Adamlar müňlerçe ýyl bäri gipnotiki tendensiýalara girýärler. Köp medeniýetlerde we dinlerde oýlanmagyň bir görnüşi hökmünde görüldi. Parsyň jadygöýleri we Hindistanyň ýogalary müňlerçe ýyllap dini maksatlar üçin gipnoz bilen meşgullandylar we barmaklarynyň her hereketi bilen ekstatiki keşbe girdiler. nazaryňyzy burnuňyzyň ujunda saklamak; mesmerizm hadysasyny öndürmek üçin ekzoteriki täsiriň zerurlygynyň ýokdugy äşgärdir. Bu prosesleriň hemmesiniň esasy maksady, başga bir obýektden, maksatdan ýa-da hereketden bihabar ýa-da biperwaý bolsa-da, mowzuk bir ideýa ýa-da pikirler zynjyryna doly siňdirilen abstraksiýa ýa-da ünsi jemlemek endigini ösdürmekdir. Gipnotiki ýagdaýyň iň irki ýazgysyny 1027-nji ýylda "trans" hakda ýazan pars lukmany Awisenanyň ýazgylaryndan tapyp bilersiňiz. Häzirki zaman gipnozy XVIII asyryň ahyrynda başlandy we “häzirki gipnozyň” atasy hökmünde tanalýan nemes lukmany Franz Mesmer tarapyndan meşhur boldy. Şol döwürde gipnoz Mesmeriň adyny göterýän "mesmerizm" ady bilen tanalýardy. Gipnozyň gipnotistden gipnozlaşdyrylan adama akýan mistiki güýjüň bir görnüşi diýip pikir edýärdi, ýöne gipnozda jadyly elementiň ýokdugyny öňe sürýän tankytçylar tarapyndan onuň teoriýasy ret edildi.

Gipnozy we baglanyşykly hadysalary düşündirýän dürli teoriýalar bar. Üýtgedilen döwlet teoriýalary gipnozy aňyň üýtgän ýagdaýy ýa-da adaty aň ýagdaýyndan tapawutly habarlylyk derejesi bilen häsiýetlendirilýän görnüş hökmünde görýär. Munuň tersine, döwlete degişli bolmadyk teoriýalar gipnozy dürli-dürli plasebo effekti, terapewt bilen özara täsiriň kesgitlemesi ýa-da rol oýnamagyň görnüşi hökmünde görýärler.

Irritli içege sindromy we menopauza garşy gipnoz esasly bejergiler subutnamalar bilen tassyklanýar. Gipnozyň beýleki problemalary bejermek üçin ulanylmagy, çilimi taşlamak ýaly garyşyk netijelere eýe boldy. Irki şikesleri dikeltmek we birleşdirmek üçin gipnozyň bejerginiň bir görnüşi hökmünde ulanylmagy ylmy akymda jedelli. Gözlegler, adamy gipnozlamak ýalan ýatlamalaryň döremegine kömek edip biljekdigini we gipnozyň adamlara wakalary has takyk ýatlamaga kömek etmeýändigini görkezýär.

Gipnoz, adamlarda we ýokary oňurgaly haýwanlarda, beýniniň ýokarky bölekleriniň gadagan edilmeginiň hadysalaryna esaslanýan özboluşly ýagdaýdyr. 60-njy ýyllara çenli. XIX asyr gipnoz baradaky pikirler ýörite “suwuklyklaryň” ýa-da magnit tolkunlarynyň – gipnotist tarapyndan ýaýradylandygy aýdylýan ýörite akymlaryň ruhy çaklamalaryna esaslandy. Gipnoz baradaky mistiki pikirler rus (V. M. Bekterew, O. O. Moçutkowskiý, A. A. Tokarskiý we ş.m.) we fransuz (N. Bernheim we J. Çarkot) alymlarynyň eserleri bilen ýok edildi. Bu alymlaryň atlary gipnotiki ýagdaýlaryň meseleleriniň ylmy ösüşiniň başlangyjy bilen baglanyşyklydyr. Gipnozyň bejeriş ähmiýetini kesgitlediler we psihologiki faktory bejeriş maksatly ulanmagyň usuly hökmünde teklibiň aýratyn ornuny düşündirdiler. Şeýle-de bolsa, gipnoz hadysalary barada entek düşnüksiz köp zat bardy. Hususan-da, gipnoz we teklip ýalňyşlyk bilen bulaşdy. Psihologiki hereketi goldaýanlar häzirem Bernheimiň "gipnoz ýok, diňe teklip bar we teklip öz-özünden gipnoz" diýen köne we nädogry pozisiýasyny dowam etdirýärler. Şol bir wagtyň özünde, gipnoz we teklip hadysalary başgaçarak: gipnozyň ýagdaýy adamlara we haýwanlara mahsus bolsa, dilden tekliplere kabul etmek diňe adamyň ýokary nerw işjeňligine degişlidir. Teklipiň fiziologiki tarapy, I.P.Pawlowyň beýni ýarym şarlarynyň signalizasiýa funksiýasy, birinji we ikinji signal ulgamlarynyň adamyň ýokary nerw işjeňliginde täsiri baradaky düşündirişlerinde tapyldy.

