- Глядзi, Мiкалай! Гэта апошнi раз. Нам такiх швейцараў у рэстарацыi i дарэмна не трэба. Ты ў царкву вартаўнiком паступай. - Пасля гэтага камандзiр скамандаваў коратка, ясна, хутка: - Панцялея з буфетнай. Мiлiцыянера. Пратакол. Машыну. У псiхiятрычную, - i дадаў: - Свiшчы!
Праз чвэртку гадзiны ўражаная публiка не толькi ў рэстарацыi, але i на самiм бульвары i ў вокнах дамоў, якiя выходзiлi на рэстарацыю, бачыла, як з варот Грыбаедава Панцялей, швейцар, мiлiцыннер i паэт Рохiн выносiлi спелянатага, як ляльку, маладога чалавека, якi залiваўся слязьмi, пляваўся i цаляў менавiта ў Рохiна, захлiпаўся ад слёз i крычаў:
- Сволач!
Шафёр грузавое машыны са злосным тварам заводзiў матор. Побач лiхач гарачыў каня, бiў яго па крупе сiнiмi лейцамi, крычаў:
- А вось на бегунках! Я вазiў у псiхiятрычную!
Вакол гудзеў натоўп, абмяркоўваў нечуванае здарэнне; адным словам, адбыўся брыдкi, нясмачны, спакуслiвы свiнскi скандал, якi скончыўся толькi тады, калi грузавiк паiмчаў на сабе ад варот Грыбаедава няшчаснага Iвана Мiкалаевiча, мiлiцыянера, Панцялея i Рохiна.
Раздзел 6
ШЫЗАФРЭНIЯ, ЯК I БЫЛО СКАЗАНА
Калi ў прыёмную славутай псiхiятрычнай клiнiкi, якую нядаўна пабудавалi пад Масквой на беразе рэчкi, зайшоў чалавек з востраю бародкаю, апрануты ў белы халат, была палова другой ночы. Трое санiтараў не спускалi вачэй з Iвана Мiкалаевiча, якi сядзеў на канапе. Тут быў i зусiм расхваляваны паэт Рохiн. Ручнiкi, якiмi звязвалi Iвана Мiкалаевiча, ляжалi кучаю на той жа канапе. Рукi i ногi ў Iвана Мiкалаевiча былi развязаны.
Угледзеўшы чалавека, Рохiн пабялеў, кашлянуў i баязлiва сказаў:
- Добры дзень, доктар!
Доктар пакланiўся Рохiну, але ў гэты час глядзеў не на яго, а на Iвана Мiкалаевiча.
Той сядзеў зусiм нерухома, злосны з твару, насупiўшы бровы, i нават не варухнуўся, калi зайшоў доктар.
- Вось, доктар, - чамусьцi таямнiчым шэптам загаварыў Рохiн i баязлiва азiрнуўся на Iвана Мiкалаевiча, - вядомы паэт Iван Бяздомны... вось, бачыце, мы баiмося, што белая гарачка...
- Моцна пiў? - скрозь зубы спытаўся доктар.
- Не, выпiваў, але не так каб ужо...
- Тараканаў, пацукоў, чорцiкаў альбо сабак не лавiў?
- Не, - скалануўся Рохiн, - яго я ўчора i сёння ранiцай бачыў. Зусiм здаровы быў...
- А чаму ў споднiм? З ложка ўзялi?
- Ён, доктар, у рэстарацыю у гэтакiм выглядзе прыйшоў...
- Ага, ага, - вельмi задаволена сказаў доктар, - а чаму абадраны? Бiўся з кiм-небудзь?
- Ён з плота ўпаў, а потым у рэстарацыi ўдарыў аднаго, а потым другога...
- Так, так, так, - сказаў доктар, завярнуўся да Iвана i дадаў: - Добры дзень!
- Добры дзень, шкоднiк! - злосна i гучна адказаў Iван.
Рохiн збянтэжыўся гэтак, што не адважваўся вочы падняць на ветлiвага доктара. Але той зусiм не пакрыўдзiўся, а звычна зняў акуляры, прыпадняў крысо халата, спрытным рухам схаваў iх у заднюю кiшэню штаноў, а потым спытаўся ў Iвана:
- Колькi вам гадоў?
- Пайшлi вы ўсе к чорту, дальбог! - груба крыкнуў Iван i адвярнуўся.
- Чаго вы злуяцеся? Хiба я сказаў вам хоць што-небудзь непрыемнае?
- Мне дваццаць тры гады, - узбуджана загаварыў Iван, - i я падам скаргу на вас усiх. А на цябе асаблiва, гнiда, - выдзелiў ён асобна Рохiна.
- I чаму вы будзеце скардзiцца?
- Таму, што мяне, здаровага чалавека, схапiлi i сiлком прывалаклi ў дурдом! - абурана адказаў Iван.
Тут Рохiн прыгледзеўся да Iвана i пахаладзеў: нiчога вар'яцкага не было ў Iванавых вачах. З каламутных, якiя былi ў Грыбаедаве, яны ператварылiся ў ясныя, ранейшыя.
"Браточкi, - спалохана падумаў Рохiн, - ды ён i сапраўды нармальны! Вось дурнота якая! Навошта ж мы тады, сапраўды, прывалаклi яго сюды? Нармальны, нармальны, толькi морда аблупленая..."
- Вы знаходзiцеся, - спакойна загаварыў доктар i сеў на белую табурэтку на блiскучай назе, - не ў вар'яцкiм доме, а ў клiнiцы, дзе вас нiхто не будзе затрымлiваць, калi няма патрэбы.
Iван Мiкалаевiч зiрнуў скоса i недаверлiва, але ўсё ж прабурчаў:
- Слава богу! Знайшоўся хоць адзiн нармальны сярод iдыётаў, найпершы з якiх - балбес i бездар Сашка!
- Хто гэта Сашка-бездар? - пацiкавiўся доктар.
- А вось ён, Рохiн! - адказаў Iван i тыцнуў брудным пальцам у Рохiна.
Той успыхнуў ад абурэння.
"Гэта ён мне заместа дзякуй, - горка падумаў ён, - за тое, што я рашыў дапамагчы яму! На самай справе брыдота!"
- Тыповы кулачок па сваёй псiхалогii, - загаварыў Iван Мiкалаевiч, якому прыспiчыла выкрыць Рохiна, - i прытым кулачок, якi старанна маскiруецца пад пралетарыя. Паглядзiце на яго посную фiзiяномiю i параўнайце з тымi крыклiвымi вершамi, якiя ён выдумляе да святаў! Хэ-хэ-хэ... "Узвейцеся!" ды "развейцеся!,"... а вы ў нутро яму зiрнiце - што ён там думае... вы ахнеце! i Iван Мiкалаевiч злавесна засмяяўся.
Рохiн цяжка соп, быў чырвоны i думаў толькi пра тое, што ён прыгрэў у сябе на грудзях змяю, што ён рашыў дапамагчы таму, хто напавер аказаўся лютым ворагам. I галоўнае, што нiчога не зробiш: не будзеш жа сварыцца з вар'ятам?!
- А чаму вас, скажыце, прывезлi да нас? - спытаўся доктар пасля таго, як уважлiва выслухаў выкрыццё.
- Ды чорт iх ведае, дурняў! Схапiлi, звязалi нейкiмi анучамi i павалаклi на грузавiку!
- Дазвольце спытацца, а чаму вы ў рэстарацыю прыйшлi ў адной бялiзне?
- А што тут такога, - адказаў Iван, - пайшоў я купацца на Маскву-раку, ну i свiснулi маё адзенне, а гэтыя рызманы пакiнулi! Не голым жа мне па Маскве iсцi? Надзеў, што было, таму што спяшаўся ў рэстарацыю да Грыбаедава.
Доктар запытальна паглядзеў на Рохiна, i той пахмура прамармытаў:
- Рэстарацыя гэтак называецца.
- Ага, - сказаў доктар, - а чаму вы спяшалiся? Спатканне якое?
- Кансультанта я лаўлю, - адказаў Iван Мiкалаевiч i трывожна азiрнуўся.
- Якога кансультанта?
- Вы Берлiёза ведаеце? - спытаўся Iван шматзначна.
- Гэта... кампазiтар? Iван засмуцiўся.
- Якi кампазiтар? А, ды не! Кампазiтар - гэта супадзенне з прозвiшчам Мiшы Берлiёза!
Рохiну не хацелася нiчога гаварыць, але даводзiлася тлумачыць.
- Сакратара МАССАЛIТа Берлiёза сёння вечарам зарэзала трамваем на Патрыярхавых.
- Не гавары пра тое, чаго не ведаеш! - раззлаваўся на Рохiна Iван. - Я, а не ты быў там! Ён яго знарок пад трамвай прыстроiў!
- Папхнуў?
- Ды пры чым тут "папхнуў"? - злаваўся на агульную бесталковасць Iван. Яму i папiхаць не трэба! Ён гэтакiя штукi можа вытварыць, што толькi трымайся! Ён зараней ведаў, што Берлiёз трапiць пад трамвай!
- А хто-небудзь, акрамя вас, бачыў гэтага кансультанта?
- Вось у тым i бяда, што толькi я i Берлiёз.
- Так. I якiя ж меры вы прынялi, каб затрымаць забойцу? - тут доктар завярнуўся i кiнуў позiрк на жанчыну ў белым халаце, якая сядзела збоч за столiкам. Тая дастала лiст з шуфлядкi i пачала запаўняць пустыя мясцiны ў графах.
- Меры вось якiя. Узяў я на кухнi свечачку...
- Вось гэту? - спытаўся доктар i паказаў на паломаную свечку, якая ляжала побач з iконкай на стале перад жанчынаю.
- Гэтую i...
- А навошта iконка?
- Ага, i iконка... - Iван пачырванеў, - iконка больш за ўсё i спалохала, ён зноў пальцам паказаў на Рохiна, - але справа ў тым, што ён, кансультант, ён, скажам шчыра... знаецца з нячыстаю сiлаю... i проста так яго не зловiш.
Санiтары чамусьцi выцягнулi рукi па швах i не спускалi вачэй з Iвана.
- Ага, - працягваў Iван, - знаецца! Тут факт бясспрэчны. Ён асабiста з Понцiем Пiлатам размаўляў. Ды не глядзiце вы гэтак на мяне! Праўду гавару! Усё бачыў - i балкон, i пальмы! Быў, адным словам, у Понцiя Пiлата, я ручаюся.
- Ну, ну...
- Ну, значыць, я iконку на грудзi прычапiў i пабег...I тут гадзiннiк ударыў двойчы.
- Эге, - усклiкнуў Iван i ўстаў з канапы, - дзве гадзiны, а я з вамi час марную! Я прашу прабачэння, дзе тэлефон?
- Прапусцiце да тэлефона, - загадаў доктар санiтарам.
