- I не патрабуеш прасiць! - перабiў Вiтаўт. - Я сам табе прыпомню! Толькi маленькую частку!... Памятаеш, калi я замест таго каб ехаць у Кракаў, на хрэсьбiны, павёў Дружыну на ўзбунтаваўшыся Бранск? Памятаеш, калi я адмовiўся парушыць старыну Лiтоўскую й ня даў нiшчыць Праваслаўе? Калi я ня даў багатых банiфацыяў[13] Каталiцкiм Кляштарам?... Цi ня бразгаў тады Кароль зброяй!? Цi не напамiнаў ён мне ўсё гэта пры кожнай нагодзе й нават без нагоды? Чаму-ж ты яму тады не сказаў, што за гэта "вока вон"?
- Ваша Высокасьць перабольшвае! Кароль ужо даўно прабачыў усе гэтыя правiны, i нiколi аб iх не ўспамiнае!
- Вось ты кажаш: "прабачыў". А хто ў яго прасiў прабачэньня?... У кожным разе ня я! Можа з вас хто? - i Вiтаўт зьвярнуўся да Нарады.
Суровае маўчаньне было яму адказам.
- Ваша Высокасьць злаўжывае цярпеньнем i дабратой Яго Каралеўскае Мосьцi... - абразiўся Станiслаў.
- Чуеце, што ён кажа?! - ускочыў Вiтаўт. - Я злаўжываю! Я, каторы сурова й пiльна даглядаю, каб усе дамовы выконвалiся сумленна й непарушна. Цi думеш ты, Ваявода, аб тым, што гаворыш? Твой Валадар злаўжывае нашым цярпеньнем! I цярпеньню прыходзiць канец! Сьцеражыцеся тады!...
- Ваша Высокасьць! Я ведаю, што я кажу! I адказваю за сказанае! Па першае: Кожнае слова Вашай Высокасьцi гучыць як абраза майму Валадару - Каралю Польскаму! Па другое: Ваша Высокасьць не дагледзiлi, што дагавор аб свабодзе руху падданых Кароны Польскай на землях Лiтоўскiх парушаны! I стала парушаецца! Каталiцтва ў Лiтве перасьледуецца й гонiцца горш за паганства! Жыцьцё й маёмасьць Лiтоўцаў-Каталiкоў знаходзiцца ўвесь час у небязьпецы! Цi ня гэта, Ваша Высокасьць называе суровым i пiльным даглядам за выконваньнем дагавароў?... Але Кароль добры. Ён церпiць i молiцца!
Вiтаўт доўга маўчаў, пiльна ўглядаючыся ў вочы Станiслава. Нарэшце ён загаварыў - ня так сурова, як перад тым, але насьмешлiва:
- Ваявода, ты сам ведаеш, што хлусiш. Ведаю я, куды ты гнеш. З хворай галавы на здаровую зьвярнуць хочаш? Ня выйдзе! Бо б'е банда апрышак ня толькi Каталiкоў i Палякаў, а й Лiтоўцаў i Праваслаўных! Доказам гэтаму могуць быць Мацей Вадзянiк, перавожчык з Прыпяцi, зь сям'ёю. Пасёлак Чапрукi, спалены разам з жыхарамi. Стары гусьляр Макар Сьляпы й яго павадыр, забiтыя недалёка Вiцебску. Праўда, хлапчука знайсьцi не ўдалося... I шмат, шмат iншых... Але ведай, Ваявода, што пасьля гэтае нарады нядоўга ўжо будуць гуляць апрышкi!
Станiслаў адчуў, што навальнiца прайшла: Вiтаўт зьмякчыўся, а раз так, то й апасацца болей няма чаго. Ён крыва ўсьмiхнуўся й, неяк нязграбна пакланiўшыся, папрасiў:
- Вялiкi Княжа, дазволь мне пайсьцi. Я сёньня вельмi стамiўся...
- Можаш iсьцi сабе! Усё, што нам было трэба, мы пачулi.
Пасьля таго як Пасол выйшаў, нарада хутка наблiзiлася да канца. Вырашана адправiць свайго Пасла ў Кракаў. Выбар Вiтаўта й згода прысутных палi на iнiцыятара гэтай задумы - Ваяводу Фёдара Грозаўскага, калi ён будзе жывы й здаровы пасьля паядынку з Войтам Скабелём.
- А цяпер, вырашым каго пашлём на пошукi гэтай банды апрышак, - сказаў Вiтаўт. - Можа, ёсьць ахвотнiкi?
Нiхто з прысутных не абазваўся, бо лiчылi, што мала гонару, а яшчэ менш задавальненьня ў "шуканьнi ветру ў полi".
- Значыць, ахвотнiкаў няма? - запытаў iзноў Вiтаўт. - Ну што-ж, прыйдзецца кагосьцi вызначыць. Дык вось! На пошукi пайдзе сотнiк Васiль з Капыля, палку Ваяводы Грозаўскага! Ваявода, клiч яго сюды!
- Ён тут, Ваша Высокасьць!
Васiль, выступiўшы ўперад, нiзка пакланiўся Вялiкаму Князю. Усе прысутныя зь цiкавасьцю прыгледзелiся гэтаму невядомаму дасюль чалавеку, i кожны адчуў, што Гаспадар выбраў яго не надарма - гэта была нейкая, яшчэ нiкому не зразумелая ласка...
10. СУСТРЭЧА
Цэлыя хмары вераб'ёў зь вясёлым i клапатлiвым шумам варушылiся на вулiцы, вышукваючы на абмёрзлым i ўтаптаным сьнезе чаго-небудзь да ежы. Мароз адпусьцiў зусiм, i надвор'е стаяла яснае й сьвежае. Празрыстая нябесная далячынь зiхацела асьляпляючым блакiтам. I адтуль радасна ўсьмiхалася сонейка, як-бы абяцаючы хуткую вясну. У адказ яму звонка барабанiла капель.
