Пасля снедання я, не зважаючы на спёку, выходзiў з дому, дзе ў халодных i цёмных пакоях заставалiся падрамаць усе мае дамачадцы. I калi я адчыняў шкляныя дзверы i рабiў крок насустрач вогненнаму блакiту, мне не трэба было абарочвацца: я ведаў, гэтая насмешнiца, якая так пагарджае мною, iдзе следам. На высокiх тонкiх абцасiках ёй цяжка было iсцi па няроўнай жвiровай сцежцы. Нарэшце мы даходзiлi да тэрасы. Тут Марынета любiла забаўляцца: клала руку на гарачы ад сонца камень i лiчыла, колькi секунд зможа так пратрымаць.

Унiзе, пад намi, ляжала раўнiна, залiтая яркiм сонечным святлом. Навокал панавала цiшыня, як глыбокай ноччу, калi зямля спiць у месячным ззяннi. Далёка на гарызонце аркай стаялi камянiстыя пагоркi, нiбы падпiралi сабой блакiтнае неба. Усё замерла, i да чатырох гадзiн не ўбачыш тут нi звера, нi чалавека. Нават мухi слупам вiлiся на адным месцы, а адзiны на ўсю раўнiну дымок нерухома павiс над зямлёй...

Я ведаў: жанчына, якая стаiць побач, нiколi не зможа мяне пакахаць. Адзiнае яе пачуццё да мяне - агiда... Але мы з ёю дыхалi адным паветрам у гэтым глухiм закiнутым маёнтку. Гэтая маладая пакутнiца апынулася пад шчыльным каўпаком i падсвядома шукала майго позiрку, як кветка гелiятропа сама цягнецца i раскрываецца да сонца. Аднак на ўсе мае нясмелыя намёкi адзiным адказам былi насмешкi, кпiны... Вось так мы i стаялi над раўнiнай, дзе, нiбы ў велiзарным брадзiльным чане, налiвалiся хмельным сокам гронкi вiнаграду...

А ты, Iза, што ты думала пра нашы ранiшнiя прагулкi, пра нашы размовы? Я i гэта ведаю, бо падслухаў, як ты казала сваёй мацi (яна знарок прыехала, каб наглядаць за Марынетай):

- Ён прывучае яе да благiх думак, але ва ўсiм астатнiм... нiякай бяды я не бачу. Супакойвае, забаўляе яе - ну i добра!

- Самае галоўнае, каб яна не была адна, няхай забаўляе, - адказала табе мацi.

Вы цешылiся, што я ўвесь час быў з Марынетай. "Але калi вернемся ў горад, трэба будзе нешта прыдумаць".

"Супакойвае, забаўляе..." - як бы ты, Iза, нi злавала на мяне, але я не магу дараваць табе гэтых слоў. Ты i сапраўды не ўбачыла нiякай небяспекi для сябе ў нашых адносiнах з Марынетай... Жанчыны хутка забываюцца пра тое, што ў самiх ужо даўно перагарэла.

Удзень над раўнiнай i сапраўды нiчога не магло адбыцца. Хоць навокал не было нi душы, мы ўсё ж адчувалi сябе навiдавоку, як на сцэне. I калi б трапiўся якi чалавек, то ён убачыў бы, як над распаленай раўнiнай, нiбы два дрэвы, нерухома стаяць мужчына i жанчына, стаяць так блiзка, нiбы зраслiся ў адну iстоту...

Але i нашы начныя прагулкi былi таксама нявiнныя. Успамiнаю адзiн жнiвеньскi вечар. За сталом разгарэлiся бурныя спрэчкi вакол справы Дрэйфуса. Марынета разам са мной была на баку Дрэйфуса i патрабавала перасуду. Яна цяпер нават лепш за мяне ўмела ўцягваць у размову абата Ардуэна i вымушаць яго сказаць сваё слова. Ты на ўсе лады расхвальвала газетны артыкул Друмона*, а Марынета раптам спыталася сваiм дзiцячым галаском, нiбы школьнiца на ўроку "закону божага":

* Эдуард Друмон (1844-1917), рэакцыйны журналiст, выдавец антысемiцкай газеты "La Libre Parole" ("Вольнае слова"), якая вяла раз'юшаную кампанiю супраць Дрэйфуса.

