Раптам на павароце сцяжынкi, у лесе, перад iмi з'явiлася прыгожая жанчына ў кароткiм адзеннi, з паляўнiчым лукам у руках, з калчанам за плячамi. Твар яе быў разгневаны, вочы палалi. Уладным узмахам рукi яна спынiла паляўнiчых, а лань адразу ж падбегла да яе i пачала церцiся галавой аб яе рукi.

Маладая паляўнiчая пагладзiла яе i сказала:

- О прагныя людзi! Хiба вам мала дарог i палёў у шырокiх далiнах там, унiзе? Навошта вы парушылi цiшыню майго горнага лесу? Нiколi яшчэ не ступала тут нага чалавека... Цяпер вы паказалi дарогу сюды людзям, i на маiх запаведных вышынях загрукаюць сякеры i рыдлёўкi, а стрэлы паляўнiчых распудзяць маiх звяроў i птушак. Навошта вы зрабiлi гэта?

Геракл пазнаў дачку Зеўса - Артэмiду-паляўнiчую.

- Не гневайся на нас, багiня! - адказаў ён ёй. - Мы прыйшлi сюды па волi твайго бацькi, вялiкага Зеўса, якi паслаў нас служыць людзям. Мы праклалi дарогу на вяршынi, таму што зямля ўся павiнна стаць набыткам чалавека. Але толькi смелыя i дужыя змогуць падымацца сюды. Няхай адважныя пойдуць за намi на гэтыя вяршынi. Тут цудоўна, тут вольна дыхаецца, i адсюль далёка вiдаць усё вакол. Тут чыстае паветра, i сам чалавек, падняўшыся сюды, робiцца чысцейшым i лепшым.

Позiрк багiнi палагаднеў. Яна пагладзiла прыгожую лань i сказала ёй:

- Iдзi! Ты хутка вернешся да мяне! - i схавалася памiж дрэвамi.

Геракл з Iалаем пайшлi далей, ведучы за сабою злоўленую лань.

Дарога назад была хутчэйшая i лягчэйшая, бо яны iшлi па сваiх слядах i зарубках. Неўзабаве яны спусцiлiся да падножжа гары. Геракл рушыў у Мiкены i прывёў у палац Еўрысфея цудоўную лань.

Але цар, баючыся Артэмiды, аддаў лань Гераклу.

Геракл успомнiў словы красунi паляўнiчай: "Ты вернешся да мяне!" Каб выканаць пажаданне багiнi, ён вярнуў лань Артэмiдзе.

Чацвёрты подзвiг

Геракл вызваляе зямлю ад Эрыманфскага вепра

I ўлетку i ўвосень, калi на палетках даспявае гароднiна i збажына, сяляне, што жылi каля гары Эрыманф, з трывогай аглядалi ранiцай свае палi i кожны раз то тут, то там знаходзiлi сляды страшнага спусташэння: зямля была парытая, пасевы здратаваны, вырваны з коранем i шмат пладоў, патрэбных людзям, без карысцi былi падушаны нейкай грубай сiлай.

Людзi гаварылi, што ў дубовым гаi на горных схiлах жыве дзiкi вепр, якi ўночы спускаецца з гары i спусташае палеткi. Але такiя страшныя былi яго iклы i капыты, што нiхто не адважваўся пайсцi ў лес i забiць злоснага драпежнiка.

Цар Еўрысфей загадаў Гераклу ўпаляваць Эрыманфскага вепра.

Геракл здзiвiўся, што дагэтуль не знайшлося ў паселiшчы меткага стралка, таму што забiць дзiка не так ужо цяжка, i адзiн пайшоў на Эрыманфскую гару.

Узбiраючыся ўгору па крутым схiле, ён пачуў конскi тупат, i раптам мiма яго прамчаўся ў далiну табун дзiкiх коней. Але, прыгледзеўшыся добра, Геракл убачыў, што гэта былi не конi. Нiбы палова чалавека зраслася з палавiнай каня - на конскiм крыжы чалавечае тулава з галавою i рукамi. Здалёк здавалася, што раз'юшаныя коннiкi iмчацца на шпарканогiх конях.

- Кентаўры! - усклiкнуў Геракл.

Нiбы бура, пранеслiся кентаўры паўз Геракла, крышачы ўсё на сваiм шляху, i памчалiся проста ў паселiшча, што знаходзiлася пад гарой.

"Гэта страшней за дзiкага вепра!" - падумаў Геракл i зразумеў цяпер, чаму Еўрысфей паслаў яго сюды на паляванне.

Але ён не спалохаўся i пайшоў далей. Неўзабаве ён убачыў пячору, перад якой стаяў на варце малады кентаўр.

Геракл смела падышоў да яго i сказаў дружалюбна:

- Я царскi паляўнiчы. Цар загадаў мне высачыць i забiць дзiкага вепра, што жыве тут на гары. Цi не падкажаш мне, як яго знайсцi?

Кентаўр ахвотна адказаў:

- Гэты вепр дапякае i нам, жыхарам гэтага лесу. Праз яго я павiнен ахоўваць пячору, каб ён не спустошыў наша жытло. Добра, калi ты заб'еш яго. Я пакажу табе яго след. Але спачатку будзь маiм госцем.

I ён прывёў Геракла ў пячору, расклаў агонь i пачаў частаваць паляўнiчага мясам i садавiнай.

- Я прывык ежу запiваць вiном, - сказаў Геракл, - ды ў вас, мабыць, няма вiна.

- Як гэта няма! - закрычаў з пахвальбой кентаўр. - Сам Дыянiс, бог вiна i весялосцi, падарыў нам нядаўна цэлую бочку маладога вiна. Так i быць, пачастую цябе, але няхай пра гэта не ведаюць мае таварышы.

