Вiнцэсь Мудроў
Зiмовыя сны
- Пошел вон!! - гаркнул вдруг посиневший и затрясшийся генерал.
- Что-с? - спросил шепотом Червяков, млея от ужаса.
- Пошел вон!! - повторил генерал...
А.Чехов. "Смерть чиновника".
Промень сонца, што вырваўся з палону ружовай смугi, зрабiў сьнег невыносна блiскучым. Глядзець пад ногi не было як, таму ён прымружыўся, прыкрыў твар рукавiцай. Уваччу паплылi шэрыя плямы, а разам зь iмi паплыў, гнаны гарачымi сьлязьмi, размыты вiдарыс трактара. Трактар стаяў на ўзьлеску i там, вiдаць, таксама былi забiтыя, бо конь увесь час круцiў галавой i наструнена пырхаў.
Ён выпусьцiў з рук аброць, скiнуў з плечука вiнтоўку i, уторкнуўшы яе ў гостры грэбень сумёту, папраставаў па цалiку, правальваючыся ў сьнег па самыя сьцёгны.
Па полi зьмяiлася дуйка. Дуйка ляцела некуды, вочы чаплялiся за канцы вiхурыстых пасмаў, i ён зьбiваўся зь кiрунку, забiраючы ў той бок, куды дзьмуў вецер.
Калi да трактара заставалася ня болей дваццацi мэтраў, сьнег стаў такiм глыбокiм, што давялося паўзьцi плазам, i гэта адбiрала апошнiя сiлы. Зьнясiлены, ён тыцнуўся тварам у сумёт, колькi часу ляжаў нерухома, а ўзьняўшы голаў, правёў рукавом па пераносьсi.
Гусенiчны "сталiнец" - дакладна такую гаргару прыгналi напярэдаднi вайны i ў iх полк, - стаяў, упёршыся носам у вячыстую хвою, на мядзяным стаўбуры якой былi бачныя белыя мецiны ад куляў.
"Зязюлi"... Забiлi, вiдаць, трактарыста... Ехаў самапасам, пакуль на дрэва ня ўзьбiўся", - з гэтымi думкамi ён яшчэ раз агледзеў узьлесьсе i, стаўшы вокрач, папоўз да трактара.
Поўз доўга, да поўнай змогi, нават не падымаючы вачэй i спынiўся толькi тады, як стукнуўся галавой аб заiнелую трактарную гусенiцу.
Над трактарам, над тым месцам, дзе павiнен сядзець трактарыст, высiлася паветка, на якой ляжала вялiзная гурба сьнегу. Гурба мела даволi дзiўную форму - нагадвала ўзьбiтую падушку, таму вочы мiжволi затрымалiся на сьнежных пукатасьцях, а калi ён, нарэшце, зiрнуў долу, дык убачыў Мiкiту Пустасьвята мэханiка iхнага палка. Так! Таго самага Пустасьвята, якi ўвосень скраў з палкавой стайнi казённы хамут i якi, як казалi, падчас калектывiзацыi забiў свайго бацьку-падкулачнiка. Галава Мiкiтава была пакрытая iнеем, а шырока расплюшчаныя вочы з жахам i зьдзiўленьнем пазiралi на трактарныя вагары.
Улякнуты, ён ступiў колькi крокаў назад, натыкнуўся на штосьцi жалезнае i, плюхаючыся азадкам у сьнег, здагадаўся: наляцеў на санi. Па хрыбцiне казытлiва зьбягалi кроплi халоднага поту. Давялося зварухнуцца, напяць кашулю, а потым павярнуцца, адчуўшы непрыемны сьверб ля лапаткi. За сьпiнаю тырчэла, кранаючыся шыняля, кашчавая рука з паабгрызанымi пальцамi.
Ён адхiнуўся, капнуў пры гэтым сьнег i пад азалелай рукавiцай агалiлася шчака са знаёмай радзiмкай i клок рудых валасоў. Твар нябожчыка быў страшэнна зьнявечаны: ваўкi, а мо й лiсы адгрызьлi нос, ад'елi верхнюю губу, але ён пазнаў свайго камандзёра i, правёўшы рукавом па заiнелых пятлiцах, з халодным спакоем убачыў палкоўнiцкiя "шпалы".
Дзесьцi ўдалечынi стамлёна й цьмяна бухнула гаўбiца i з трактарнай паветкi ценькiм раўчуком пасыпаўся сьнег.