I.P.Pawlow we onuň okuwçylary, haýwanlar boýunça geçirilen synaglarda we klinikadaky adamlaryň synlarynda gipnozy üns bilen öwrenip, şol döwürde gipnotiki ýagdaýlaryň umumy kabul edilen subýektiw psihologiki düşünjesine aýgytly zarba uran gipnoz hadysalaryna ylmy esas berdi. Munuň nazary esaslary I.M.Sekenowyň nerw ulgamynyň esasy bölekleriniň beýni tarapyndan merkezi inhibisiýa öwredilmegi bilen taýýarlandy. Gipnotiki ýagdaýyň esasy, I.P.Pawlowyň taglymatlaryna görä, beýniniň korteksiniň üstünde bölekleýin we deň däl paýlanyş sebäpli bölekleýin kortikal uky görnüşinde ösýän inhibisiýa prosesi. Şöhle şöhlelendirişiniň we inhibisiýa prosesiniň intensiwliginiň gipnotiki uky bilen tebigy, adaty ukynyň arasyndaky esasy tapawut bolup hyzmat edýär, bu gadaganlyk tutuş beýni korteksini öz içine alýar (aşaky subkortikal formasiýalara gidýär). Bu bölekleýin päsgelçilik bilen, gipnotizirlenen we gipnotizirlenen arasynda aragatnaşyk mümkinçiligini üpjün edýän Pawlowyň atlandyryşy ýaly, adatça tolgundyryş merkezleri saklanýar – “garawul nokatlary”. Şeýlelik bilen, gipnoz ýagdaýyndaky adam, ähli daşarky gyjyndyrmalardan goralýan ýaly, dilden teklip alýar. Adam üçin iň adaty şertli gyjyndyryjy hökmünde sözüň ägirt uly ähmiýeti I.P. Pawlow. Gipnotistiň sözüniň bir tarapdan beýnide giňden ýaýramagyna sebäp bolýandygyny, beýleki tarapdan beýniniň ýarym şary korteksiniň belli bir ýerinde gahar-gazabyň jemlenýändigini görkezdi. Bu, beýleki daşarky gyjyndyrmalaryň bäsdeş täsirini ýok edýär.

