6. Тое, што я найлепей пачуў, быў ваш смяротны прысуд. Я ведаў пра гэта ад самага пачатку, бо я цалкам перакананы, што мы жывём у эпоху заняпаду. Але калi б я гэтага загадзя не ведаў, мне было б няцяжка здагадацца. Вашыя сонныя вочы i вашыя пазяханнi яскрава сведчаць пра гэта. Не было анiякае патрэбы вымушаць гэтую доўбню вяшчальнiка гарлапанiць мне ў вушы. Але нават калi б вы не драмалi, то й тады вы б мяне забiлi. Зiрнiце на абвiнаваўцаў! Прыгожыя, багата апранутыя, з важным выглядамi Запiсныя патрыёты! Багацеi, свяцiлы Рэспублiкi! А цяпер зiрнiце на мяне. Ну i пыса! Абадранец, падшыванец, аматар пасварыцца, лайдак, сапраўдная нiкчэмнасць. "Наймудрэйшы з людзей"! Дзе ж мне схавацца? Зямля гатовая раскалоцца i праглынуць мяне. I я б на вашым месцы не пасаромеўся засудзiць мяне на смерць i на бязлiтасную лупцоўку; лiчыў бы i тое, i другое вялiкiм гонарам для сябе.

7. Але душа iх прыгажосцю i багаццем нашмат пераўзыходзiць iх знешнасць i вопратку. Навошта ж яны прынiзiлi сябе, патрабуючы смерцi для мяне? Дзеля дабра дзяржавы. Буду я жывы цi памру - яны нiчога не выйграюць. Нi палёў, якiх у мяне няма, каб iх можна было паскупляць на аўкцыёне, нi грошай (скуль мне iх узяць?), якiя б я мог заплацiць, каб яны забралi назад свой данос; i, вядома, яны спяшаюцца зрабiць удавой старую Ксанцiпу не дзеля таго, каб з ёю ажанiўся хто-небудзь з iх трох (во быў бы набытак!). Яны хочуць маiм падзеннем, грамадзяне афiняне, умацаваць у душах вашых Дабрачыннасць, якая сур'ёзна пахiснулася. Правадыры народа! Каб яны не былi сумленныя i чыстыя, дык яны былi б абвiнавачанымi, а я - абвiнаваўцам.

8. Каго не аслепiць моц гарбара Анiта? Доблесны ваявода. Вы яго адправiлi з трыццаццю караблямi ратаваць Наварын, а ён схаваўся за мысам Малеяй (разумееце, вецер быў не ў той бок). Пакуль крэпасць не здалася, ён ратаваў сваю шкуру. Сквапнасць, разумееце, вымушае яго сваю шкуру цанiць больш за гонар "загiнуць за айчыну". I калi пасля яго былi асудзiлi за здраду, ён паказаў, якi ён стратэг. Той, хто дрыжаў за сваё жыццё дзеля грошай, не стаў дрыжаць над грашыма дзеля ўласнага жыцця. Такiм чынам тагачасныя суддзi апраўдалi яго, што было надзвычай суладна i з iм, i з традыцыямi рэспублiкi, i з ветрам не ў той бок, якi стаў яму гэткiм спрыяльным.

9. Не магу дараваць яму толькi таго, што ён заплацiў цэлую мiну кручкатвору Палiкрату за абвiнаваўчую прамову, якую той прадэкламаваў вам, не раўнуючы як актор. Чаму б яму, добрай душы, было не прыйсцi да мяне? Я б яму склаў куды лепшую - прынамсi, разумнейшую - ды яшчэ за палову тых грошай. Пасля таго як я, сказаўшы два словы ў сваю абарону, давёў вас да шаленства i вы засудзiлi мяне да смерцi, я б дамогся яшчэ большага поспеху, абвiнавацiўшы сам сябе, што я зараз i зраблю. А грошы тыя прыдалiся б мне, каб набыць атруты найлепшага гатунку i заказаць сабе дамавiну з арэхавага дрэва - на злосць Сакрацiсе, ад якой я нiколi не бачыў належнай павагi.

10. А рытар Лiкон? Цi бачылi вы калi-небудзь рытара, якi быў бы адно што дэмагогам? Якраз таму вы i зрабiлi яго стратэгам i даручылi яму абарону Лепанта. Але ён, ведаючы цану патрыятызму, прадаў за срэбра крэпасць ворагам. Вы ж пасля паверылi яму, нiбыта ён не мог нiчога зрабiць насуперак Лёсу, якому падуладныя i багi - гэта значыць, насуперак грошам, якiя кiруюць i Лёсам. Вось гэты славуты збавiцель пiша законы, што ахоўваюць жыццё, годнасць i маёмасць грамадзян - гэта значыць, яго жыццё, яго годнасць i яго маёмасць - i забiваюць здраднiкаў - гэта значыць, тых, хто не здольны прадаваць сваю радзiму.

11. Калi гэтыя двое фанабэрацца, што яны заслужана лiчацца "ўлюбёнцамi горада", Мелет, сын Мелета, мiтыец, лiчыць вартым смерцi Сакрата, сына Сафранiска, алапекiйца. Надушаны Мелет, невядомы паэт i добра вядомы "той самы"... Але ж ён - малайчына! За некалькi соцень мiнаў ён згадзiўся падмахнуць абвiнаваўчы акт, падвяргаючы сябе пры гэтым небяспецы: у выпадку майго апраўдання - быць асуджаным "за страту годнасцi". Ды, вiдаць, хлопцу не было ўжо чаго губляць.

