorem wpadł do niego

Ochocki.

430

- Do licha! - krzyknął - tyle miałem z panem do pogadania...Ale cóż, pan ciągle

okładałeś się babami, a teraz wyjeżdżasz...

- Nie lubisz pan kobiet? - rzekł z uśmiechem Wokulski. - Może masz rację ...

- Nie to, żebym nie lubił. Ale od czasu, jak przekonałem się, że wielkie damy

nie różnią się od pokojówek, wolę pokojówki.

Te baby - prawił - to wszystko gęsi nie wyłączając najmądrzejszych. Wczoraj na

przykład pół godziny tłomaczyłem Wąsowskiej, na co przyda się kierowanie

balonami. Mówiłem o zniknięciu granic, o braterstwie ludów, o olbrzymich

postępach cywilizacji... Ona patrzyła mi w oczy tak, iż głowę oddałbym, że

mnie rozumie. A kiedy skończyłem, zapytała:

- Panie Ochocki, czemu się pan nie żeni?... - Słyszałeś pan!... Naturalnie, przez

drugie pół godziny wykładałem jej, że ani myślę się żenić, że nie ożeniłbym się

ani z panną Felicją, ani z panną Izabelą, ani nawet z nią. Diabli mi po żonie,

która by się szastała po moich laboratoriach w sukni z długim ogonem,

wyciągałaby mnie na spacery, wizyty, teatry... Dalibóg, nie znam ani jednej

kobiety, w której ciągłym towarzystwie nie zgłupiałbym w pół roku.

Umilkł i chciał odchodzić.

- Słówko - rzekł Wokulski. - Kiedy pan wróci do Warszawy, niech pan do mnie

wstąpi. Może zakomunikuję panu wiadomość o wynalazku, który wprawdzie

zabierze połowę życia, ale... przypadnie panu do gustu.

- Balony?... - spytał Ochocki z pałającym wzrokiem.

Coś lepszego. Dobranoc. Na drugi dzień około południa Wokulski pożegnał

dom prezesowej. W parę godzin później był w Zasławiu. Odwiedził proboszcza

i kazał Węgiełkowi zabierać się w drogę do Warszawy. Załatwiwszy to poszedł

do ruin zamkowych. Na kamieniu już był wyryty czterowiersz. Wokulski

przeczytał go kilka razy i zatrzymał wzrok na słowach:

„ Zawsze i wszędzie będę ja przy tobie...”

„A jeżeli nie?...” - szepnął.

Na myśl o tym opanowała go rozpacz. W tej chwili miał jedno tylko pragnienie:

ażeby ziemia rozstąpiła się pod nim i pochłonęła go razem z tymi ruinami, z tym

kamieniem i z tym napisem...

Gdy wrócił do miasteczka, konie już były nakarmione; przy powozie stał

Węgiełek z zieloną skrzynką.

- A czy wiesz, kiedy tu wrócisz? - zapytał go Wokulski.

- Kiedy Bóg da, panie - odparł Węgiełek.

- Siadaj.

Sam rzucił się na poduszki powozu i ruszyli. Z daleka stara kobieta przeżegnała

ich na drogę. Węgiełek spostrzegł ją i zdjął czapkę.

- Niech mama będzie zdrowa!... - zawołał z kozła.

431

ROZDZIAŁ DZIESIĄTY:

PAMIĘTNIK STAREGO SUBIEKTA

„Mamy tedy rok 1879.

Gdybym był przesądny, a nade wszystko gdybym nie rozumiał, że po

najgorszych czasach nadchodzą dobre, lękałbym się tego roku 1879. Bo jeżeli

jego poprzednik zakończył się źle, to już on zaczął się jeszcze gorzej.

Anglia, na przykład, w końcu roku zeszłego wdeptała w wojnę z Afganistanem i

w grudniu było nawet z nimi źle. Austria miała dużo kłopotów w Bośni, a w

Macedonii wybuchło powstanie. W październiku i listopadzie były zamachy na

króla Alfonsa hiszpańskiego i króla Humberta włoskiego. Obaj wyszli cało.

Również w październiku umarł hr. Józef Zamoyski, wielki przyjaciel

Wokulskiego. Myślę nawet, że jego śmierć w niejednej sprawie pokrzyżowała

plany Stachowi.

Rok 1879 dopiero się zaczął, ale niechaj go kaczki zdepczą !... Anglicy, jeszcze

nie wygrzebawszy się z Afganistanu, już mają wojnę w Afryce, gdzieś na

Przylądku Dobrej Nadziei, z jakimiś Zulusami. Tu zaś, w Europie, ani mniej ani

więcej, tylko - wybuchła dżuma w okolicach Astrachania i lada dzień może do

nas zajrzeć.

Co my mamy przez tę dżumę !... Kogo spotkam, mówi: „Co, dobrze wam

sprowadzać perkaliki z Moskwy? Zobaczysz pan, że razem z nimi sprowadzicie

morową zarazę.” A ile się to odbiera anonimów wymyślających na czym świat

stoi ! Zdaje mi się jednak, że autorami ich są przede wszystkim kupcy, nasi

współzawodnicy, albo też fabrykanci perkalików łódzkich. Ci utopiliby nas w

łyżce wody, choćby żadnej dżumy nie było. Naturalnie, że nawet setnej części

tych wymysłów nie powtarzam Wokulskiemu; myślę jednak, że on sam słyszy

ich i czyta więcej aniżeli ja.

Właściwie mówiąc, chciałem na tym oto miejscu napisać historię niesłychanej

sprawy, sprawy kryminalnej, którą pani baronowa Krzeszowska wytoczyła

komu?... Nikt by nie zgadł!... Oto tej pięknej, tej poczciwej, tej kochanej pani

Helenie Stawskiej. Ale taka mnie pasja ogarnia, że nie mogę myśli zebrać. Więc

dla rozerwania uwagi napiszę sobie o czym innym.

Wytoczyła pani Stawskiej proces kryminalny o kradzież!... Jej, o kradzież...

Naturalnie, że wyszliśmy z tego błota jak triumfatorowie. Ale co nas to

kosztowało... Ja na przykład, dalibóg, nie mogłem sypiać po nocach blisko przez

dwa miesiące. A jeżeli dzisiaj lubię wieczorem wstąpić na piwo, czego nigdy nie

robiłem, i nawet siedzę w knajpie do pół nocy, to po prostu robię to ze

zmartwienia. Jej, tej świętej kobiecie, wytoczyć proces o kradzież!... Na to, Bóg

mi świadkiem, trzeba być taką półwariatką jak pani baronowa.

Za to też nam zapłaciła dzika baba dziesięć tysięcy rubli... Ach, gdyby to ode

mnie zależało, wydusiłbym ze sto tysięcy. Niechby płakała, niechby

spazmowała, niechby nawet umarła... Niegodziwa kobieta!

Ale myślmy o czym innym, nie o ludzkich niegodziwościach.

432

Właściwie mówiąc, kto wie, czy poczciwy Stach nie był mimowolną przyczyną

nieszczęścia pani Stawskiej; a nawet może nie tyle on, ile ja... Ja go do niej

gwałtem prowadziłem, ja radziłem Stachowi, ażeby nie odwiedzał tej poczwary,

pani baronowej, ja wreszcie pisałem do Wokulskiego, kiedy był w Paryżu,

ażeby zasięgnął tam wiadomości o Ludwiku Stawskim. Krótko mówiąc: ja, nikt

inny, tylko ja rozdrażniłem tę jędzę Krzeszowską. Odpokutowałem też przez

dwa miesiące!...

Ha, trudno. Panie Boże, jeżeli jesteś, zbaw pomimo to duszę moją, jeżeli ją mam

- jak mówił pewien żołnierz z czasów rewolucji francuskiej.

(Ach, jak ja się starzeję, jak ja się starzeję!... zamiast od razu przystąpić do

rzeczy, baję, kręcę, nudzę... Choć, dalibóg, krew by mnie chyba zalała, gdybym

miał od razu napisać o tym potwornym, o tym haniebnym procesie...)

Zaraz, niech zbiorę myśli.

Stach przez wrzesień był na wsi u prezesowej Zaslawskiej. Po co on tam jeździł,

co robil?... domyśleć się nie mogę. Ale z paru listów, które do mnie napisał,

widzę, że musiało mu się dziać nieosobliwie. Jaki diabeł sprowadził tam pannę

Izabelę Łęcką?... Eh! przecież nią się już chyba nie zajmuje. I będę chłystkiem,

jeżeli go nie wyswatam z panią Stawską. Wyswatam, odprowadzę ich do

ołtarza, dopilnuję, ażeby przysiągł jak się należy, a potem... Może sobie w łeb

palnę, czy ja wiem?...