Андрей Тихомиров
Di pipul dɛn na Afrika
Akɔdin to wan vɛshɔn, di wɔd "Afrika" kɔmɔt frɔm di nem fɔ di Berber trayb Afrigia, we bin de na di nɔt pat na di Afrika kɔntinɛnt, na de di Roman provins na Afrika bin de bak. Di Roman provins na Afrika na Rom bin mek am insay 146 bifo Krays. e. na di say we di Katajian stet bin de, bin de na di nɔt-wɛst pat na Tunisia tide. Insay di tɛm we di Ɛmpaya bin de rul, Afrika bin de pan di sɛnatɔri provins dɛn ɛn na wan prɔkonsul bin de rul am. Di tɛm we di Ɛmpaya bin de, na di we aw di siti dɛn bin de go bifo. Siti dɛn bin gɛt di rayt dɛn we di kɔntri dɛn we dɛn bin de rul ɛn di munisipaliti dɛn bin gɛt. Di men layt na di siti dɛm na bin di Roman pipul dɛm we bin de rul di kɔntri ɛn di Romaniz elit dɛm we bin de na di lokal pipul dɛm. Frɔm di kɔlchɔ, insay di tɛm we di Ɛmpaya bin de rul, di provins na Afrika bin ple big pat. Bɔt di pipul dɛn we bin de na di eria dɛn we dɛn bin de liv na di eria dɛn we dɛn bin de, nɔ bin de nia di Latin langwej ɛn di Roman kɔlchɔ. Insay di 4th-5th sɛntiwɔd. i bin bi di say usay slev dɛn ɛn kɔlmɔn dɛn bin de tɔn agens di gɔvmɛnt bad bad wan, ɛn dis bin mek di Roman Ɛmpaya wik bad bad wan ɛn i bin ɛp fɔ mek i fɔdɔm. Insay di ia 5000. Vandal dɛn bin kam de na Afrika. Insay di ia 6000. di Bizantin empara we nem Jastinian bin ebul fɔ gi bak di say we bin de nia di si, bɔt di pawa we Bizantin bin gɛt nɔ bin izi fɔ am. Insay di ia 700 Di Arab dɛn bin win di provins na Afrika.
Na Nɔt Afrika, bak insay di 1st mileniɔm bifo Krays. e. sɔm indipɛndɛnt stet dɛn bin de: Kataj, we pipul dɛn we kɔmɔt na Fonishia bin bil, we bin de tɔk wan Sɛmit langwej we bin de nia Ibru, Mɔritania ɛn Numidia, we di pipul dɛn na Libya bin mek. Fɔ fala di kɔnkrit we di Roman dɛn bin win Kataj insay 146 bifo Krays. e. dɛn stet dɛn ya, afta dɛn bin dɔn fɛt tranga wan, dɛn bin bi di Roman dɛn prɔpati dɛn. Fɔ sɔm ɔndrɛd ia bifo di nyu tɛm, di divɛlɔpmɛnt fɔ wan klas sosayti bin bigin na di teritɔri na Itiopia tide. Wan pan di stet dɛm we divɛlɔp ya – Aksum – bin rich in mak insay di 4th sɛntinari BC. n. e., we in prɔpati dɛn na di wɛst rich di kɔntri we nem Meroe na di Nayl Vali, ɛn na di ist – "Happy Arabia" (modern Yemen). Insay di II mileniɔm ɛn. e. strɔng stet dɛn dɔn divɛlɔp na Wɛstɛn Sudan (Ghana, Mali, Songhai ɛn Bornu); leta, dɛn bin mek stet dɛn na di Gini kɔst (Ashanti, Dahomey, Kongo, ɛn ɔda wan dɛn), na di wɛst pat na Lek Chad (stet dɛn na di Hausa pipul dɛn) ɛn na bɔku ɔda eria dɛn na di men land na Afrika.
