— Гу-гу-гу…
Адчувалася, што хутка пойдзе дождж. Але дождж нібы не спяшаўся. Вось ужо і заняткі скончылі, рассядлалі і накармілі коней, а хмарнасць якая была, такая і засталася.
Макоўчык, які падвечар заступіў дняваліць на канюшню, гледзячы ў бок захмараных гор, прамовіў раздумліва:
— Глядзі ты, там лье, як з прорвы, а тут — ціха… І вецер пайшоў адтуль, а дажджу не нясе…
— Горы не пускаюць, — адгукнуўся павучальна яго таварыш па днявальству, узводны спявак Халюта. — Хмары, бач, ляжаць на гарах…
Макоўчык прамаўчаў. Нельга сказаць, каб не любіў ён пагаварыць з таварышамі, але меў звычку ў кожнай гаворцы шукаць нейкі сэнс, пагарджаў пустой балбатнёй. Чалавек, які сказаў некалькі пустых сказаў, мог яму здацца нікчэмнасцю, надоўга страціць яго павагу. Адным з такіх здаваўся яму Халюта, самы вясёлы ва ўзводзе і самы пявучы хлопец.
«Горы не пускаюць!.. Адкрыў», — няласкава падумаў Макоўчык, адыходзячы ад таварыша.
Ён стаў пазіраць на раку. Канавязі былі амаль на самым беразе, за якіх дзесятак метраў ад вады. Макоўчыка здзіўляла, як хутка папаўнела і пашырэла за некалькі гадзін знаёмая рака. Яна зрабілася мутная, неспакойная, як там, у гарах, магутная плынь праносілася паўз Макоўчыка з такім гулам, што, здавалася, берагі ледзь стрымлівалі яе.
«Расхадзілася!» — незадаволена хмурыўся Макоўчык, пазіраючы на раку.
У гэты вечар сцямнела раней, чым звычайна. Хмары, здавалася, паважчэлі і насунуліся ніжэй. Ціха, амаль непрыкметна, пачало накрапваць, але шуму дажджу не было чуваць, бо яго глушыў няўціхны гул рачных хваль.
Нудны дожджык, хмары, аднастайны гул ракі наганялі сум. На нейкі час гэтую сумную панурасць развеялі байцы, што прыйшлі даглядаць коней, ад іх воклічаў і мітусні Макоўчыку стала весялей. Пасля таго як таварышы падаліся да палатак, Макоўчык падышоў да Халюты.
— Ты калі хочаш дняваліць — цяпер ці пасля паўночы?
— Цяпер.
— Тады пайдзі зараз павячэрай… Ды не затрымлівайся, не балбачы там лішняга.
— Не бойся, не затрымаю…
Ён сапраўды прыйшоў хутка. Халюта, якому многае даравалі за песні і які не цырымоніўся з іншымі, асцерагаўся і нават чамусьці пабойваўся няўклюды Макоўчыка.
Макоўчык прайшоўся яшчэ раз каля коней, праверыў, як яны прывязаны, і, кінуўшы таварышу пахмурнае: «Ну, глядзі тут!», непаспешлівай хадою падаўся да палатак.
Яму доўга не спалася. Дождж шапацеў і шапацеў, і рака гула, не ўціхаючы. Ён заснуў амаль каля паўночы — і, калі яго разбудзілі, адразу не паверыў, што ўжо час уставаць на змену. Але гадзіннік паказваў: пара. Макоўчык надзеў яшчэ мокрую халаднаватую плашч-палатку і, сонна сапучы, высунуўся на двор.
«Выбраў сабе змену звечара, — падумаў пра Халюту. — Усё дзе лягчэй стараецца».
— Ну, тут нічога такога не было, — сказаў Халюта, узрадаваны. — Прыходзіў толькі Леанід Пятровіч…
— Які Леанід Пятровіч? — панура, сонна прамармытаў Макоўчык.
— Старшы лейтэнант Харунжы, дзяжурны па часці.
— Знайшоў Леаніда Пятровіча!
— Мы з ім добра знаёмыя… — Халюта хацеў яшчэ штосьці сказаць пра знаёмства, але стрымаўся. — Ага — ледзь не забыў, — я пераставіў Арла, біўся ён вельмі. Да дубка прывязаў. Прывязаў надзейна, так што будзь спакойны…
— Пагляджу.
— Ага, — зноў успомніў Халюта: — Харунжы казаў, нага ў Камарова нішто. Ён хутка паправіцца. Гэта дакладна.
Камароў — наводчык першай гарматы — быў гаспадаром Арла. Дзень назад наводчыку пераехала пальцы нагі колам гарматы, і ён ляжаў зараз у палкавой санчасці.
Халюта намерыўся ісці.
— А рака, Мак, ліха яе, усё пухне. Як з дрожджаў. Каб яна, глядзі, нас не затапіла…
— Затопіць! Выдумаў, — буркнуў Макоўчык.
Калі Халюта пайшоў, Макоўчык сеў на цюк спрасаванага сена, накрытага папонай, паправіў на галаве капюшон плашч-палаткі так, каб не цякло за шыю, і, прытуліўшыся да другога, вышэйшага цюка, даў спакой зморанаму целу. Чорт ведае, як хацелася спаць: пасля паўночы заўсёды вельмі хіліць на сон, а тут яшчэ гэты нудны шаптун-дожджык!
