Вячэра
На гэтым месцы вяшчун перапынiў вiтаннi Заратустры i ягоных гасцей: ён прапхнуўся наперад, быццам баяўся прапусцiць час, схапiў Заратустру за руку i ўсклiкнуў: "Але ж, Заратустра!
Патрэба за патрэбу патрэбнейшая, так ты сказаў: i вось мне цяпер адно патрэбней за ўсё астатняе.
Дарэчы, цi не запрасiў ты мяне ў застолле? А многiя ж тут з дарогi. Ты ж не будзеш кармiць нас аднымi казанямi?
Усе вы ўжо згадвалi даволi многа пра ўтапленне, замярзанне, задушэнне i iншыя цялесныя нягоды: але нiхто не згадаў пра маю бяду - пра небяспеку памерцi з голаду,
(так сказаў вяшчун; а калi Заратустравы звяры пачулi ягоныя словы, яны ад страху далi лататы. Бо бачылi, што ўсяго, што яны паназносiлi за дзень, не хопiць, каб напхаць трыбух аднаго вешчуна),
- i пра небяспеку памерцi ад смагi, - сказаў вяшчун. - I хоць даўно ўжо чую я непадалёк плёскат вады, якая, як i мудрыя казанi, цячэ багата i бесперастанку: я хачу вiна!
Не кожны, як Заратустра, п'е заўсёды адну толькi ваду. Вада смакуе стомленым i завялым: нам да губы вiно, толькi яно дае iмгненнае гаенне, моцнае здароўе!"
Скарыстаўшыся тым, што вяшчун прасiў вiна, кароль злева, звычайна маўклiвы, таксама загаварыў: "Пра вiно патурбавалiся мы з братам - каралём справа, - сказаў ён, - у нас дастаткова вiна, наш асёл наўючаны вiном. Не хапае толькi хлеба".
"Хлеба? - адказаў Заратустра са смехам. - Якраз хлеба i няма ў пустэльнiкаў. Ды не хлебам адным жыве чалавек, але i мясам добрых ягнят, а ў мяне iх два:
- iх няхай хутчэй заколюць i прыгатуюць з шалфеем: так люблю я. Хапае тут i карэння, i пладоў, што будуць да смаку нават ласунам i гурманам: ёсць i арэхi i розныя iншыя загадкi - iх можна палускаць.
Дык вось, скора будзе ў нас ладны банкет. Але кожны, хто сядзе за стол, павiнен прыкласцi руку сваю, нават каралi. Бо ў Заратустры i каралю не за ганьбу быць кухарам".
Прапанова гэтая ўсiм прыйшлася па сэрцы: толькi жабрак-дабрахот запярэчыў супроць мяса, вiна i прысмакаў.
"Але ж вы толькi гляньце мне на Заратустру - на гэтага бражнiка! жартаўлiва ўсклiкнуў ён. - Цi ж бо на тое шукаюць прыстанку ў пячорах i падымаюцца ў горы, каб банкетаваць?
Вось цяпер я разумею, чаго вучыў ён нас калiсьцi, кажучы: "Хвала беднасцi!", i чаму хоча ён звесцi ўсiх жабракоў".
"Будзь рады i вясёлы, як я, - адказаў Заратустра. - Заставайся пры сваiх звычках, о найлепшы, жуй сваё зерне, пi ваду i хвалi сваю кухню: калi толькi яна вяселiць цябе!
Я - закон толькi сваiм, не ўсiм. А хто з маiх, той павiнен мець моцныя косткi i лёткiя ногi.
- радасна прымаць войны i фэсты, быць гатовым да сама цяжкага, быццам гэта свята, быць бадзёрым i здаровым, а не мрой-летуценнiкам.
Усё лепшае належыць мне i маiм; i калi нам не даюць, мы самi бяром найлепшую ежу, найяснейшае неба, наймацнейшыя думкi, найпрыгажэйшых жанчын!"
Так сказаў Заратустра; а кароль справа зазначыў: "Дзiўна! Цi чуў хто калi такiя разумныя словы з вуснаў мудраца?
I сапраўды, сама рэдкае ў мудраца, калi ён разумны i не асёл аслом".
