Прага творчасцi, страла, якая ляцiць да Звышчалавека: скажы, браце мой, цi такая воля твая, што iмкнецца да шлюбу?
Святыя для мяне такая воля i такi шлюб.
Так сказаў Заратустра.
Пра свабодную смерць
Многiя памiраюць занадта позна, а некаторыя - занадта рана. Пакуль яшчэ здаецца дзiўнай запаведзь: "Памры ў свой час".
Памры ў свой час: так вучыць Заратустра. Канечне, як можа чалавек памерцi ў свой час, калi ён жыў не ў свой? Лепей было б яму не радзiцца! - Так раю я ўсiм лiшнiм.
Але i лепшыя ганарацца сваёй смерцю, i нават сама пусты арэх хоча, каб яго раскалолi.
Усе ставяцца да смерцi сур'ёзна; але пакуль што яна святам не стала. Людзi яшчэ не навучылiся шанаваць светлыя святы.
Я вам паказваю смерць, у якой здабываецца поўнасць i закончанасць, смерць, якая зробiцца ўсiм жывым - джалам i святым зарокам.
Сваёю смерцю памiрае той, хто прайшоў дарогу сваю, памiрае пераможна сярод тых, хто поўны спадзяванняў i даў свой святы зарок.
Так памiраць трэба навучыцца; хай не будзе свята там, дзе той, хто памiрае, не асвяцiў прысягi тых, што застаюцца жыць!
Такая смерць - сама лепшая; а яшчэ лепшаю будзе - памерцi ў змаганнi i растрацiць вялiкую душу.
Але i змагарнiк i пераможнiк аднолькава ненавiдзяць вашую смерць: ашчэрыўшы зубы, яна скрадваецца, як злодзей, а прыходзiць да вас як валадарка.
Сапраўды свабодную смерць я хвалю, тую смерць, што прыходзiць да мяне, бо я хачу яе. Калi ж памкнецца да смерцi воля мая? - У каго ёсць мэта i пераемнiк, той захоча смерцi ў свой час, калi гэта зручна мэце i пераемнiку.
З глыбокага шанавання мэты i пераемнiка не павесiць ён сухiх вянкоў у святынi жыцця.
Сапраўды, я не хачу быць падобным да таго, хто сукае вяроўку: вяроўка даўжэе, а сам ён адступае назад.
Некаторыя робяцца надта старымi, каб перамагаць i знаходзiць iсцiны; бяззубы рот ужо не мае права на iсцiну.
Кожны спрагнены славы павiнен загадзя развiтацца з пашанаю i засвоiць цяжкае майстэрства: у свой час - сысцi.
Не давайся, каб цябе елi тады, калi ты найбольш смачны; гэта ведаюць тыя, хто хоча, каб iх доўга любiлi.
Бываюць, вядома, кiслыя яблыкi: iх доля - чакаць апошняга дня восенi, i тады робяцца яны адначасова спелымi, жоўтымi i маршчынiстымi.
У адных раней старэе сэрца, у другога - розум. Адны бываюць старымi ў маладосцi, а хто позна малады, доўга застаецца такi.
Некаторым не ўдаецца жыццё: атрутлiвы чарвяк точыць iм сэрца. Хай прыкладуць яны ўсю сiлу сваю, каб смерць iм болей удалася.
Ёсць i такiя, што нiколi не робяцца салодкiмi: яны пачынаюць гнiсцi ўжо з лета. Толькi маладушнасць трымае iх на галiне.
Надта многа жывых, i залiшне доўга трымаюцца яны на сваiх галiнах. Няхай жа наляцiць бура i страсе з дрэва ўсю гэтую гнiлiзну i чарвiвасць!
Хай явяцца прапаведнiкi хуткай смерцi i, як тая бура, страсянуць дрэвы жыцця! Але я чую толькi пропаведзь павольнага памiрання i цярплiвасцi да ўсяго "зямнога".
Вы прапаведуеце цярплiвасць да ўсяго зямнога? Але гэта зямное i так занадта доўга трывае вас самiх, паклёпнiкi!
Сапраўды, надта рана памёр той жыд, якога шануюць прапаведнiкi павольнай смерцi, i многiм з таго часу зрабiлася наканаваннем тое, што ён памёр так рана.
Толькi слёзную жыдоўскую скруху паспеў зведаць жыд Iсус, разам з нянавiсцю добрых i праведных, i тады абняла яго прага смерцi.
Чаму ён не застаўся ў пустынi, далёка ад добрых i праведных! Магчыма, ён навучыўся б жыць, i любiць зямлю, i нават смяяцца!
Верце мне, братове мае! Зарана памёр, ён i сам адмовiўся б ад вучэння свайго, дажыўшы да маiх гадоў! У iм было дастаткова высакароднасцi, каб адмовiцца!
Але ён быў яшчэ няспелы. Нясталая любоў у хлопца, i нясталая нянавiсць яго да зямлi i чалавека. Яшчэ звязаныя i цяжкiя ў яго адчуваннi i крылы духу.
Сталы мужчына больш дзiця, чым хлопец, i меней скрухi ў iм: лепш разумее ён смерць i жыццё.
Свабодны на смерць i свабодны ў смерцi, ён вымаўляе свяшчэннае "Не", калi ўжо няма калi сказаць "Але": так разумее ён смерць i жыццё.
Хай не будзе памiранне ваша наганаю чалавеку i зямлi, сяброве мае: з такою просьбаю звяртаюся я да лёду вашай душы.
Нават у смерцi павiнны палаць ваш дух i цнота, як вечная зара над зямлёю; iнакш смерць ваша дрэнна вам удалася.
Так хачу памерцi i я: каб вы, сяброве мае, дзеля мяне яшчэ болей любiлi зямлю; я хачу зноў абярнуцца ў зямлю - знайсцi спакой у той, што нарадзiла мяне.
Сапраўды, была мэта ў Заратустры, у яе шпурляў ён меч свой; ад сёння вы, сяброве, будзеце пераемнiкамi мэты маёй, вам я кiдаю залаты мяч.
Найпрыемней мне глядзець на вас, сяброве мае, калi падкiдаеце вы яго! Вось чаму я затрымаюся яшчэ на зямлi: даруйце мне за гэта!
Так сказаў Заратустра.
Пра цноту, якая адорвае
1
Калi Заратустра развiтаўся з горадам, якi палюбiла яго сэрца i якi называўся Пярэстая Карова, следам за iм пайшлi многiя, што называлi сябе ягонымi вучнямi, i праводзiлi яго. Так дайшлi яны да ростанi; тут Заратустра сказаў iм, што далей пойдзе сам, бо любiць хадзiць самотна. А яго вучнi падалi яму пры развiтаннi кiя, а на залатой булавешцы яго змяя абвiвалася вакол сонца. Заратустра парадаваўся з кiя i абаперся на яго; а потым сказаў да вучняў:
"А скажыце мне: як зрабiлася золата найвышэйшай каштоўнасцю? - А таму зрабiлася, што яно рэдкае, i няма ў iм патрэбы, i пяшчотны бляск у яго; яно заўсёды дорыць самое сябе.
Толькi як адлюстраванне найвышэйшай цноты золата пачало лiчыцца найвышэйшай каштоўнасцю. Золатам свецяцца вочы ў таго, хто дорыць. Залаты бляск азначае мiр памiж сонцам i месяцам.
Найвышэйшая цнота рэдкая i бескарысная, яна ззяе i пяшчотная ў сваiм ззяннi; цнота, якая дорыць, - найвышэйшая цнота.
Папраўдзе, я вас разгадаў, вучнi мае: вы, як i я, парываецеся да цноты, якая дорыць. Сапраўды, што ў вас супольнага з катамi i ваўкамi?
Вашая прага ў тым, каб самiм стаць i дарункам, i ахвяраю: таму i прагнеце вы прыняць у душу ўсе скарбы.
Ненаедна iмкнецца ваша душа да багаццяў i каштоўнасцяў, бо i вашая цнота ненаедная ў сваiм жаданнi дарыць.
Вы прыцягваеце ўсе рэчы да сябе i ў сябе, каб яны вылiвалiся з вашай крынiцы дарункамi вашай любовi.
Сапраўды, рабаўнiком усiх каштоўнасцяў павiнна зрабiцца любоў, якая дорыць; але здароваю i святою я называю гэтую сябелюбнасць.