12. У параўнаннi з iмi я нiчога не зрабiў для радзiмы. Я не здаваў Наварына, не прадаваў Лепанта, я не аддаваўся ў струменях Кефiса мiстэрыям мужчынскай Афрадыты. I колькi мне нi навязвалi пасадаў, я iшоў супраць звычаяў iншых начальнiкаў i супраць густаў натоўпу, цi то - праз сваю ўпартасць, цi то праз сваю адкрытасць. Яшчэ перш чым вы вырашылi праславiцца маёй смерцю, я ўжо тры разы быў на валасiнку ад яе: два разы - у векапомныя часы рэспублiкi i аднойчы - у эпоху Трыццацi тыранаў. Але нават калi б мае абвiнаваўцы не былi такiя важныя персоны, а я - такi маленькi чалавек, дык i тады б у вас хапiла мудрасцi i цноты асудзiць мяне. Вы ўсе тут як на падбор, адзiн пад аднаго! Зевесавы суддзi! Толькi мозг i душа... Без фантазiй i без пустой балбатнi. Раз-два i - гатова! Таму вы выносiце смяротны прысуд з гэткай самай лёгкасцю, з якой калупаеце пальцамi ў носе i размазваеце выкалупанае там, дзе седзiце.

13. Вось - Найдабрачыннейшы з Плакi, старшыня суполкi аховы маральнасцi, якi не дазваляе сустрэцца на вулiцы двум сабакам, але патаемна аддае сваю жонку палюбоўнiкам i сам цешыцца з гэтага. А вось - Вяпрук з Лепсiны, закруглены спераду i ззаду, бялюткi ўнутры i звонку; ён вытлумачвае ўсе таямнiцы багiнi, але не тлумачыць таго, якiм чынам яе палеткi i алiўкавыя гаi ператварылiся ў яго фамiльную ўласнасць. А, вось i буйныя гандляры збожжам i караблеўласнiкi Пiрэя браткi Саракапальчыкi (якiя справы, такое i iмя!); iм удаецца кожны год займаць пасаду "збожжахавальнiкаў", каб рэгуляваць цэны на збожжа, муку i печаны хлеб i правяраць, цi не занадта лёгкiя гiры ў iншых гандляроў. А вось i лiхвяр Фармазон з Кефiса, якi давёў людзей да галечы, але загадаў пабудаваць ахвярнiк Мiласэрнасцi i, сiлкуючыся ячным хлебам ды гнiлымi маслiнамi, нiяк не можа пазбыцца скулаў; праз гэта ён скрабе сябе там, дзе яму болей да твару былi б рогi i ярмо. А вось i Цнатлiвец з Калона, далiкатны, надушаны, вымыты ў духмяных водах, дбайны штогадовы адкупшчык падаткаў на прастытуцыю, якiя яму выплочваюць нават родны брат i каханка. А вось i вялiкi заступнiк за сiротаў Спагадлiвы, якi выкiнуў на вулiцу братавых дзяцей ды яшчэ пасля жалiўся, што яны зрабiлi яго бедняком. А вось i Фрасiй, сынок Кляона, якi разам з пятнаццаццю такiмi, як i ён сам, падцiкоўваў аднаго грамадзянiна, каб адлупцаваць i забiць яго, але цяпер, калi часы змянiлiся, ён калоцiцца ад страху i сцвярджае, што пакаяўся i што пойдзе ў манастыр дзеля збавення душы сваёй. Вось i славуты лжэсведка Праўдзiвы. Каб паспець абслужыць сваю асобу, ён адчынiў побач з судом кантору з дзесяццю памагатымi...

(Страшэнны гвалт, пагрозы, крыкi: "Далоў! Далоў!")

14. Якое яшчэ там "далоў!"! Навошта марна гарлапанiць? Паспееце назлавацца, бо далей я скажу пра вас яшчэ горшае. Баiцеся, каб я не выкрыў нячыстыя справы кожнага з вас паасобку? Супакойцеся... Я не бачу далей, як два першыя рады. I зноў жа... Скуль мне ведаць усе вашыя iмёны? Каб вы зрабiлi дзесяць (досыць i трох!) подласцей, разам было б колькi тысяч... Хто здолеў бы пералiчыць iх, адну за адной? Мне вы прыпiсалi ўсяго тры, i спатрэбiлася аж шэсць гадзiн, каб пра iх расказаць i пераканаць вас. I, зрэшты, чаму вы злуяцеся, што я вас выкрываю? Вы ж - Закон, Закон учарашнi, сённяшнi i заўтрашнi. Калi б хоць адзiн сярод вас быў чысты, Закон развалiўся б, рассыпаўся ў прах.

15. Не кажыце мне: "Дык вось што! Столькi год ён плявузгаў, нiбыта дух кiруе матэрыяй, а душа - целам, што ён не лiчыўся з думкаю натоўпу, а толькi з думкаю фiлосафаў, гэта значыць, са сваёй, бо астатнiя ўсе садысты. Але цяпер, калi яму прыпякло, ён на ўсё забыўся, трызнiць i лаецца". Не, я нiчога не ганю i не ўхваляю. Мне не шкада памерцi невiнаватым, як i не сорамна было б памерцi вiнаватым. Мне ўсё адно, цi я сёння расквiтаюся з подласцю законаў, як i ўсё адно, калi я вам вызвалю месца паводле загаду Прыроды - праз некалькi месяцаў цi праз год. Я вiнен вам. Адыходзячы ўрачыста i пад гукi трубаў з аднаго Нiчога ў другое, яшчэ большае Нiшто, я з задавальненнем пасмiхаюся з вас i з самога сябе. Што тут зробiш? Разважаць - значыць пацяшацца.