Якуб Колас
У чым iх сiла
I
Можа, гэта быў i не той верабейчык, што прасiў былiнку, каб яго пакалыхала. Але з пэўнасцю можна сказаць, што на былiнцы ён калыхаўся. Каб я ведаў вераб'iныя iмёны, то даў бы яму самае прыгожае з iх. Але пра вераб'iныя iмёны нiчога не чуваць, i ў календары яны не значацца. Дык будзем называць яго проста: Верабейка-Калыханчык.
Усё гэта адбывалася ў вёсцы. Тут былi такiя будынкi: хаты з чырвонымi комiнамi, клунi, хлевушкi, свiронкi i прыгрэбнiкi з нiзенькiмi, да самае зямлi, стрэхамi. Двары былi прасторныя i вясёлыя. Каля хат раслi кучаравыя вiшанькi; былi тут iгрушы i яблынi. З аднаго боку стаяў цёмны лес. У лесе жылi звяры i драпежныя птушкi: каршуны, совы, пугачы, ястрабы. Выходзiў часамi з лесу воўк i выглядаў, цi не ходзяць парасяты або другая жыўнасць. Наляталi таксама i каршуны, каб забраць бедную курыцу цi якую-небудзь птушку. А птаства тут было многа: былi тут вераб'i, ластавачкi, плiсачкi, галубы, качкi i iншыя.
Верабейка-Калыханчык знайшоў сабе жонку, таксама з славутай вераб'iнай фамiлii. I сталi яны ўдваiх будаваць сабе хатку. Аблюбавалi яны вельмi добрае месца, i не дзе-небудзь, а пад страхою гаспадарскага дома. Тут было i зацiшна i цёпла. Адным словам, такая прыўдалая шчылiна, што рэдка якому вераб'ю здаралася такая ўдача. Калыханчык насiў саломку, сухiя карэньчыкi пырнiку i наогул матэрыял болей цяжкi, бо ён жа быў мужчына. Яго жонка рабiла работу болей лёгкую i болей далiкатную: яна падбiрала пер'е.
Яе нават быў напалохаў раз певень, моцна напалохаў. Вераб'iха нацiкавала сабе белую курыную пярыну i ўзяла яе ў дзюбку. А гарлан певень крыкнуў грозна:
- Куды? Куды?
Вераб'iха ад страху выранiла пярынку i адляцела досыць далёка. Певень апамятаўся, вiдаць, пашкадаваў вераб'iху i ўжо ласкава прагаварыў да яе:
- Бяры! Бяры!
Некаторы час на двары не вiдаць было вераб'iхi. Думалi, што яна, можа, з пярэпалаху захварэла. Калыханчык быў надта заклапочаны ў гэты час. Але аказалася, што вераб'iха сядзела проста на гняздзе пад страхою, а потым прайшла чутка, што ў Калыханчыка ёсць дзецi, цэлых пяць штук.
Ну i рад жа быў Калыханчык! Кармiў сваiх дзетак, пазiраў на iх, цешыўся iмi. Калi дзецi трохi падраслi i пачалi шчабятаць, бацькi селi на страсе каля свае хаты. Яны адчувалi сябе шчаслiвымi: дзецi iх раслi, гадавалiся, дужэлi i былi разумныя. Сярод iх былi тры хлопчыкi i дзве дзяўчынкi. Называлiся хлопчыкi так: Чы-Лiн, Чын i Чук, а дзяўчаткi - Чуча i Жычка.
II
У Калыханчыка i яго жонкi былi не толькi радасцi, - быў у iх i клопат, i трывога. Iх дзецi сталi падрастаць i ўваходзiць у сiлу. Iм ужо было цесна ў бацькавай хаце, iм хацелася на свет, на прастор, на волю. Таксама хацелася i сiлу сваiх крылляў папрабаваць. Асаблiва неспакойным, жывым i праворным быў Чы-Лiн. Але на гэтым прасторы было многа небяспекi. Нядаўна сюды залятаў ястраб. Ён чуць-чуць не злавiў ластавачкi i не задраў курачкi. I толькi храбрасць пеўня Цiпа выратавала няшчасных, бо Цiп у час крыкнуў так моцна, што на яго крык выбегла гаспадыня i прагнала драпежнiка.
Параiўшыся з жонкаю, Калыханчык падляцеў да гнязда i сказаў:
- Дзецi, дзецi! Цiха сядзiце! З хаты не вылазiць, калi нас няма, а то пахапае вас ястраб.
