Нарэшце прывезлi пошту. Не супакоiла мяне кароценькае сынава пiсьмо. Хюбэр пiсаў, што яму нечакана давялося выехаць у сталiцу па неадкладнай справе: даволi сур'ёзныя непрыемнасцi. Падрабязнасцi ён раскажа праз дзень-два, як толькi вернецца дамоў. Я падумаў, што ў яго якiя-небудзь праблемы з фiнансавай iнспекцыяй, - можа, зрабiў што не па закону...
Апоўднi я ўжо не мог сябе ўтрымаць. Загадаў завезцi мяне на вакзал i купiў бiлет да Бардо, хоць даў абяцанне i сабе i дзецям нiколi не ездзiць аднаму. Першай, каго я ўбачыў у нашым старым доме, была Жэнеўева. Яна якраз развiтвалася з нейкiм незнаёмым мне чалавекам. Хутчэй за ўсё гэта быў доктар.
- Няўжо Хюбэр табе нiчога не напiсаў?
Жэнеўева павяла мяне ў той самы пакой, дзе я страцiў прытомнасць у дзень пахавання Iзы. Уздыхнуў я з палёгкай толькi тады, калi даведаўся, адкуль сыр-бор загарэўся. Аказваецца, уцёк Фiлi. (Я, прызнацца, баяўся горшага.) Ён знiк з нейкай жанчынай, якая "моцна трымала яго ў сваiх лапах". А перад гэтым ён наладзiў сцэну Янiне i не пакiнуў ёй нiякай надзеi. Янiна плача, валасы на сабе рве, i яе стан непакоiць доктара. Альфрэд i Хюбэр дагналi ўцекача ажно ў Парыжы. Можа, з гадзiну назад прыйшла тэлеграма. Альфрэд пiша, што нiчога яны не дабiлiся.
- Госпадзi! Што робiцца?! Падумаць толькi! Я ж нiчога iм не шкадавала!.. Канешне, мы асцерагалiся i пакуль што вялiкага капiталу iм не давалi, але ж рэнта! На яе можна было жыць ды жыць! А Янiна! От ужо дзе бесхарактарная! Ён з ёю рабiў усё, што хацеў. Спярша ўсё пагражаў кiнуць за тое, што ты нiчога нам не даеш. Але ж уцёк не тады, а цяпер, калi такое багацце прыйшло... Ну як ты гэта растлумачыш?
Яна змоўкла i запытальна глядзела на мяне...
- Ну, а ўцёк ён, канешне, з багатай жанчынай?..
- Ды якой там багатай! Яна настаўнiца спеваў. Ты яе добра ведаеш, - гэта мадам Велар. Падумаць толькi! I не маладая ўжо, i якi там заработак: ледзь канцы з канцамi зводзiла. Ну як ты гэта растлумачыш? - паўтарыла дачка.
I, не чакаючы адказу, зноў загаварыла сама. У гэты момант зайшла Янiна. Яна падышла да мяне i моўчкi падставiла лоб для пацалунку. Яна не пахудзела, але гора зняло з яе непрыгожага, паўнаватага твару ўсю штучнасць i манернасць, якiя я так ненавiдзеў. "Вы ўжо ведаеце?" - спыталася яна i села ў шэзлонг. Пэўна, яна ўжо наслухалася сваёй мацi. А тая нiяк спынiцца не магла i так i сыпала: "Падумаць толькi!", "Падумаць толькi!.." Паўтор гэты ў яе вуснах гучаў крыху дзiўнавата, бо дачка мая не прывыкла думаць.
- Падумаць толькi! - не супакойвалася яна. - Якая чорная няўдзячнасць! Выдалi за яго такую дзяўчыну, далi прытулак, грошы i не папракалi за тое, што ў свае дваццаць тры гады ён ужо ўмудрыўся прамантачыць немалое багацце, якое атрымаў па спадчыне (ён быў круглы сiрата, блiзкiх сваякоў не меў i таму рана атрымаў правы паўналетняга). Усё няньчылiся, песцiлi, нiхто i слова не сказаў пра яго распусту. I на табе! Вось як аддзячыў!
Злосць закiпала ўва мне, i я не мог яе стрымаць. Мая былая натура зноў пачынала гаварыць. Ды хiба сама Жэнеўева, Альфрэд, Iза не ганялiся за Фiлi i не абяцалi яму залатых гор?!