"Фiнская!" - апалiла сьвядомасьць трывожная думка; ён разьмежыў зьлiплыя ад марозу павекi й панурыўся ў цёплую цемру роднае хаты.
Сэрца бiлася так, як нiколi дагэтуль: сэрца захлыналася гарачай крывёй, гатовае было вырвацца з грудзiны, i Яўхiм падумаў было, што памiрае, ды нечакана ў горле штосьцi булькнула, сэрца сунялася, зрабiлася як лядзяк халодным, i ён, глынуўшы паветра, перавёў дых.
На кухнi тахкалi ходзiкi, пад бокам сапла Агата, i да гэтых суладных гукаў далучаўся яшчэ адзiн, глухi i няўцямны, якi далятаў знадворку. Гэта бiўся рагамi ў сьценку хлява баран Мiкiта.
"Так i памерцi можна", - падумаў Яўхiм, кульнуўся на бок i прыцiснуўся схаладнелай грудзiнай да цёплай жончынай сьпiны.
Вось ужо каторым разам яму прысьнiўся той сонечны марозны дзень, калi ён поўзаў па зьнямелых палях, выцягваючы са сьнежных магiл на дарогу скарчанелыя трупы. Сон гэты яму сьнiўся амаль кожнае начы, i кожную ноч ён боўтаўся ў пульхнатым сьнезе, мружыўся на зыркае сонца, крычаў штосьцi сваiм таварышам, якiя засталiся на дарозе.
За сорак гадоў шмат якiя падзеi забылiся; вайна сталася чымсьцi цьмяным, балючым i шэрым - гэтакiм жа шэрым, як столь у сестрарэцкiм шпiталi, на якую ён тры месяцы запар глядзеў заплаканымi вачыма, - але ў снах забытыя фарбы й гукi зноў ажывалi, i зноўку бухалi гарматы, i заiнелыя елкi адбiвалi нябесны блакiт, i вецер гудзеў у хвоях, адпяваючы занесеных сьнегам чырвонаармейцаў. У снах ён нават згадваў мянушку каня, на якiм вазiлi трупы, але, прачнуўшыся, адразу ж забываў, i рэха гэтага iмя блукала ў спратах памяцi, цьвелячы сваёй невыразнасьцю...
Паляжаўшы на левым баку, Яўхiм лёг на сьпiну, у ходзiках тым часам штосьцi стрэльнула й Агата, пакiнуўшы сапцi, прыспана запыталася:
- Чаго ты?
Яўхiм, як заўсёды, прамаўчаў, а жонка з вохканьнем вылезла з-пад коўдры i, прыкрыўшы даланёй зяхлiвы рот, няроўнай хадой пайшла на кухню.
- Забiў, вiдаць, некага на вайне - вось i сьняцца нябожчыкi. Зайшоў бы калi ў царкву, сьвечку паставiў... Яно б i адлягло ад сэрца... - за сьценкаю пачулiся ўздыхi i непрыемны - як да ночы - бразгат лыжкi аб конаўку. Жонка дала яму папiць нейкай саладжавай вады, перахрысьцiлася на цёмны кут i спрытна падбiлася пад коўдру.
- Мо не паедзеш? А то зноўку сэрца схопiць, - прамовiла Агата, а Яўхiм, нiчога не сказаўшы, закiнуў рукi за патылiцу й пакутлiва ўздыхнуў.
Баран Мiкiта больш ня бухаў у сьценку, жонка прыцiхла й не сапла ля вуха навокал стала цiха, i толькi ходзiкi мерна тахкалi ўпоравень зь бiцьцём неспакойнага сэрца.
"А можа сапраўды ня ехаць?" - падумаў Яўхiм, але тут жа згадаў пра ўнука ды пра наладаваную салам валiзу, другiм разам уздыхнуў i, выдыхаючы паветра, варухнуў губамi: - Трэба ехаць.
У ходзiках зноў штосьцi стрэльнула, кiвач затахкаў часьцей, а разам з кiвачом гэтак жа iмпэтна забiлася сэрца. Неўзабаве тахканьне запаволiлася, i Яўхiм зь лёгкiм спалохам падумаў - што будзе, як гадзiньнiк спынiцца? Думка гэтая не давала спакою. Старому прымроiлася, што Агата забылася падцягнуць гiру й тая вось-вось кранецца падлогi. Кульнуўшыся колькi разоў са сьпiны на бок i наадварот, ён урэшце пералез цераз жонку i ў адказ на сiплы воклiч: Куды ты? - незадаволена буркнуў: - На вядро.
