- Я ўжо не такi спрытны, як раней, - жартаўлiва пракаменцiраваў Шрамэк.
Мэгрэ ўзiраўся ў затрыманага.
З гадамi Шрамэк, вiдаць, пачаў далучацца да тае пароды людзей, якiя могуць дзень пры днi сядзець на лаўках, нiчога не робячы. I вось цяпер нiбыта пашарэў, што тыя плiты ходнiкаў, якiя так часта i падоўгу свiдраваў сваiм абыякавым позiркам нiкому не патрэбнага чалавека.
Не спяшаючыся, папыхваючы люлькаю, Мэгрэ пачаў праглядваць пульхную жоўтую папку - гiсторыю ўзаемадачыненняў Шрамэка i правасуддзя.
Настаў сама зручны час для допытаў: ад дванаццацi да дзвюх. Усе пайшлi на абед, нiхто не бегае па калiдорах, сцiхлi тэлефоны.
- Схадзi паабедай, - сказаў камiсар iнспектару. - Ты, напэўна, галодны, а можаш мне яшчэ сёння спатрэбiцца.
Нэвэ выйшаў без асаблiвага жадання: ведама ж, яму б хацелася пабыць на допыце.
Затрыманы праводзiў яго ўхмылкаю.
Мэгрэ запалiў новую люльку, паклаў руку на дасье i, гледзячы Шрамэку ў вочы, цiха сказаў:
- А зараз пагаворым!
Аднак перш чым пачаць допыт, Мэгрэ замкнуў дзверы на ключ, паглядзеў на акно.
- Не турбуйцеся, - зноў ухмыльнуўся Шрамэк. - Я ўжо па карнiзах не хадок.
- Думаю, ты здагадаўся, чаму цябе забралi?
- А што тут здагадвацца? Заўсёды забiраюць адных i тых самых. Даўнавата я ў вас не быў. Трэба асвяжыць успамiны.
- Твайго дружка Луi забiлi. Толькi не прыкiдвайся, што нiчога не ведаеш. Ты выдатна разумееш, што мы маем усе падставы абвiнавацiць цябе.
- Будзе яшчэ адна судовая памылка.
Мэгрэ зняў слухаўку.
- Злучыце мяне з барам "У Фернана" на вулiцы Бландэль... Пан Фернан?.. Гаворыць камiсар Мэгрэ. Я хацеў бы навесцi даведкi адносна вашага клiента Джэфа Шрамэка... Так, Акрабата... Рабiў буйныя стаўкi?.. Што?.. Разумею... А апошнiм часам?.. У суботу?.. Дзякую... Не. Пакуль дастаткова.
Мэгрэ выглядаў задаволеным, а вось Шрамэк устрывожыўся.
- Хочаш, паўтару табе, што ён сказаў?
- Мала што кажуць!
- Усё сваё жыццё ты гуляеш на скачках i прайграеш.
- Калi б урад забаранiў скачкi, гэтага б не здаралася.
- Вось ужо шмат гадоў, як ты купляеш у Фернана квiткi на стаўкi.
- Фернан - афiцыйны букмекер.
- Але, каб рабiць стаўкi, трэба мець грошы. I вось што цяпер высвятляецца: яшчэ два з паловаю гады назад твае стаўкi былi маленькiя, ты прайграваў, i Фернан паiў цябе ў крэдыт.
- Ён не павiнен быў гэтага рабiць. Ён мяне заахвочваў, i я прыходзiў зноў.
- Але вось ужо два з паловаю гады ты ставiш буйныя сумы. Зноў прайграеш, а праз некалькi дзён зноў на канi!
- I што гэта даказвае?
- У мiнулую суботу ты зноў паставiў буйную суму.
- А што вы скажаце пра багацеяў, якiя ставяць мiльён на аднаго каня?
- Адкуль у цябе грошы?
- У мяне жонка працуе.
- Кiм?
- Прыбiральшчыцай.
- Смяешся з мяне?
- Пан Мэгрэ, я б сабе такога нiколi ў жыццi не дазволiў!
- Хочаш пацягнуць час?
- Самi разумееце, мне спяшаць няма куды.
- А я табе ўсё-такi скажу: дрэнныя твае справы. Некалькi чалавек бачылi цябе з панам Луi, справай якога мы цяпер займаемся.
- Добры быў чалавек.
- Можа быць. Але яшчэ два з паловаю гады назад, два з паловаю, Джэф, ён не меў працы i клаў зубы на палiцу.
- Ведаю я гэтую палiцу! - уздыхнуў Джэф. - Сам на яе зубы клаў - не раз.
- Ты, напэўна, жыў за кошт Франсуазы, а Турэ пазычаў у сяброў.
- Яшчэ адзiн доказ таго, што свет не без добрых людзей.
Мэгрэ не надта зважаў на блазенства Шрамэка, а расстаўляў спакваля свае непрыкметныя на пачатку пасткi.
- I вось аднаго дня вы раптам разбагацелi. Расследаванне дакладна ўстановiць гэтую дату.
- У мяне на даты дрэнная памяць.
- I вось з таго часу ты то робiш буйныя стаўкi, то п'еш у крэдыт. Вы, зразумее i дурань, добра засвоiлi спосаб здабычы грошай, але не пастаянны. Мы зоймемся гэтым пытаннем пазней.
- Шкада. Я б хацеў адразу ж уведаць, што гэта за спосаб.
- Хутка ты перастанеш смяяцца. Паўтараю, у суботу ў цябе былi вялiкiя грошы, але ты спусцiў iх за некалькi гадзiн. А ў панядзелак у тупiку на бульвары Сэн-Мартэн забiлi твайго падзельнiка.
- Для мяне гэта вялiкая страта.
- Ты ведаеш, што такое суд прысяжных?
- Да яго я яшчэ не даходзiў.
- Дык вось, прысяжныя - людзi, з якiмi няварта жартаваць, асаблiва такому чалавеку, як ты, з такой судовай анкетаю. Ты маеш усе шанцы, што яны прызнаюць цябе адзiным чалавекам, якi ведаў, чым займаўся пан Луi, дзе хадзiў, i давядуць, што забiць яго было ў тваiх iнтарэсах.
- Значыцца, яны будуць iдыётамi.
- Вось i ўсё, што я хацеў табе сказаць. Цяпер палова першай. Пакуль што мы тут удвух. У гадзiну дня вернецца суддзя Камельё, i я яго сюды запрашу.
- Гэта такi нiзенькi, чарнявы, з вусамi шчоткаю?
- Ён самы.
- Сустракалiся некалi. Злы дзядзька. Напэўна, пастарэў... Скажыце, калi ласка, а маладзейшага вы не знойдзеце?
- Ты маеш амаль гадзiну.
Шрамэк уздыхнуў.
- Цыгарэты ў вас не будзе?
Мэгрэ адчынiў шуфляду i працягнуў яму пачак i запалкi.
- А выпiць у вас што-небудзь ёсць?
- Гаварыць будзеш?
- Яшчэ не ведаю. Я ўсё думаю, цi ёсць у мяне што-небудзь такое, каб вам распавесцi.
Мэгрэ падышоў да дзвярэй i крыкнуў:
- Люка! Будзь ласкавы, схадзi на набярэжную Вальмi i прывядзi сюды панi Франсуазу Бiду. Яна жыве...
- Не трэба, камiсар! - адразу ж закруцiўся Акрабат на крэсле.
- Гаварыць будзеш?
- Мне б хоць калiва глынуць...
- Чакай, Люка, мы тут яшчэ сёе-тое высветлiм... Дык ты, Шрамэк, жонкi баiшся?
- Вы ж абяцалi мне глыточак?
Мэгрэ выняў пляшку каньяку, налiў крыху ў шклянку.
- Дык я адзiн буду пiць?
- Расказвай.
- Задавайце пытаннi. Заўважце, што я, як кажуць адвакаты, не спрабую парушаць следства.
- Дзе ты пазнаёмiўся з Турэ?
- На лаўцы бульвара Бон-Нувэль.
- Як?
- Ну, як зазвычай знаёмяцца на лаўках. Пагаманiлi пра надвор'е...
- Гэта было гады два з паловаю назад?
- Прыкладна. Я гэты дзень у календары не адзначаў. А потым зноў сустрэлiся на гэтай самай лаўцы. Ён, вiдаць, быў рады, што ёсць з кiм пагаварыць.
- Ён сказаў, што застаўся без працы?
- З часам ён мне ўсё распавёў: i як працаваў дваццаць пяць гадоў на адным месцы, i як закрылi раптам фiрму, i як баяўся прызнацца жонцы, што застаўся без працы, як падманваў яе, што працуе ў той самай фiрме. Жонка ў яго, дарэчы, паганая. Здаецца, ён мне першаму ўсё гэта i расказаў. Яму нават лягчэй стала.
- Ён ведаў, хто ты такi?
- Я сказаў, што працаваў раней у цырку.
- А потым?
- А што вас, уласна кажучы, цiкавiць?
- Усё.
- Перш чым гаварыць далей, зазiрнiце, калi ласка, яшчэ раз у мае справы, падлiчыце мае ходкi. Я б хацеў прыкiнуць, цi не вышлюць мяне ў Гвiяну*. Нешта не цягне туды...
* Гвiяна Французская - заморскi дэпартамент Францыi. Месца катаргi.
Мэгрэ паглядзеў.
- Калi ты не забiваў, то можаш сесцi яшчэ два разы.
- Я так i думаў. Толькi не быў упэўнены, што нашы разлiкi супадуць.
- Крадзёж?
- Трохi больш складаней.
- Хто прыдумаў?
- Ён, вядома. Я не такi разумны. А яшчэ крыху плiснеце?
- Пасля.
- О, мне доўга расказваць, прыйдзецца спяшаць.
Мэгрэ налiў глыток.
- Па сутнасцi, усё пачалося з лаўкi...
- Што ты маеш на ўвазе?
- А тое, што, бавячы ўвесь час на адной i той самай лаўцы, пан Луi пачаў назiраць, што ж наўкол адбываецца. Вы ведаеце краму дажджавiкоў на бульвары?
- Ведаю.
- Дык вось, лаўка, на якой пан Луi зазвычай сядзеў, была якраз насупраць гэтай крамы. Так што ён мiжволi ўведаў усе iхнiя парадкi, звычкi прадаўцоў... Тут яму i прыйшла ў галаву думка. Калi днямi няма чаго рабiць, дык усялякiя планы самi па сабе з'яўляюцца, няхай сабе i невыканальныя. Ну, ён мне аднойчы i распавёў, каб забавiць час хiба што: народу ў краме заўсёды поўна, дажджавiкоў гэтых самых - процьма, усюды навешаны-навалены, i на першым, i на другiх паверхах, а злева ад крамы, як амаль заўсёды ў гэтым квартале, тупiчок, праходнiк. Намаляваць?