- I вось што цiкава, - уставiў я, - ты сама верыш у тое, што гаворыш. Вы самi яго i разбэсцiлi!
- Тата, ты што?! Няўжо ты будзеш яго баранiць?!
Я запярэчыў, што зусiм не збiраюся абараняць Фiлi, а толькi хачу сказаць, што мы былi да яго не зусiм справядлiвыя, лiчылi яго горшым, чым ён ёсць на самай справе. Вiдаць, яму занадта груба далi зразумець, што раз багацце цяпер забяспечана, то ён павiнен зносiць усе вашы папрокi i хадзiць перад вамi на пальчыках, - нiкуды, маўляў, галубок, ты цяпер не дзенешся. Але людзi нiколi не бываюць такiмi подлымi, як нам здаецца.
- Падумаць толькi! Ты заступаешся за гэтага прайдзiсвета, што кiнуў жонку, дачку маленькую!..
- Жэнеўева! - абурана закрычаў я. - Ты нiводнага майго слова не зразумела! Ды пастарайся, паспрабуй ты ўцямiць: кiнуць жонку, дзiця - хiба я сказаў, што гэта добра? Але пайсцi на такое чалавек можа як з подлых меркаванняў, так i па прычынах больш высокага парадку...
- Ах, вось як ты загаварыў, - перабiла мяне дачка. - Значыць, ты лiчыш, што кiнуць дваццацiдвухгадовую жонку, малую дачку - гэта высакародна!..
Нiчога не даходзiла да гэтай жанчыны.
- Або ты на самай справе тупаватая, або толькi прытвараешся. Я вось што скажу: Фiлi не такi ўжо нягоднiк, асаблiва пасля таго, як...
Жэнеўева зноў усхадзiлася i пачала крычаць, каб я хоць пачакаў, пакуль Янiна выйдзе з пакоя, - як ёй, беднай, слухаць такое, калi апраўдваюць яе мужа.
Але Янiна, якая да гэтай хвiлiны ўпарта маўчала, раптам загаварыла. Не пазнаць было яе голасу:
- Навошта сварыцца, мама. Мы не вельмi далiкатна абыходзiлiся з Фiлi. Успомнi, калi падзялiлi спадчыну - як мы з iм загаварылi: пачалi камандаваць, папракаць... Я нават падумала, што вось накiнула на яго ашыйнiк i буду цяпер вадзiць яго на павадку, як прыгожанькага пародзiстага сабачку. Мне неяк i ад сэрца адлягло, што ён мяне не кахаў. Ён стаў для мяне рэччу, маёй уласнасцю: усе грошы былi ў мяне, - няхай папросiць, няхай паскача каля мяне. Помнiш, як ты мне казала: "Няхай цяпер паскача каля цябе, няхай пастаiць на заднiх лапках!" Мы думалi, што грошы для яго даражэй за ўсё на свеце. Можа, ён i сам так думаў, аднак гнеў i сорам узялi сваё. Бо не кахае ён той жанчыны, якая ў мяне яго адабрала. I так яно, напэўна, i ёсць. На развiтанне ён сам прызнаўся. I я веру яму. Ён яе не кахае, але яна не пагарджае iм, не стараецца прынiзiць. Яна аддалася яму, а не купiла яго. А я вось купiла, як прыгожую цацку...
Некалькi разоў паўтарыла яна гэтыя горкiя словы. Мацi пацiскала плячыма, але радавалася, што Янiна нарэшце заплакала: "Цяпер ёй палягчэе..." I яна ўзялася суцяшаць дачку:
- Не перажывай, дачушка мая! Голад i воўка з лесу гонiць. Пабегае, пагаладае ды вернецца. Куды ён дзенецца?!
Перакананы: Янiне было непрыемна слухаць такiя словы. Я ўстаў i ўзяўся за капялюш. Не мог я тут больш быць. Дачцэ сказаў, што найму таксi i паеду ў Калез. I тут Янiна сказала:
- Дзядуля, вазьмiце мяне з сабой.
Мацi ўзбунтавалася:
- Ты што, пры сваiм розуме?! Кожную хвiлiну ты можаш спатрэбiцца юрыстам. А яна сабралася ў Калез?.. Ды там ад адной нуды памерцi можна!..
Жэнеўева выйшла за мною следам i на лесвiчнай пляцоўцы выгаварыла мне, што я патураю вар'яцкiм жаданням унучкi:
