Камiсiя: Ты бачыў яго твар?
Бертан: Бачыў.
Камiсiя: Хто гэта быў?
Бертан: Дзiця.
Камiсiя: Якое дзiця? Ты бачыў яго калi-небудзь раней?
Бертан: Не. Нiколi. Ва ўсякiм выпадку я гэтага не памятаю. Як толькi я наблiзiўся - напачатку мяне аддзяляла ад яго метраў сорак, а мо крыху больш, я адразу зразумеў, што тут штосьцi не так.
Камiсiя: Што ты маеш на ўвазе?
Бертан: Зараз растлумачу. Спачатку я разгубiўся, а пасля зразумеў: дзiця было незвычайна вялiкага росту. Мала сказаць - велiкан. Яно было метры чатыры. Помню дакладна: калi шасi стукнулася аб хвалю, твар дзiцяцi знаходзiўся крыху вышэй за мой твар, а я, хоць i сядзеў у кабiне, быў, вiдаць, метры за тры ад паверхнi Акiяна.
Камiсiя: Калi яно было такое вялiкае, чаму ты лiчыш, што гэта дзiця?
Бертан: Таму, што яно было зусiм маленькае.
Камiсiя: Цi не здаецца табе, што твой адказ нелагiчны?
Бертан: Не. Не здаецца. Я бачыў яго твар. Ды i склад цела быў дзiцячы. Яно здалося мне амаль... амаль грудным. Не, не тое. Яму магло быць два альбо тры гады. У яго былi чорныя валасы i блакiтныя вочы - вялiзныя! Яно было голае, зусiм голае, нiбыта толькi што нарадзiлася. I мокрае, а больш дакладна пакрытае слiззю, скура яго блiшчала.
Гэты малюнак страшна падзейнiчаў на мяне. Больш я не верыў нiякiм мiражам. Бо я разгледзеў дзiця надта добра. Хвалi хiсталi яго, i, акрамя таго, яно само рухалася, гэта было агiдна!
Камiсiя: Чаму? Што яно рабiла?
Бертан: Яно было падобна на музейны экспанат, на нейкую ляльку, толькi жывую. Адкрывала, заплюшчвала вочы, выконвала розныя рухi - агiдныя рухi! Вось iменна, агiдныя. Бо рухi былi не яго.
Камiсiя: Як гэта зразумець?
Бертан: Я быў метраў за пятнаццаць ад яго, ну мо за дваццаць. Я ўжо казаў, якое яно вялiкае, таму я вельмi добра яго бачыў. Вочы яго блiшчалi, яно здавалася жывым, але вось рухi... Нiбыта нехта спрабаваў... быццам нехта праводзiў выпрабаваннi...
Камiсiя: Што ты маеш на ўвазе? Пастарайся растлумачыць дакладна.
Бертан: Не ведаю, цi ўдасца. Так мне падалося. Iнтуiтыўна. Я не iмкнуўся разабрацца ў сваiх уражаннях. Рухi былi ненатуральныя.
Камiсiя: Ты маеш на ўвазе, што рукi, напрыклад, рухалiся так, быццам у iх наогул не было суставаў?
Бертан: Не. Не тое. Проста... Рухi не мелi нiякага сэнсу. Бо кожны рух мае свой сэнс, нечаму служыць...
Камiсiя: Ты так лiчыш? Рухi груднога дзiцяцi не заўсёды мэтанакiраваныя.
Бертан: Ведаю. Але рухi немаўляцi бязладныя, не скаардынаваныя. А гэтыя... так, гэтыя рухi былi метадычныя. Яны чаргавалiся, паўтаралiся. Нiбы нехта спрабаваў высветлiць, што iменна дзiця можа зрабiць рукамi, а што - тулавам i ротам. Але страшней за ўсё быў твар, вiдаць, таму, што твар звычайна надта выразны, а тут ён быў як... не, не магу растлумачыць. Твар быў жывы, але не чалавечы, разумееце, рысы твару, вочы, скура - усё як у чалавека, а выраз, мiмiка - не.
Камiсiя: Мо дзiця корчыла грымасы? Цi ведаеш ты, якi выгляд мае твар чалавека пад час прыступу эпiлепсii?
Бертан: Ведаю. Я назiраў такi прыступ. Разумею пытанне. Не, тут было iншае. Пад час эпiлепсii - сутаргi i канвульсii, а тут - абсалютна плаўныя i бесперапынныя рухi, з пералiвамi, калi так можна сказаць. I твар, з тварам было тое самае. Не бывае так, каб адна палова твару была вясёлая, а другая самотная, адна частка выяўляла пагрозу або спалох, а другая ўрачыстасць або што-небудзь падобнае, а тут было менавiта так. Акрамя таго, i рухi, i мiмiка змянялiся незвычайна хутка. Я быў там не вельмi доўга, секунд дзесяць. Не ведаю нават, цi дзесяць.
Камiсiя: I ты заяўляеш, што ўсё разгледзеў за некалькi секунд? Дарэчы, як ты вызначыў, колькi мiнула часу? Ты глядзеў на гадзiннiк?
Бертан: Не. На гадзiннiк я не глядзеў. Але я лётаю ўжо шаснаццаць гадоў. У маёй прафесii галоўнае - умець адчуваць час з дакладнасцю да секунды, я маю на ўвазе хуткасць рэакцыi. Гэта патрэбна пад час пасадкi. Пiлот, якi не можа, незалежна ад абставiн, зарыентавацца, колькi мiнула секунд - пяць або дзесяць, нiколi не стане майстрам сваёй справы. Гэта датычыць i назiранняў. Чалавек з гадамi прывыкае ўсё лавiць на хаду.
Камiсiя: Гэта ўсё, што ты бачыў?
Бертан: Не. Але астатняга я дакладна не помню. Вiдаць, усё так падзейнiчала на мяне, што мой мозг проста выключыўся. Туман пачаў насоўвацца, i мне давялося набiраць вышыню. Як i калi я набраў яе, не памятаю. Упершыню ў жыццi я ледзь не капатаваў. Мае рукi калацiлiся, я не мог як след трымаць рычаг кiравання. Здаецца, я нешта крычаў i выклiкаў Базу, хоць i ведаў, што сувязi няма.
Камiсiя: Цi спрабаваў ты вярнуцца?
Бертан: Не. Калi нарэшце выбраўся з туману, я падумаў, што Фехнер, магчыма, у нейкай лейцы. Бязглуздзiца? Вядома. Але я так думаў. Калi тут гэткае творыцца, лiчыў я, то, мажлiва, мне ўдасца знайсцi i Фехнера. Таму я вырашыў, што даследую столькi дзiрак у тумане, колькi здолею. Але трэцiм разам я ўбачыў такое, што, калi набраў вышыню, зразумеў: болей я не вытрымаю. Не вытрымаю! Павiнен сказаць, зрэшты, вам гэта вядома. Мне стала блага, мяне ванiтавала. Дагэтуль я нiколi не адчуваў нiчога падобнага. Мяне нiколi так не нудзiла.
Камiсiя: Гэта быў сiмптом атручэння, Бертан.
Бертан: Магчыма. Але тое, што я ўбачыў трэцiм разам, я не выдумаў. Гэта не было сiмптомам атручэння.
Камiсiя: На якой падставе ты гэта сцвярджаеш?
Бертан: Гэта была не галюцынацыя. Бо галюцынацыю стварае мой уласны мозг, праўда?
Камiсiя: Праўда.
Бертан: Вось iменна. А такое ён не мог стварыць. Я нiколi ў гэта не паверу. Мой мозг на такое не здатны.
Камiсiя: Пастарайся расказаць, што гэта было.
Бертан: Спачатку я павiнен даведацца, як аднясецца камiсiя да таго, што я ўжо сказаў.
Камiсiя: Хiба гэта мае значэнне?
Бертан: Для мяне мае. Прынцыповае. Як я ўжо казаў, я бачыў нешта такое, чаго нiколi не забудуся. Калi камiсiя прызнае ўсё, што я паведамiў, праўдзiвым хоць на адзiн адсотак i вырашыць, што трэба распачаць адпаведнае вывучэнне Акiяна менавiта ў гэтым накiрунку, то я раскажу ўсё. Але калi камiсiя мае намер палiчыць мае звесткi трызненнем, я не скажу больш нiчога.
Камiсiя: Чаму?
Бертан: Таму што мае галюцынацыi, няхай нават сама страшныя, гэта мая прыватная справа. Затое вопыт майго знаходжання на Салярыс - не.
Камiсiя: Цi павiнна гэта азначаць, што пакуль кампетэнтныя органы экспедыцыi не прымуць рашэння, ты адмаўляешся адказваць? Ты, вядома, разумееш, што камiсiя не ўпаўнаважана прымаць рашэннi?
