- ...Смiрна! - зароў начальнiк i тут жа - "чых... чых... чых!". - На плячо-о-о!.. чых... чых... чых... Шагам... арш... чых-чых-чых...

Выстраiлiся салдаты i, каб замаскiраваць свой вялiкi рогат над начальнiкам i залiшне яго не канфузiць, пачалi дружна чыхаць. Так i пайшла, што называецца, з носам чыхаючая каманда. I кожны ўяўляў сабе расправу, якую ўчынiць генерал над незадачлiвым камендантам, не сумеўшым усцерагчы арыштаваных бальшавiкоў.

А на станцыi была абвешчана ваенная трывога. Замiтусiлiся немцы, наладжваючы пошукi ўцекачоў. Але дзе ты iх зловiш! Сядзеў, сядзеў Мiколка на вадакачцы i ўрэшце наважыўся падацца ў больш спакойнае месца, блiжэй да дзеда. Каб не папасцiся пад гарачую руку немцам, Мiколка з дзедам рашылi перасядзець у лесе ночы са тры, пакуль кiнуць немцы пошукi ўцекачоў.

Стрэл на паляне

То ж гэтыя мацi!

Яны заўсёды плачуць. Бацька на катарзе быў - мацi плакала. Бацька ад немцаў уцякаў - мацi ў слёзы. Вось i цяпер, калi сабраўся дзед з Мiколкам рушыць у паход, мацi таксама пусцiлася ў слёзы:

- I куды ж вы пойдзеце? Каб забiлi дзе-небудзь, такi ж час неспакойны...

- Не заб'юць... - казаў важна дзед. - А калi тут сядзець, то можна да немцаў у лагер канцэнтрацыйны трапiць... А гэта горай, чым заб'юць...

I дзед паказваў мацi нямецкую адозву да рабочых-чыгуначнiкаў. У ёй нямецкi генерал пагражаў рабочым куляй i катаржнымi лагерамi, калi яны будуць выступаць супроць нямецкага войска, няспраўна працаваць на чыгунцы. I асаблiва калi будуць падтрымлiваць бальшавiкоў i думаць аб нейкай там свабодзе.

Мацi не спрачалася доўга. Яна ўжо звыклася з такiм неспакойным жыццём, гатовая кожную хвiлiну да яшчэ горшага. Перад тым як пайсцi ў лес, дзед схадзiў да Мiколкавага брата Паўла, якi хаваўся дзесьцi ў горадзе, i вярнуўся адтуль са зброяй. Ужо ў лесе паказваў дзед Мiколку сваю зброю. Гэта быў стары пiсталет, якi мог бы справядлiва канкурыраваць з дзедавай славутай "арудзiяй", якая калiсьцi ўзарвалася ад Мiколкавага стрэлу. Пiсталет быў вялiкi i цяжкi, але дзед любоўна пачысцiў яго, прывязаў рэмень, пералiчыў i перацёр патроны i схаваў зброю за пояс.

Так i пайшлi.

Ужо цямнела, як прыселi яны адпачыць у лесе, недалёчка ад чыгункi. Адзiн за адным iшлi таварныя цягнiкi. Часта з вагонаў чуваць быў роў жывёлы, рохканне свiней, гагатанне гусей.

- Куды гэта такую процьму жывёлы вязуць? - запытаў Мiколка ў дзеда.

- Куды? У Нямеччыну, куды ж iначай...

- А дзе яны бяруць гэтую жывёлу?

- Як дзе? У сялян, па вёсках... Рабуюць немцы ўсё, што трапляе пад рукi, сялян жабракамi пускаюць, адбiраючы ўсё да нiткi.

- Ну, я б iм паказаў, як рабаваць!

- А што б ты зрабiў? - запытаў дзед.

- А пастраляў бы ўсiх! - I Мiколка мнагазначна паглядзеў на дзедаву зброю.

- Вось у тым-то i бяда, што мала ў нас зброi, цяжка з ёй супроць нямецкай вiнтоўкi ды кулямёта выступаць... Вось калi арганiзуемся як след, тады нiякi вораг нам не страшны...

Цiха гутарылi Мiколка з дзедам, адпачываючы на ўскрайку лесу. Але, заўважыўшы нямецкi патруль на чыгунцы, рашылi падацца глыбей у лес, каб выбраць дзе зручную мясцiну для начлегу.