Gipnozyň ösüşi, dürli dartgynlylyk we päsgelçilik çuňlugy bilen häsiýetlendirilýän birnäçe fazadan ybarat dinamiki prosesdir. Esasylary şulardyr: gyjyndyryjynyň güýjüne garamazdan refleks jogaplary intensiwlikde deňleşdirilende deňleşdiriji faza; paradoksiki faza – gowşak gyjyndyrmalar güýçli täsir edýär, güýçli bolsa gowşak täsir edýär; refleks jogaplaryň ýoýulmagy ýüze çykýan ultraparadoksiki faza – oňyn täsir otrisatel inhibitor gyjyndyrmasy, inhibitor täsiri polo positiveitel stimul sebäpli ýüze çykýar. Gipnozyň ýagdaýy nerw ulgamyna täsir edýän dürli faktorlaryň täsiri astynda ýüze çykyp biler. Gipnoz, aşa güýçli daşarky gyjyndyrmanyň duýdansyz hereketi we gaty gowşak we monoton eşidiş, görüş we taktiki stimullaryň netijesinde ýüze çykýar. Köplenç, inhibitor ýagdaýy şeýle gowşak we monoton gyjyndyrmalaryň täsiri astynda ösýär. Adamda gipnoz hadysalary, ukusyz ýagdaýy ýada salýan pikirleriň dilden teklip edilmegi bilen hem bolup biler. Gipnozdaky daşky görnüşlere görä üç basgançagy tapawutlandyryp bolar: birinjisi – ukusyzlyk (adam parahatçylygyň zerurlygyny, bedeniň adatdan daşary agyrlygyny başdan geçirýär, gözüni açmak kyn); ikinjisi gipotaksiýa (ýeňil uky), onda katalepsiýa diýilýär (mumyň çeýeligi, beden agzalaryna haýsydyr bir wezipe berilip bilner), adam başdan geçirmeleri ýatda saklamak ukybyny we bu ýagdaýda öndürilen zatlary ýitirmeýär; teklip gipnotiki ýagdaýdan soňky täsirini hem görkezýär; üçünji etap, gipnotizirlenen adam islendik “bäsdeş” täsirlerden doly goralsa we diňe gipnotist bilen aragatnaşyk saklanda, somnambulizm ýa-da çuňňur gipnoz; Mundan başga-da, adam oýanandan soň, adatça gipnotiki uky wagtynda başyna gelen zady ýada salmaýar. Gipnozyň başlangyç etaplarynda adamlarda we haýwanlarda diňe düýş ýaly ýagdaý ýüze çykanda, täze şertli baglanyşyklaryň döremegi we güýçlenmegi mümkindir; gipnozyň has çuňňur döwürlerinde, täze şertli baglanyşyklary döretmek we hasam berkitmek prosesi has kyn bolýar. Gipnotiki fazalarda has ýokary nerw işjeňligi tarapyndan ýüze çykarylan bu hadysalaryň hemmesi, beýniniň korteksindäki nerw öýjükleriniň joşgunlylygynyň peselmegi bilen baglanyşyklydyr. I.P.Pawlow gipnozda we beýni korteksinde oňyn äheňiň azalandygyny öňe sürdi. şöhlelenýän inhibisiýa. Çuň gipnoz ýagdaýynda, somnambulizm diýilýän döwürde, teklibi durmuşa geçirmek üçin iň oňat şertler döredilýär. Bu etapda adamyň doly hereketsizligini gazanyp bilersiňiz, el-aýaklara islendik üýtgeşik ýagdaýy berip bilersiňiz, gipnotizasiýa edilen adamyň ýadawlyk alamatlary bolmazdan uzak wagtlap saklajak dürli geň ýagdaýlary (katalepsiýa we katatoniýa ýagdaýy). Somnambulistik etapda, adam häsiýetinde gaty çuňňur üýtgeşmeler bolup biler, bu galýusinasiýa we duýgynyň beýleki üýtgemelerine, şeýle hem has irki döwre, hatda çagalyk döwrüne gabat gelýän hereketler we amallar bilen ýüze çykýar. Şeýle hem, gipnozlaşdyrylan adamyň bedeniň käbir ulgamlarynyň işleýşiniň üýtgemegine sebäp bolýan dürli tejribeler bilen ornaşdyrylyp bilinjekdigi, mysal üçin ýürek işjeňligini ýokarlandyrmagy ýa-da gowşatmagy, aşgazan-içege ulgamynyň motor we sekretor funksiýalaryny üýtgetmegi, gandaky şekeriň, lipoidleriň we hloridleriň mukdaryny köpeltmek ýa-da azaltmak. Somnambulizm hadysalary beýniniň uly ýarym şarlarynyň korteksinde inhibisiýanyň deň däl paýlanmagy bilen ýüze çykýar. Bu ýagdaýda, gaharlandyryjy we inhibitasiýa prosesleriniň arasyndaky funksional tapawut, beýniniň emele gelmeginiň käbirleri inhibisiýa bilen örtülen görnüşde ösýär, beýlekileri diňe bölekleýin saklanýar we käbirleri ondan doly azat we oýanmak ýagdaýynda. Adam gipnozynyň köplenç haýran galdyryjy hadysalary, beýni ýarym şarlarynyň ukusyz we hüşgär bölümlere bölünmeginiň netijesidir. Aýratyn aýdylýan görnüşdäki gipnoz gönüden-göni uky alyp biler. Ukusyz ýagdaýyň gowşaşmagy we ukudan oýanmaga geçiş hem gipnotiki aralyk fazalary bolan tolkunlarda ýüze çykýar. Gipnotiki maslahat beriş hadysalary, esasan, I.P.Pawlowyň gipnotiki ýagdaýyň dürli döwürlerinde hemişe hasaplaýan histeriýadan ejir çekýän adamlarda aýdyň ýüze çykýar. Şeýle-de bolsa, gipnozyň emeli usulda ýüze çykarylan histeriýa degişlidigine ynanýan J. Çarkot we onuň yzyna eýerijiler ýaly, histeriki näsaglaryň göz öňünde tutulan artýan tekliplerine esaslanyp, histeriýa bilen gipnozy kesgitlemek nädogry. Dermanlyk maksatlary üçin V. M. Bekterew, Yu. V. Kannyabikh we beýlekiler tarapyndan işlenip düzülen oýanma usuly hem üstünlikli ulanylýar. Gipnoz döwründe beýni korteksiniň işleýiş ýagdaýyny öwrenmek I.P.Pawlowyň biologiki roluň ykrar edilmegine sebäp boldy. gipnotiki inhibisiýa we gipnozyň nerw ulgamy üçin goraýjy fiziologiki çäre bolup durýan öz-özüni goraýan refleksleriň biridigini tassyklamaga mümkinçilik berdi.