З самай ранiцы Вялiкi Князь адправiў сотню жаўнераў на Воўчую Паляну, каб для паядынку добра ўтапталi сьнег.
Вялiзарная паляна напоўнiлася людзьмi. Маладзейшыя дружыньнiкi адразу завязалi бой у сьнежкi, умiнаючы рыхлы сьнег цэлымi дзялянкамi. Стары сотнiк з усьмешкай пагладжваў вусы, назiраючы за абаротамi "бою". Старэйшыя й паважнейшыя воi ўпарта й сумленна тапталiся на мейсцы, прымiнаючы сьнег стапа за стапою. I хоць праца тут выконвалася шчыра, аднак у моладзi яна йшла хутчэй. I ня дзiва - бо цi-ж умнеш столькi нагою, колькi прыплешча шырокая сьпiна...
I вось паляна ўбiта. Засталося толькi дзе-нiдзе выраўнаць няроўнасьцi. Пакiнуўшы гэта старэйшым, сотнiк загадаў маладым iсьцi падправiць лаўкi для гледачоў i бар'еры, працягнуўшыяся на ўскраiнах. Стук сякер i звон маладых галасоў рэхам пакацiлiся па пушчы.
Дзесь зь непраглядных лясных нетраў вылез лясьнiчы, валасаты й страшны як зубр. Акiнуўшы вокам паляну, ён, нiчога ня кажучы, сеў на сьвежы бярозавы пень i, нешта перажоўваючы, стаў прыглядацца да працы.
У поўдзень стук сякер зацiх. Жаўнеры, сабраныя каля вялiзарных вогнiшчаў, падагравалi мяса й пiва на абед, зь нецярпеньнем чакаючы на прыезд працiўнiкаў.
Першымi на мейсца паядынку прыехалi чужаземцы на чале з Графам дэ ля Шэр. Ваяўнiчы Шкот, Алан Марцiмер Мак Марцiмер, адразу-ж памалу аб'ехаў паляну, прымяркоўваючыся да магчымасьцяў бою, i стараючыся вызначыць найвыгаднейшую пазiцыю. Падняўшы некалькi разоў на дыбкi свайго рудога каня, ён пераканаўся ў цьвярдынi сьнежнай падлогi. З задавальненьнем ён пад'ехаў да сьпешыўшыхся каля вогнiшча сваiх спадарожнiкаў.
- Я спадзяюся, Вы знайшлi масу недахопаў? - з насьмешкай заўважыў Граф, пацiраючы над агнём рукi.
- Не, на вашы жаль, не знайшоў - прахрыпеў у адказ Шкот, - але думаю, што байцы, к вашаму, Граф, задавальненьню, будуць у горшым стане...
- Чаму гэта к майму задавальненьню?
- А таму, што начныя прагулянкi па лесе, ды яшчэ напярэдадне паедын...
Гутарка раптоўна абарвалася. Да вогнiшча пад'ехаў усiмi нелюбiмы Камандор фон Кройцэнбэрг. Шкот памаленьку адыйшоў ад сабраных i йзноў апынуўся каля свайго каня. Ласкава пагладзiў па шыi й занёс нагу ў стрэмя. Умошчваючыся ў сядле, недаверлiва зiрнуў на Графа й прамармытаў:
- Лiс сьнiўся не на дарма! Гэта верны знак... I клянуся Сьвятым Андрэем, нешта будзе! Дый Граф у лесе бадзяецца ў ночы таксама не надарма!...
На паляне, мiж тым, сабралося ўжо шмат гледачоў. Паедынкамi ў Полацку цiкавiлiся, i народ сьцякаўся сюды як на кiрмаш. Прыехаў i пасол Польскi Ваявода Станiслаў, i пасол Маскоўскi Баярын Рацiшчэў, i пан Келябовiч з дачкой, i Шумiлiнскi Войт, i Захар Кузьмiч, i шмат iншых. Чакалi толькi на байцоў i на Вялiкага Князя з Дваром.
Мак Марцiмер ад няма чаго рабiць накiраваўся ў лес. Прадзiраючыся па глыбокаму сьнегу праз кусты, ён увесь час пiльна прыглядаўся наўкола, нiбы чагось шукаючы. Конь, тузаючы павадамi, крок за крокам зварочваў направа, iмкнучыся выйсьцi на цьвёрдую дарогу. Шкот ня надта працiвiўся гэтаму, бо чым далей у лес, тым гусьцей рабiўся хмызьняк, i тым цяжэй было празь яго прадзiрацца.
Памiж дрэваў ужо абазначыўся прасьвет дарогi. Як раптам да вушэй насьцярожанага Рыцара даляцеў моцны шопат:
- Цсссс!
Гэта было настолькi неспадзявана, што, разгубiўшыся на момант, Мак Марцiмер застыў нерухома. У гэты час на дарозе пачуўся лязгат зброi i людзкiя галасы - наблiжаўся невялiкi аддзел коньнiкаў. Адразу з кустоў падняўся чалавек у скураной паддзеўцы i зь сякерай у руках. Не абарачваючыся, ён выгукнуў па-нямецку:
- Сякi, Паўль!
Але не пасьпеў ён узмахнуць сякерай, як у галаве Шкота прамiльгнула страшная здагадка, i ён з крыкам: - Стой, няшчасны! - прабiў дзiдай незнаёмца.
У гэты самы момант, у дзесяцi кроках ад iх, Паўль секануў па пню й перацяў шворку, трымаўшую падпiленую бярэзiну. Дрэва з грукатам i трэскам абрынулася на дарогу. Адтуль данесьлiся крыкi, праклёны, конскае йржаньне.