Несцi пiсталет, вiдаць, было ў вялiкi труд дзеду, i ён часта спыняўся, папраўляючы сваё не досыць зручнае "аружжа". Тады Мiколка прасiў дзеда даць яму паднесцi пiсталет, каб крыху ён, дзед, адпачыў. I Мiколка ўрачыста нёс зброю, любоўна пагладжваючы вялiкую чорную рулю, праўда, вельмi заржавелую i аблупленую. Мiколка цэлiўся з пiсталета ў дрэвы, у прыдарожнае каменне i быў вельмi задаволены такiм важнецкiм "аружжам".

"Усё роўна як вiнтоўка i страляе, мусiць, як з гарматы... Цяпер нiякiя немцы нам не страшны... Вось бы паспрабаваць ды пекануць з яго!"

I Мiколка прыстаў, як смала, да дзеда:

- Давай паспрабуем, цi спраўна страляе!

Не было асаблiва ахвоты дзеду займацца стральбой, але дзе ты адчэпiшся ад унука.

- Ну, добра, вось раскладзем агонь, тады i паспрабуем...

Месца для начлегу выбралi надзвычай добрае. Старыя ялiны высока ўзнеслi свае лапы ў чорнае неба, на якiм мiгцелi рэдкiя зоры. Пад ялiнамi быў сухi ўзгорак, на якiм густа разраслiся верасы, папарацi i блiскучы бруснiчнiк. Яловыя лапы так моцна перапляталiся, што праз iх цяжка было прабрацца. Пад iмi было цiха, утульна. Сюды не дасягалi вятры, што глуха гулi ў верхавiнах дрэў, i нiякi дождж не прабiўся б тут праз густыя яловыя нетры.

На ўзгорак нацягалi сухога лiсця, моху i, падаслаўшы на зямлю яловых лапак, змайстравалi такiя мяккiя пасцелi, што дзед аж крактануў ад вялiкага задавальнення.

- Гэта, браце, лепш, чымся твой тапчан у вагоне! Прастор, чыстата, мякка i пах якi духавiты, ну, не раўнуючы, як буржуйская пасцель!

- А ты калi-небудзь спаў, дзеду, на буржуйскай пасцелi? - запытаў Мiколка.

- Спаць не спаў, але думаю, што пасцелi ў буржуяў важныя, мяккiя... Нязручна ж з iх тоўстым пузам ды на падлозе спаць, як нам з табой.

Назбiраўшы яшчэ сушняку, Мiколка з дзедам расклалi невялiкi агонь, i ён весела патрэскваў, асвятляючы блiжэйшыя дрэвы i згушчаючы ценi за iмi. З агнём стала куды весялей. Ён нiбы разганяў i тыя гукi лесавыя, да якiх уважлiва прыслухоўваўся Мiколка i, не разумеючы iх, распытваў дзеда:

- А хто гэта там крычыць?

- А гэта заяц дзе-небудзь каля лесу...

- А хто гэта нiбы рагоча так страшна?

- Гэта сава.

- Дык давай, дзеду, пеканём цяпер з пiсталета. Весялей будзе, i воўк уцячэ, калi пачуе...

- Ваўкi, браце, не страшны! Цяпер страшней двухногiя звяры... А страляць дарэмна не варта, шкада патронаў.

- А ўсё ж паспрабуем, паглядзiм, як страляе.

Дзе ты тут адчэпiшся ад Мiколкi! Згадзiўся дзед. Мiколка ўсё намагаўся, каб самому стрэлiць. Але дзед, узгадаўшы колiшняе паляванне, рашуча адмовiў i стаў сам рыхтавацца да стральбы. Зрабiўшы нажом метку на ялiне, дзед важна стаў у баявую позу i падняў пiсталет угору. Але калi пачаў цэлiцца, дык адвярнуў так далёка галаву ад пiсталета i так далёка адставiў руку са зброяй, што вiдаць было, як дзед яўна непакоiцца за вынiкi стрэлу, баючыся, каб не паўтарылася старая гiсторыя з "арудзiяй". I сапраўды, ён хутка крыкнуў унуку:

- Хавайся, Мiколка, за ялiны, а то чаго добрага...

Падаўся Мiколка за тоўстае дрэва i, высунуўшы з-за кары сваю кiрпаўку, назiраў за дзедавым практыкаваннем. А той стаяў усё з выцягнутай рукой i глядзеў зусiм у другi бок ад мiшэнi, вiдаць, баючыся выбуху.