Так сказаў кароль справа i сам здзiвiўся; а асёл сам сабе наўме, дадаў: "I-А". Гэта быў пачатак таго доўгага вячэрняга пасiлку, якi паводле гiстарычных апiсанняў вядомы як "вячэра". I пад час яе гаварылi толькi пра вышэйшага чалавека i нi пра што iншае.
Пра вышэйшых
1
Калi я першы раз прыйшоў да людзей, я зрабiў найбольшае глупства, глупства пустэльнiка: я выйшаў на рыначны пляц.
I як што прамаўляў да ўсiх, дык не звяртаўся нi да кога паасобку. А ўвечары таварышамi маiмi былi танцор на вяроўцы i мярцвяк, ды i сам я быў амаль труп.
А як настала другая ранiца, тут мне адкрылася новая iсцiна: тады я навучыўся гаварыць: "Што мне да таго рынку i чэрнi, да шуму чэрнi i яе доўгiх вушэй!"
Вось чаго навучыцеся ў мяне, вышэйшыя людзi: на рынку нiхто не верыць у вышэйшых людзей. Хочаце гаварыць перад iмi, ну i гаварыце! натоўп толькi бельмамi варочае: "Мы ўсе роўныя!"
"Эй, вы, вышэйшыя людзi, - бязглузда маргаючы, гаворыць чэрня, - няма нiякiх вышэйшых, мы ўсе роўныя, чалавек ёсць чалавек, i перад Богам мы ўсе роўныя!" I
2
Перад Богам! Але цяпер гэты Бог памёр. А перад натоўпам мы не раўня астатнiм. О вышэйшыя, сыдзiце з рынку!
Перад Богам! Але цяпер гэты Бог памёр! О вышэйшыя, гэты Бог быў ваша найбольшая небяспека.
Толькi з таго часу, як ён лёг у магiлу, вы ўваскрэслi. Толькi настае Вялiкi Полудзень, толькi цяпер вышэйшы чалавек робiцца панам!
Цi разумееце вы гэта слова, о браты мае? Вы спалохалiся, у вас сэрца замлела? Цi не зеўрае вам тут бездань? Цi не брэша на вас геенскi сабака?
Ну што ж. Мацуйцеся, вышэйшыя людцы! Сёння ўпершыню курчыцца ў родавых пакутах гара чалавечай будучынi. Бог памёр: сёння мы хочам, каб жыў Звышчалавек.
3
Сама асуячоныя сёння пытаюцца: "Як чалавеку захавацца?" А Заратустра, сама першы i адзiны з усiх пытаецца: "Як пераадолець чалавека?"
Да Звышчалавека хiне мяне сэрца, ён - найпершае i адзiнае маё, а не чалавек - не блiзкi i не бедны, не спрагнены i не найлепшы.
О браты мае, калi што я i люблю ў чалавеку, дык гэта тое, што ён пераход, захад i знiшчэнне. I ў вас ёсць шмат чаго, што мацуе маю любоў i надзею.
Мне дае спадзявацца тое, што вы поўныя пагарды. Бо здольныя да глыбокай пагарды, здольныя i на вялiкую пашану.
Варта вялiкай павагi, што вы спаняверылiся. Бо не навучылiся вы скардзiцца, не навучылiся дробязнай разумнасцi.
Бо сёння пануюць маленькiя людзi: яны прапаведуюць пакорлiвасць, сцiпласць, рупнасць, абачлiвасць i iншыя запаведзi малых цнотаў.
Усё, што бабскага i рабскага роду, i асаблiва мешанiна натоўпу: менавiта гэта прагне быць валадаром чалавечага лёсу - о агiда! Агiда! Агiда!
Гэта яно нястомна пытаецца: "Як найлепш, найдаўжэй i найпрыемней за ўсё захавацца чалавеку?" I таму яны пануюць сёння.
Пераадолейце iх, гэтых сённяшнiх паноў, гэтых маленькiх людцаў, - о браты мае! Яны - найвялiкшая небяспека Звышчалавеку!
О вышэйшыя людзi! Пераадолейце нiкчэмныя цноты, маленькую разумнасць, дробязную абачлiвасць, мурашыную мiтуслiвасць, мiзэрную самазадаволенасць, "шчасце большасцi"!
I чым падпарадкоўвацца, лепей паняверцеся. I сапраўды, я люблю вас за тое, што не ўмееце вы жыць у цяперашнiм, вы, вышэйшыя людзi! Бо так жывяце вы найлепей!