- Няхай толькi папрабуе! - адказаў бацьку Чы-Лiн.
Калыханчык засмяяўся ад радасцi, што мае такога смелага сына. Ён пацалаваў яго ў самую дзюбку i маланкаю памчаўся ў каноплi. Застаўшыся дома, Чы-Лiн нядоўга сядзеў спакойна. Ён далёка высунуў з гнязда галаву.
- Хачу ляцець! Хачу ляцець! - крыкнуў ён i высунуўся яшчэ больш.
Певень Цiп, пачуўшы гэта, строга перасцярог:
- Куды? Куды?
Чын i Чуча схапiлi неспакойнага брата дзюбкамi за лапкi i не пускалi, а ён крычаў:
- Пусцi! Пусцi!
Вызвалiў лапкi i паляцеў... Але не ўгору, а ўнiз, няспрытна перабiраючы крыльцамi.
Чын, Чук, Чуча i Жычка паднялi гвалт. Прыляцелi бацькi. Справiлi крык.
Праўда, Чы-Лiн досыць шчаслiва апынуўся на зямлi каля прызбы. Ён сам страшна перапалохаўся i цяжка дыхаў.
- Сынок! Сынок! - крычала мацi. - Цi жывенькi ты?
Чы-Лiн шырока разявiў жоўты рот.
- Жыў! Жыў! - адказаў матцы.
Певень, праходзячы каля прызбы, спынiўся, падкурчыў адну нагу i строга зiрнуў на беднага Чы-Лiна.
Гэты выпадак з Чы-Лiнам меў багатыя вынiкi. У той час, калi птушкi думалi пра здарэнне з Чы-Лiнам, пры лесе, на сухой дубовай галiнцы, сядзеў каршун i пiльна сачыў за тым, што робiцца навокала. Каршун быў стары, вялiкi, з загнутай сярпом дзюбай, з доўгiмi i вострымi кiпцюрамi. Улучыўшы хвiлiну, стралою мiльгануў ён у паветры i ў момант вока схапiў кiпцюрамi куранё ды панёс у лес.
Ой, якая паднялася тут сумятня, трывога!
Мацней за ўсiх крычаў певень:
- Куды панёс? Куды панёс?
Закружылiся галубы, паднялiся высока-высока ў неба. З усiх канцоў пазляталiся ластавачкi.
- Цуп-цуф! Цуп-цуф! - крычалi яны.
Дрозд, седзячы ў гэты час за клуняю на вярбе, жаласлiва высвiстаў:
- Ухвацiў! Ухвацiў! А-а-а!
Чы-Лiн пазiраў на гэтую сумятню, дзiвiўся i, вiдаць, нешта думаў. Потым ён задраў угору галаву.
- Чук! Чук! - пачаў клiкаць брата.
Але тут да яго падляцеў Калыханчык, схапiў сына за крыльцы i пабег з iм у вiшнячок, у крапiву, каб схаваць яго ад бяды.
III
Тут ён прасядзеў цэлых тры днi. Бацькi прыносiлi яму яду, так што галадаць не прыходзiлася. Спачатку трохi было маркотна аднаму, але потым прывык. Седзячы адзiн у крапiве, Чы-Лiн пачаў разважаць, думаць, наглядаць, што робiцца навокала. Ён бачыў, што сярод птаства на двары няма згоды, што ўсе жывуць разбродам, думаюць толькi аб сваiх патрэбах, а гэтым карыстаюцца драпежнiкi i вудзяць iх патроху сабе на спажытак.
Чы-Лiн пачаў развiваць сваю думку далей. На трэцi дзень у яго галаве злажыўся пэўны план, але аб iм пакуль што ён нiкому не гаварыў. Пад канец трэцяга дня ён узляцеў на паркан, з паркана на грушу, з iгрушы на клуню i з гэтага часу пачаў вельмi спрытна лятаць.
На чацвёрты дзень павыляталi Чук, Чын, Жычка, Чуча. Дзён два яны жылi пад строгiм доглядам бацькоў, а потым патроху пачалi жыць незалежна.
Вось цяпер Чы-Лiн узяўся за работу. Ён закiдаў новыя мыслi ў птушыныя галовы, мыслi аб тым, каб завесцi новы лад сярод птаства, каб не давацца больш у крыўду драпежнiкам. Усюды ён знаходзiў спачуванне, i ўсё птаства з ахвотаю згадзiлася з Чы-Лiнам, што трэба сабраць агульны сход.
