- Ну, калi ты ўжо гатова, - прабурчала Iзабэла, - дык прынясi два кошыкi буракоў. Я прырыхтавала iх у склепе, глядзi пад палiцаю з садавiной... I накiнь хустку! Не лета!
Дэнiза подбегам кiнулася на двор, але перад акном нечакана спынiлася. Устаўшы на дыбачкi, паглядзела праз шыбiну, якую працёр бацька, i сказала:
- Сюды нехта iдзе.
Хвiлiну памаўчала i дадала менш упэўненым голасам:
- Гэта не Марыя-Луiза, гэта настаўнiк...
Пачуўся пранiзлiвы жончын смех, i Кантэн зразумеў, што яна распачне сварку.
- Вядома, - залямантавала яна, - гэта настаўнiк! А ты хацела, каб хто гэта быў? Твая сястра не будзе iсцi ў дзевяць гадзiн ранiцы. Ты добра ведаеш, што няма цягнiка ў гэтую пару... Ну, хутчэй iдзi па кошыкi!
Дачка з неахвотаю адступiла ад акна i выйшла праз дзверы, якiя вялi проста ў склеп. Спiной да Кантэна, жонка не сцiхала:
- А гэты - нешта нейкае! Ён, можа, тады не пайшоў бы, калi б дарога была ўсланая метровым слоем гною! I то я не ўпэўнена...
Яна толькi што вымыла свае худыя, ружовыя ад гарачай мяшанкi рукi i цяпер выцiрала iх аб рушнiк, якi вiсеў побач з плiтою. Паказваючы падбародкам на дзверы, яна працягвала:
- Цяпер вакацыi, дык ён цэлымi днямi будзе вiсець над душой. Асаблiва калi тут з'явiцца Марыя-Луiза. Я гэта прадбачу, але не жадаю гэтага.
Яна паглядзела на Кантэна.
- Ты чуеш цi не? Не жадаю! Як толькi яна прыедзе, я хачу, каб у доме былi адны свае. Выкручвайся як хочаш, але давядзi яму гэта. Чуеш? А калi не захочаш, дык я сама яму растлумачу! Я саромецца не буду!
Кантэн наблiзiўся да акна. Настаўнiк яшчэ не дайшоў да павароту. Ён размашыста крочыў па дарозе, а перад яго тварам плыло невялiчкае воблачка пары, якое ўтваралася ад частага дыхання. За спiною Кантэна зноў чулiся жончыны кпiны:
- Ты можаш глядзець, колькi табе ўлезе, але я не пабаюся сказаць тое, што думаю, нават калi ён будзе тут!
Амаль з бояззю Кантэн вымавiў:
- Ты ж павiнна зразумець...
Ужо каторы раз яна перапынiла яго:
- Зразумець? Гэта ён павiнен быў ужо даўно зразумець, калi ў яго трохi варыць галава! I як такi абмежаваны хлопец змог вывучыцца на настаўнiка?!
Яна схапiла вязаную кофту i пачала хутка надзяваць яе. Рухi Iзабэлы былi нервовыя, цела выгiналася, быццам наэлектрызаванае злосцю.
- Ва ўсякiм разе, - дадала яна, - нiхто не скажа, што я прынаджваю яго.
- Ды ўжо ж, чаго не скажаш, таго не скажаш, - прамармытаў у адказ з горкай усмешкай Кантэн i пакiваў галавою.
Iзабэла, якая ўжо накiроўвалася да дзвярэй, нечакана развярнулася. Гэтай простай фразы было дастаткова, каб яна скiравала ўсю сваю злосць на Кантэна. Яна сказала з прысвiстам:
- Калi б ты з самага пачатку рабiў, як я, мы б ужо даўно пазбавiлiся ад яго!
Настаўнiк ужо заходзiў у двор, i Кантэн хуценька адказаў:
- Вельмi прашу, не крычы пры iм. Я сам скажу яму. Я абяцаю табе, толькi памаўчы.
Увайшла Дэнiза, несучы два вялiзныя кашы. Ад iх цяжару даволi развiтыя грудзi дзяўчынкi ажно распiралi спераду блузку ў сiнiя i белыя клетачкi. Дэнiза паставiла кошыкi на падлогу, ускiнула на галаву вялiкую суконную хустку i прыхапiла яе шпiлькай пад барадою. Цяпер яе твар зрабiўся круглейшым i паўнейшым. Пасвятлелi блакiтныя вочы, якiя неадрыўна сачылi за дзвярмi. Iзабэла збiралася адчынiць iх, як на ганку пачулiся крокi настаўнiка. Хвiлiна маўчання, потым пачулiся чатыры ўдары. Дэнiза ажно падалася галавой i грудзьмi наперад, але так i засталася стаяць на месцы з разяўленым ротам. Iзабэла, сцяўшы ад злосцi вусны, глядзела на мужа, якi павагаўся некалькi хвiлiн, а пасля выгукнуў:
- Заходзьце!
Дзверы павольна расчынiлiся, але не паспеў настаўнiк i кроку ступiць, як Iзабэла прасакатала:
- А цi добра вы ногi выцерлi, га?
Паколькi хлопец вагаўся i нерашуча стаяў на парозе, яна раздражнёна прадоўжыла:
- Ды ўжо ж заходзьце, толькi хутчэй, а то ўсю кухню мне выстудзiце. Хоць мы i не плацiм за дровы, але ж нарыхтоўваць iх нялёгка. Вам, пэўна, невядома, што гэта такое. Вас камуна забяспечвае палiвам, дык вам няма чаго баяцца.
Настаўнiк зайшоў i разгублена спынiўся ля самых дзвярэй. Кантэн пайшоў яму насустрач, каб падаць руку. Дэнiза таксама падышла блiжэй. Настаўнiк усмiхнуўся ёй i спытаўся:
- Ну, як справы, малая?
Дзяўчынка моцна пачырванела, i ўвесь яе твар напружыўся ад намагання адолець хваляванне i знайсцi адказ. Бацька ведаў, што яна вось-вось адкажа, але яе апярэдзiла мацi.
- У Дэнiзы ўсё добра, - адрэзала яна. - У нас тут ва ўсiх справы iдуць добра, нават у скацiны. Толькi скацiна есцi хоча, i ў нас няма часу, каб тачыць лясы. Мы займаемся гаспадаркай, i ў нас не бывае вакацый. Мы толькi чулi пра iх. Пойдзем, Дэнiза! Ды паварочвайся ты!
Не змаўкаючы, Iзабэла падхапiла свае гаршкi, з якiх усё падымалася пара, пiхнула нагой дзверы i апынулася на двары. Дэнiза панесла ўслед кошыкi. Кантэн моўчкi назiраў у акно, як яны iшлi да хлява.
2
Мужчыны доўга стаялi i глядзелi цяпер адзiн аднаму ў вочы. Настаўнiк, якi быў значна вышэйшы за Кантэна, ажно нахiлiўся ўперад, i яго постаць нагадвала пытальнiк: галава павольна гойдалася на тонкай шыi, напаўсагнутыя каленi ледзь трымалi цела. Белыя i занадта тонкiя для мужчыны рукi рабiлi нейкiя няўпэўненыя рухi. Светлыя вочы настаўнiка слязiлiся, i ён, дастаўшы насоўку, нарэшце сказаў:
- Калi з холаду трапляю ў цяпло, заўсёды плачу.
- Я таксама, - падтрымаў яго Кантэн.
Ён назiраў, як настаўнiк выцiраў свае вострыя скулы i доўгi тонкi нос, якi расчырванеўся ад марозу. Настаўнiк нягучна высмаркаўся, выцер яшчэ раз твар i стаў глядзець на Кантэна. Рукi настаўнiка то ўзнiмалiся, то ападалi ўздоўж цела, быццам ён яшчэ працягваў хаду.
Цягнулiся хвiлiны. Кантэн пачуў, як зачынiлiся дзверы ў хляве. Усюды панавала цiшыня: тут, памiж iмi, звонку, вакол дома i, напэўна, на ўсёй раўнiне, якой не было канца-краю. Сумнае святло ледзь прабiвалася ў кухню праз запацелыя шыбы.
- Прысядзьце на хвiлiнку да агню, - сказаў нарэшце Кантэн.
Настаўнiк кашлянуў, не ведаючы, што адказаць старому. Яго рукi ўзнялiся на ўзровень грудзей, раскiнулiся ў бакi i зноў апусцiлiся, быццам апалыя лiсты.
- Я не хацеў бы замiнаць вам, - сцiпла прамовiў ён. - Можа, вам трэба нешта рабiць...
- У такую пару, ведаеце... - хацеў адказаць Кантэн, але настаўнiк перапынiў яго:
- I сапраўды, для гэтай пары года...