- Месьё абат, скажыце, а хiба можна хрысцiянам ненавiдзець жыдоў?

На нашу радасць, абат Ардуэн у той вечар не адкруцiўся туманнымi разважаннямi. Ён гаварыў пра гiстарычную велiч жыдоўскага народа, яго свяшчэнную ролю сведкi спраў госпада на зямлi, пра яго наканаваны зварот да iсцiннай веры... А калi Хюбэр запярэчыў, што трэба ненавiдзець забойцаў Збавiцеля нашага, абат адказаў, што кожны з нас мае права ненавiдзець толькi аднаго забойцу: "Самога сябе, i нiкога больш..."

Ты зусiм разгубiлася i яхiдна прабубнiла, што так можна дагаварыцца да таго, што Францыю трэба аддаць чужаземцам. На шчасце абата, ты ўспомнiла пра Жану д'Арк, i на ёй вы памiрылiся. На ганку нехта з дзяцей усклiкнуў:

- Ой, як месяц свецiць! Як прыгожа!..

Я ўстаў i пайшоў да тэрасы. Я ведаў, што Марынета пойдзе следам. Так яно i было: "Пачакайце мяне..." - пачуўся яе запыханы голас. Яна накiнула на плечы баа.

Поўня стаяла над зямлёю. Яе халоднае святло залiвала сялянскiя хаткi, наш маёнтак, палеткi... Недзе забрахалi сабакi... Зноў цiшыня... Нерухома стаялi дрэвы. "Паслухайце, а цi не зачараваў iх месяц? - спыталася Марынета. - Хоць бы адзiн лiсток паварушыўся!.." I раптам яна прашаптала:

- Такiя ночы створаны на пакуту адзiнокiм людзям. А колькi закаханых у гэты момант туляцца адно да аднаго, каб падарыць шчасце, пяшчоту, радасць, надзею!..

На вейках у яе я добра бачыў слёзы. Кругом усё замерла, знямела... Жыло толькi яе трапяткое дыханне... О, Марынета!.. Што ад цябе засталося?.. Трыццаць гадоў як ты ў магiле... А я так добра помню водар тваiх валасоў у тую ноч!.. Хто ведае, можа, для таго, каб поўнасцю паверыць, што чалавек, яго цела некалi ўваскрэсне, трэба перамагчы ў сабе плоцкiя ўцехi?.. Ну, а хто злоўжывае iмi - панясе кару: ён не толькi не зможа паверыць у сваё ўваскрэсенне, але i ўявiць яго сабе...

Я ўзяў яе за руку, нiбы хацеў суцешыць маленькае дзiця, а яна па-дзiцячы прытулiлася галоўкай да майго пляча. Я прыняў гэты дар, як зямля прымае персiк, што падае з дрэва. Большасць людзей не выбiраюць сабе спадарожнiкаў, як не выбiраюць сабе суседзяў дрэвы... Стаяць сабе адно каля аднаго, а пераплятаюцца толькi таму, што яны разраслiся...

Але ў тую хвiлiну я зрабiў подласць - я падумаў пра цябе, Iза, i захацеў адпомсцiць табе: выкарыстаць сiмпатыi, слабасць Марынеты i прымусiць цябе пакутаваць! Гэтая думка ахапiла мяне толькi на адно iмгненне, але ўсё ж яна ўзнiкла, я рыхтаваў злачынства!.. Няўпэўненым крокам мы рушылi туды, дзе было менш святла, да гранатавага гаю... Але лёс захацеў так, каб у гэты момант на алеi пачулiся крокi. Па гэтай алеi звычайна хадзiў у царкву абат Ардуэн... Хутчэй за ўсё гэта быў ён. Мне ўспомнiлiся яго словы: "Вы добры чалавек". О, калi б мог ён прачытаць мае думкi ў гэты момант! Мне стала сорамна. Можа, гэта мяне i ўратавала...

Я вывеў Марынету на святло i пасадзiў на лаўку. Выцер ёй вочы i пяшчотна загаварыў... Вось так я суцяшаў i нашу дачку, нашу маленькую Мары, калi яна, бывала, бяжыць па лiпавай алеi, спатыкнецца, упадзе, а я яе падыму i лашчу... Я прытварыўся, што не заўважыў нi хвалявання Марынеты, нi яе слёз, нi яе забыцця...