Поп зiрнуў на тоўстае, вялiзнае Евангелле i ўбачыў у iм толькi прыгожую вялiкую кнiгу, падобную на матушкiн альбом. Зiрнуў на крыж i ўбачыў у iм толькi па-мастацку аброблены кавалак срэбра, зiрнуў на чашу i ўбачыў у ёй звычайную пасудзiну, толькi на высокай назе. Яму нават чагосьцi прыйшло ў галаву, што з гэтай пасудзiны дужа няёмка было б пiць гарбату.

Зiрнуў поп на сваю вопратку, i таксама яму дзiўна стала. Навошта ён апрануў яе, гэтую старэнькую, ужо дзiравую шмотку?..

Поп асалапелым поглядам азiраўся вакол. Прыслухаўся i пачуў, як дзяк на царкве нешта чытае; чытае няшчыра, нядбала, быццам абы-як пхае з рота словы, i яны лятуць бязладна - хто куды... Прыслухаўся поп да гэтых слоў, i яны, даўно знаёмыя яму, тысячу разоў слуханыя, раптам здалiся дзiкiмi, незразумелымi.

- Госпадзi Божа мой! што гэта за спакуса такая, - набожна прашаптаў поп i перахрысцiўся.

Рука махiнальна зрабiла знаёмы рух, а сам ён неяк збоку зiрнуў на гэты рух, i таксама дзiўным, недарэчным ён яму здаўся...

Поп узняўся з крэсла i пайшоў к прастолу. У кроках яго не было ўжо звычайнай набожнай паважнасцi... Пайшоў проста, як у хаце хадзiў. Падышоў i стаў ля прастола... Абапёрся рукой, як заўсёды ў хаце рабiў, калi к сталу падыходзiў. Потым заўважыў гэта i зняў руку...

"Нельга!" - падумаў.

А думкi ўсё лезлi i лезлi:

"Навошта ўсё гэта? Для каго?.. Няўжо для Бога?.. Няўжо яму трэба ўсё гэта, гэтыя розныя блiскучыя рэчы, гэтае бязглуздае чытанне там, на цэркве? Нашто яму гэта? А мо для людзей?.."

Поп думкамi пераляцеў туды, назад, за iканастас i ўявiў сабе гэтую царкву; пераляцеў далей, за сцены царквы, i ўбачыў сялян, шчыра працуючых на пожнi.

"Для каго ж? Для каго? Навошта?.."

Дзяк кончыў. Сцiхла ў царкве... Поп знаў, што яму трэба пачынаць эктэнiю.

- Мiрам...

Сказаў i сам злякаўся свайго голасу. Неяк дзiка празычэў ён у пустым скляпеннi. Хацеў яшчэ гаварыць i не мог... Неяк саромеўся свайго голасу. Здаваўся ён яму чужым, староннiм. I смешным, недарэчным здалося папу гаварыць нейкiя незразумелыя, нiкому непатрэбныя словы.

А дзяк, каб дарма не трацiць часу, не чакаў канца i зацягнуў сваё спрадвечнае:

- Госпадзi, памiлуй!..

Прапяяў i, не чуючы чарговага "возгласу" бацюшкi, працягнуў яшчэ раз:

- П-а-а-мi-л-у-у-у-й...

I гэта канчатковае "уй" ён цягнуў доўга-доўга, бо ўсё чакаў, пакуль поп па звычаi не перапынiць яго.

А поп маўчаў... I дзяку прыйшлося кончыць. Пачакаў, кашлянуў раз-другi, а ўсё нячутна. Урэшце, зацiкавiўшыся, ён прасунуў галаву ў алтар. У алтары папа не было. Тады дзяк зазiрнуў у бакоўку, дзе звычайна вiсiць кадзiла, стаiць у гарнушку жар i ў шафе вiсiць царкоўнае "аблачэнне".

Поп сядзеў на зэдлiку, схiлiўшы галаву. Поплеч з iм роiлам ляжалi толькi што здзетыя рызы. Як убачыў дзяка, узняў галаву i зiрнуў нейкiм пустым, змораным i смутным поглядам...

- Не будзем служыць, Гаўрылавiч!..

- Што, захварэлi, бацюшка, а?..

- Не, Гаўрылавiч, не захварэў... Спакуса найшла... Д'ябал заўладаў мной... Слухай, Гаўрылавiч, скажы ты: нашто гэта ўсё?.. Каму гэта патрэбна?.. Для каго гэта?..

- Што для каго, бацюшка?..

Дзяк нiчога не разумеў i, вылупiўшы вочы, глядзеў на бацюшку.

- Ды вось, Гаўрылавiч, служым мы з табою... я чытаю, ты пяеш... ну, вось сягоння, напрыклад... А для каго гэта мы служым?.. Для Бога? Для людзей?.. Цi думаў ты калi аб гэтым, Гаўрылавiч?..

Дзяк урэшце зразумеў. Зразумеў, праўда, па-свойму...

- Гэта праўда, бацюшка... Я таксама думаў... Яшчэ ўчора, як зазванiў Сiдар, дык я й думаю: навошта служыць заўтра? Усё роўна нiхто не прыйдзе. Самая работа, сенакос... А для Бога, дык, вядома, што яму за карысць з нашае службы! Во, будзе прастольны, кiрмаш, тады прыйдуць... I даход якi-колечы будзе... Пойдзем, бацюшка!

I ён з здаволеннем зацягнуў, iдучы па царкве:

- Госпадзi, памi-i-лу-у-уй.

I "луй" спусцiў так нiзка, што з ахвотай цягнуў яго, пакуль i не выйшаў з царквы.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

На гэты раз Сiдараў рахунак не ўдаўся. Ён размеркаваў так, каб ладзiць драбiну якраз да таго часу, калi ўжо трэба замыкаць царкву, аж выйшла iначай... Ён не зрабiў яшчэ й палавiны, як убачыў, што iдзе поп. Гэта яго надта здзiвiла, i ён, разявiўшы рот, праводзiў папа асалапелым поглядам, аж пакуль той не схаваўся ў дзвярах сваiх пакояў...