Di langwej dɛm fɔ di pipul dɛm na Tropik Afrika, we de na di sawt pat na di Semitik-Hamitik famili, naw dɛn kin jɔyn to tu famili dɛm: Nayja (Kongo)-Kɔdɔfan ɛn Naylo-Sahara. Di Naija-Kordofanian grup inklud di Naija-Kongo grup – di grup dɛm we bɔku pas ɔl ɛn we de mek wanwɔd: di Wɛst Atlantik, Mande, Vɔlt, Kwa, Bɛnu-Kongo ɛn Adamawa-Istan. Di pipul dɛm na di Wɛst Atlantik inklud wan big Fulbe pipul dɛm we de liv na difrɛn grup dɛm na ɔlmost ɔl di kɔntri dɛm na Wɛstɛn ɛn Sɛntral Sudan, di Wolof ɛn Serep (Sɛnɛgal), ɛn ɔda wan dɛm.di ɔpa rich dɛm na di riva dɛm Sɛnegal ɛn Nayja (Gini, Mali, ɛn ɔda wan dɛm. ), di pipul dɛm na di Vɔlta (moy, loby, bobo, Senufo, ɛn ɔda wan dɛm) – na Bɔkina Faso, Gana ɛn ɔda kɔntri dɛm. Di Kwa pipul dɛm inklud big pipul dɛm na di Gini kɔst lɛk di Yoruba ɛn Ibo (Nayjiria), Akan (Ghana) ɛn Ewe (Bɛnin ɛn Togo); klos to di Ewe pipul dɛn na di bakgrɔn, we de na di sawt ɛn sɔntɛnde dɛn kin kɔl dɛn Dahomeans; wan pozishɔn we de ayd smɔl na pipul dɛn we de tɔk langwej (ɔ dayalɛkt) fɔ di Kru de. Dɛn pipul ya na Bakwe, Grebo, Krahn ɛn ɔda pipul dɛn we de na Laybiriya ɛn Ayvri Kɔst (Ayvri Kɔst). Di Benue-Kongo sabgrup na bɔku pipul dɛn we mek am, we dɛn bin de tɔk bifo tɛm se na wan spɛshal Bantu famili ɛn di Istan Bantu grup. Di Bantu pipul dɛm, we rili homojɛnik pan langwej ɛn kɔlchɔ, de na di kɔntri dɛm na Sɛntral ɛn pat pan Istan ɛn Sawt Afrika (Dimokrasi Ripɔblik fɔ Kongo (we dɛn bin de kɔl Zaire trade), Angola, Tanzania, Mozambik, Zimbabue, Sawt Afrika, ɛn ɔda wan dɛm). Bantu pipul dɛn we sabi bɔt langwej kin sheb dɛn to 15 grup dɛn: 1st – duala, lupdu, fang, ɛn ɔda wan dɛn; 2nd -teke, mpongwe, kele, we de na di wɔl; 3rd – bangi, pgala, mɔngo, tetelya; 4th – Ruwanda, we de na di rundi; 5th – ganda, luhya, kikuyu, kamba; 6th-nyamwezi, we na nyatura; 7th – Swahili, togo, hehe; 8th – Kongo, ambundu, we de na di kɔntri; 9th-chokwe, we na luena, ɛn di ɔda wan dɛn; 10th-luba we de na di bɔdi; 11th-bemba, fipa, tonga, ɛn di ɔda wan dɛn; 12 – Malawi 13 – Yao, Makonde, Makua; 14th – ovimbundu, ambo, hεro; 15th – Shona, Suto, Zulu, Spit, Swazi, ɛn ɔda wan dɛn.
Bantu langwej dɛm na grup dɛm bak we na Pigmi dɛm na di Kongo Besin (Efe, Basu A, Bambuti, ɛn ɔda wan dɛm), we dɛn kin difrɛn as difrɛn pipul dɛm. Pan di ist ɛn sɛntral Bantus, di Swahili langwej, we dɔn gɛt notis inflɔwɛns pan Arabik, dɔn bɔku insay di las dikɛd ia, di nɔmba fɔ di wan dɛn we de tɔk am na 60 milyɔn (di Swahili pipul dɛn nɔmba 1.9 milyɔn). Di adamaua, we na di ist sabgrup, inklud di Azande, Cham-Ba, Banda, ɛn ɔda pipul dɛn we de na Sɛntral ɛn Istan Sudan.
Di Kordofan grup, we rili smɔl pan nɔmba ɛn teritɔri, inklud di pipul dɛn na Koalib, Tumtum, Tegali, Talodi ɛn Katla (Rɛpablik fɔ Sudan).
Di Naylo-Sahara famili gɛt grup dɛn we de sho dɛn: Songhai, Sahara, Shari-Nile, ɛn tu pipul dɛn we difrɛn pan langwej we dɛn kɔl Maba ɛn Fɔ (Fur). Di Songhai inklud di Songhai prɔpa, ɛn bak di Djerma ɛn di Dandy, we de na di bank dɛn na di midul rich na di Nayja; to di Sahara grup – kanuri, tuba (tibbu) ɛn zagava, we de liv nia di shore dɛm na Lek Chad ɛn na di Sɛntral Sahara. Di Shari-Nil grup we impɔtant pas ɔl na dis famili inklud di Istan Sudan pipul dɛm (Dinka, Puer, Luo, Bari, Lotuko, Masai, Nuba, ɔ Nubians, ɛn ɔda wan dɛm), we bin de insay wan indipɛndɛnt Naylɔtik famili bifo; Sɛntral Sudan pipul dɛm (Bagirmi, Morumadi), Berta ɛn Kunama pipul dɛm. Di pipul dɛn na dis grup de na di nɔt pat na Zaire ɛn na di sawt pat na Sudan. Di Morumadi langwej dɛn na di Pigmy trayb dɛn (Efe, Basua, ɛn ɔda wan dɛn) de tɔk am.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