I ён адкрыў запаветную бочку, зачэрпнуў вiна сабе i Гераклу, i яны пiлi i весялiлiся.

Раптам каля пячоры пачуўся стук капытоў - пах вiна прывабiў кентаўраў, i яны прымчалiся, змучаныя смагай. Дазнаўшыся, што нехта чужы прабраўся ў iх жытло i п'е iхняе вiно, яны ўзлавалiся i з дзiкiм крыкам акружылi пячору.

Геракл з глыбiнi пячоры пачаў кiдаць у iх палаючыя галавешкi. Спалохаўшыся агню, кентаўры ўцяклi.

Геракл выйшаў з пячоры i хацеў падацца ў лес. Але кентаўры пiльнавалi яго i, убачыўшы, што ён адзiн, падбадзёрылiся i напалi на яго зноў. Тады ён пачаў пускаць у iх стрэлы, атручаныя крывёю Лярнейскай гiдры, i адзiн за адным яны мёртвыя падалi на зямлю.

Тут з пячоры выйшаў малады кентаўр, якi частаваў Геракла, i са здзiўленнем пазiраў на мёртвых кентаўраў, што ляжалi вакол.

- Як! Гэты маленькi кавалачак дрэва забiвае насмерць? - спытаў ён. - Гэтая тонкая палачка можа забiць? - I ён выцягнуў стралу з цела аднаго з кентаўраў.

- Асцярожна! - крыкнуў Геракл.

Ды ўжо было позна: кентаўр выпусцiў стралу з рук, i яна ўпiлася яму ў нагу. Кентаўр нават не войкнуў, не крыкнуў i ўпаў мёртвы.

Геракл перанёс целы забiтых кентаўраў у пячору, завалiў яе вялiкiм каменем, нiбы грабнiцу, i пайшоў далей.

Ён лёгка высачыў у лесе вепра, паранiў яго ў нагу, звязаў i, ускiнуўшы сабе на плечы, вярнуўся ў Мiкены i прыйшоў у палац Еўрысфея.

Дзiкi вепр вiшчаў на ўвесь палац, i цар Еўрысфей са страху залез у вялiкi медны чан для вады, што стаяў на двары.

Геракл усё ж знайшоў яго. Але як толькi цар убачыў над краем чана страшную морду вепра, ён замахаў рукамi i закрычаў тонкiм голасам:

- Iдзi, iдзi адсюль хутчэй!

Геракл пасмяяўся, пайшоў i загадаў закалоць вепра i наладзiць баль для народа.

Пяты подзвiг

Геракл разганяе Сцiмфальскiх птушак

Бог вайны Арэс меў чараду дзiкiх птушак. Кiпцюры i дзюбы ў iх былi жалезныя, а медныя пёры iх, выпадаючы з цела, ляцелi ўнiз i забiвалi, як стрэлы. Птушкi жылi ў гарах, у цяснiне каля Сцiмфальскага возера. Вада з гэтага возера цякла ў падземную пячору, а адтуль струменiў ручай у глыб зямлi, у царства мёртвых. У возеры нiшто не жыло, i яго акружалi голыя скалы. Толькi на выспе пасярод возера рос высокi трыснёг, i тут жылi птушкi бога вайны. Яны харчавалiся чалавечынай i адсюль выляталi чарадой на крывавае паляванне.

Цар Еўрысфей загадаў Гераклу iсцi да Сцiмфальскага возера i прагнаць птушак Арэса далёка за мора.

Геракл паклiкаў з сабой Iалая, узяў свой лук з атручанымi стрэламi i падаўся ў горы. Доўга яны блукалi па кручах, нарэшце прыйшлi ў цяснiну, на дне якой ляжала Сцiмфальскае возера.

Пуста i дзiка было вакол: голыя камянi, нi травы, нi кветак, нi дрэў. Вецер не маршчынiў гладкую паверхню возера, рыбка не плёскалася ў вадзе, яшчаркi не грэлiся на сонейку памiж камянёў. Мёртвая цiшыня панавала над возерам. Геракл i Iалай селi на камянi каля самай вады i пазiралi на нерухомае возера. Сум агарнуў iх, стома скавала цела, стала цяжка дыхаць.

- Са мной творыцца штосьцi нядобрае, - сказаў Геракл сябру, - цяжка дыхаць, сэрца замiрае, i лук выпадае з маiх рук...

Чарадзейны сон агарнуў iх.

Тады з астраўка пасярод возера са звонам узнялiся адна за адной вялiзныя чырвоныя птушкi. Яны кружылiся над возерам, над цяснiнай i неўзабаве, нiбы хмара, закрылi ўсё неба, i барвовы цень лёг на ваду.

Раптам штосьцi ўпала каля Геракла, загрымела на каменi, i ён прачнуўся.

Каля яго ног ляжала звычайная драўляная бразготка, якой сяляне праганяюць птушак з садоў i агародаў. Яе паслала герою багiня Афiна, мудрая настаўнiца i памочнiца людзей.

Геракл усхапiўся, пабудзiў Iалая, даў яму бразготку i загадаў трэсцi яе. Яна бразгацела i грымела над сонным возерам, i горнае рэха ў сто разоў памнажала шум. Напалоханыя незвычайнымi гукамi, птушкi мiтусiлiся i разляталiся ў розныя бакi, губляючы пёры. Геракл схапiў лук i пускаў у птушак стралу за стралой. Падбiтыя птушкi падалi ў возера, i цяжкае апярэнне цягнула iх на дно.