Ён і не заўважыў, як задрамаў. Але неўзабаве зашумелі коні, паспрачаўшыся аб нечым, і Макоўчык прачнуўся. Ён устаў, пайшоў паўз канавязь. Коні дыхалі цяплом, пырхалі, цягнуліся да яго храпамі, што ў цемры здаваліся яму маркотнымі. Ён перавязаў чымбур, які ўжо амаль не трымаўся, стаў, пазяхаючы, пахаджваць туды-сюды, баючыся, што калі сядзе, то зноў засне.
Праз дрымотную абыякавасць чамусьці выпаўзла, згадалася Халютава трывога — «пухне… каб не затапіла». Ён зірнуў у бок Стрыя. Ракі амаль не было відаць, яна напамінала пра сябе глухім незадаволеным гулам, якога прызвычаены Макоўчык дагэтуль нібы не чуў. Ён, як і раней, аднёсся да Халютавых слоў скептычна. «Затопіць! Балбатун!..»
І ўсё ж Макоўчык пацягнуўся да берагу, пацягнуўся больш таму, што стаяць было нудна.
Тое, што Макоўчык убачыў на беразе, прымусіла яго адразу насцеражыцца. Вада, якая ўдзень была метра на паўтара ці два ўнізе, цяпер хлюпала каля самых ног, час ад часу ўзліваючыся на траву.
«Глядзі ты!»
Санлівасць адразу вылецела з яго. Усхваляваны, ён адкінуў з галавы капюшон, хутка азірнуўся, нібы чакаючы парады. Але за ім было цёмна і ціха. Што рабіць? Яшчэ крыху, і несамавітая рака залье бераг, затопіць канавязі, пляц, на якім стаяць гарматы. Яму прыгадалася глеістая лагчынка раўчака, што была між канавязямі і палаткамі. Яе можа затапіць, і тады вада адрэжа канавязі ад лагера…
Макоўчык подбегам падаўся ў той бок, дзе была лагчына. Мінуўшы звыклы хмызнячок, ён ледзь не ўваліўся ў ваду — па раўчаку рушыла, бурліла незнаёмая рэчка. І хоць яна, ведаў салдат, была неглыбокая, з'яўленне яе ззаду канавязей, да якіх падступала папаўнелая рака, занепакоіла Макоўчыка.
Разважаючы, што трэба рабіць: клікаць дзяжурнага, узнімаць трывогу ці чакаць, як будзе далей, ён успомніў Запару, і гэты ўспамін нібы астудзіў. Вядома, памкамузвода, даведаўшыся, што занепакоіла Макоўчыка, гляне зняважліва на яго і кальне: аказваецца, і ён, Макоўчык, можа быць часам паваротлівы. Нават не ў меру паваротлівы. Ручая напалохаўся!..
Азірнуўшы цёмнае, зацягнутае воблакамі неба, Макоўчык падумаў, супакойваючы сябе: «Хутка пачне развідняцца. Каб не хмары, то ўжо, напэўна, святлела б».
Ну, а калі дзень недалёка, то можна і пачакаць — нават калі рака і выйдзе з берагу, удзень лягчэй будзе дайсці да ладу.
Ён вярнуўся да канавязі. Неўзабаве да яго падышоў дзяжурны па канюшні, малодшы сержант з узвода ўпраўлення дывізіёна. Ён, адчуў Макоўчык, быў таксама занепакоены разлівам, што наступаў на бераг.
— Вось чорт, падняло яе. Адкуль толькі вада бярэцца, а? — Ён пазяхнуў: мусіць, перарвалі сон. — Не паплывём мы, а?
Сержант гаварыў па-прыяцельску, адкрыта, адносіўся да днявальнага нібы да старэйшага, і Макоўчыку гэта падабалася.
— Ды я вось таксама думаю, каб не паплыць… — шчыра прызнаўся Макоўчык.
— Трэба, мусіць, да дзяжурнага па часці пайсці, параіцца, а?
— А што ж, таварыш малодшы сержант, пайдзіце, далажыце. Ён там далей ад рэчкі, не ведае ўсяго.
— Я таксама думаю… Значыцца, пайсці, а?
— Толькі глядзіце, раўчак заліло. Асцярожней…
— Перайду! Ну, трымайся!..
Малодшы сержант прапаў у цемры. Макоўчыку ўспомнілася, што гаварылі пра сержанта ў батарэі: «добры, дружалюбны, толькі трохі дзіўны, — усё распытваецца, сумняваецца», згадалася, што ўсе між сабою завуць яго «настаўнік-чарнігавец». Сержант, ведаў Макоўчык, усяго з паўгода, як прыйшоў у армію з Чарнігаўшчыны, дзе працаваў настаўнікам. Думкі пра малодшага сержанта хутка без следу адплылі. Макоўчык стаў прыслухоўвацца да цішыні, што панавала ў баку лагера: яна ўгадвалася, нягледзячы на гул ракі і аднастайную нуду дробнага дажджу. Там было спакойна. Усе спалі, не ведаючы, што з кожнай хвілінай рака падступае і падступае.
Ён заўважыў, што пад нагамі стала больш хлюпаць. Гэта былі ўжо не дажджавыя лужы…
Нарэшце непадалёк пачуліся, перабіваючы шум ракі, першыя камандныя галасы, і амаль тады ж прабег дзяжурны малодшы сержант. Не спыняючыся, ён крыкнуў Макоўчыку:
