Гi дэ Мапасан

Прыгода Вальтэра Шнафса

Пераклад: Змiцер Колас

Рабэру Пэншону

Пасля таго, як Вальтэр Шнафс апынуўся разам з захопнiцкiмi войскамi ў Францыi, ён лiчыў сябе самым няшчасным чалавекам на свеце. Ён быў тлусты, хадзiў цяжка, увесь час задыхаўся i пакутаваў ад страшэннага болю ў тоўстых нагах з абсалютна пляскатымi ступакамi. Апроч таго па характары ён быў чалавек мiрны, лагодны, i пачуццi ганарлiвасцi цi жорсткасцi былi яму зусiм невядомыя. Ён меў чацвёра дзяцей, якiх вельмi любiў, i маладзенькую жонку, бландынку, пяшчоты, мiлыя клопаты i пацалункi якой ён кожны вечар прыгадваў з сумным адчаем у душы. Ён любiў уставаць позна i лажыцца рана, няспешна есцi далiкатныя стравы i пiць пiва ў цiхiх карчомках. Апроч таго ён лiчыў, што ўсё добрае i прыемнае на гэтым свеце знiкае разам з жыццём, i таму захоўваў у сэрцы жахлiвую, iнстынктыўную i, разам з тым, свядомую нянавiсць да ўсiх гармат i стрэльбаў, рэвальвераў i шабляў, а больш за ўсё - да штыкоў, бо адчуваў, што не здольны валодаць гэтай гiдкаю зброяй з дастатковым спрытам, каб абаранiць свой вялiзны жывот.

I калi надыходзiла ноч i ён, захiнуўшыся ў шынель, лажыўся спаць побач са сваiмi франтавымi сябрамi, якiя ўжо задавалi храпака на голай зямлi, ён яшчэ доўга думаў пра сваiх, якiя былi ад яго так далёка, i пра тую небяспеку, што пiльнуе яго на нялёгкiм шляху: "Калi заб'юць, што будзе з малымi? Хто iх будзе кармiць i гадаваць? Нават i цяпер яны, пэўна, церпяць нястачу, хоць перад тым, як iх пакiнуць, ён пазычыў трошкi грошай, каб iм было на што жыць".

I часам Вальтэр Шнафс плакаў.

Перад боем ён адчуваў такую кволасць у нагах, што здавалася, зараз упадзе, i ўпаў бы, каб не баяўся, што пасля ўсё войска прабяжыць па iм. Калi ж вакол чуўся посвiст куль, усе валасы ўставалi дыбам на яго целе.

I гэтак ужо некалькi месяцаў ён жыў у бесперастанным жаху i пакутах.

Армейскi корпус, у якiм ён служыў, прасоўваўся да Нармандыi, i аднаго дня Вальтэр Шнафс з маленькiм атрадам быў пасланы ў разведку. Яны мусiлi проста даследаваць сумежную наперадзе тэрыторыю i вярнуцца назад. Усё ў наваколлi здавалася цiхiм, нiшто не прадказвала падрыхтаванага нападу цi супрацiву.

Прусакi спакойна спускалiся ў невялiчкую лагчыну, парэзаную глыбокiмi ярамi. Але раптам iх прымусiла спынiцца нечаканая, шалёная пальба. Чалавек дваццаць упалi на месцы. А з маленькага лясочку, велiчынёй не болей за далонь, выскачыла кучка французскiх вольных стралкоў, якiя кiнулiся наперад са штыкамi наперавес.

Спачатку Вальтэр Шнафс застыў, ён быў такi здзiўлены, такi разгублены, што нават не думаў уцякаць. Потым яго апанавала панiчнае жаданне задаць драпака, куды-небудзь знiкнуць. Аднак, гледзячы на хударлявых французаў, якiя подскакам, нiбы статак горных коз, ужо наблiжалiся да прусакоў, ён адразу сцямiў, што ў параўнаннi з iмi будзе бегчы не хутчэй за чарапаху. I тут за шэсць крокаў ад сябе ён заўважыў шырокi роў, зарослы густым хмызняком з сухiмi лiсцямi. Склаўшы ногi, стаўма, як скачуць з моста ў раку, ён скочыў туды, нават не думаючы пра глыбiню.

Ён маланкай праляцеў скрозь шчыльнае покрыва з пераплеценых галiн i вострых шыпоў, якiя параздзiралi яму рукi i твар, i цяжка чвякнуўся задам на каменную крушню.

Адразу падняўшы вочы, ён убачыў над сабой, у прасечанай яго целам дзiрцы, чыстае неба. Гэтая здраднiцкая дзiрка магла яго выдаць, i Вальтэр Шнафс асцярожлiва, ракам, як мага хутчэй папоўз у глыб зарослай густым хмызняком канавы, аддаляючыся ад месца бойкi. Нарэшце ён спынiўся, сеў i прытаiўся, як трус у высокай сухой траве.

Нейкi час ён яшчэ чуў стрэлы, крыкi i енк. Потым шум бойкi пачаў згасаць i нарэшце змоўк. Усё вакол зноў стала цiха i спакойна.

Раптам нешта варухнулася побач з iм. Ён з жахам падскочыў. Гэта была маленькая птушка, - галiнка, на якую яна села, шапацела леташнiм лiсцем. Амаль гадзiну сэрца Вальтэра Шнафса шалёна калацiлася ад спалоху.

Наблiжалася ноч, яр запаўняўся змрокам. I салдата пачалi апаноўваць думкi. Што ж з iм цяпер будзе? Што яму рабiць? Вярнуцца ў войска, да сваiх?.. Але як? I кудой? I тады яму зноў давядзецца пачаць гэта жудаснае жыццё, якiм ён жыў ад самага пачатку вайны, - жыццё, поўнае кашмараў i жахаў, стомы i пакут! Не! Ён быў няздольны адважыцца на гэта! Яму не стане сiлы, каб зноў перажыць гэтыя доўгiя маршы, зноў штохвiлiны рызыкаваць сваiм жыццём.

А што ж тады? Не можа ж ён заставацца ў гэтым яры i чакаць, пакуль скончацца ваенныя дзеяннi. Вядома, не. Каб не трэба было есцi, такая перспектыва не вельмi засмуцiла б яго, але есцi было трэба, i кожны дзень.

А ён быў адзiн, са зброяй, апрануты ў унiформу, на варожай тэрыторыi, далёка ад тых, хто мог бы яго абаранiць. Дрыготка прабягала па яго целе.

Раптам ён падумаў: "Хай бы мяне ўзялi ў палон!"

I яго сэрца забiлася ад жадання, шалёнага, нястрымнага жадання стаць палонным французаў. Трапiць у палон! Тады ён будзе ўратаваны, накормлены, прытулены, схаваны ад куль i шабляў, пазбаўлены ўсякага страху, у добрай турме, з добраю вартай! Трапiць у палон! О якая мара!

I рашэнне было прынята адразу:

- Я здамся.

Ён падняўся з рашучым намерам не адкладаючы нi на хвiлiну здзейснiць свой план. Але так i застаўся стаяць, апанаваны прыкрымi думкамi i новымi засцярогамi.

Дзе ж ён здасца? Як? Каму? I жахлiвыя карцiны, карцiны смерцi напоўнiлi яго душу.

Яго можа чакаць страшэнная небяспека, калi ён вось так, у сваёй касцы з шышаком, пойдзе адзiн па палях.

Раптам ён натрапiць на сялян? Гэтыя сяляне, калi яны ўбачаць прусака, заблуднага i безабароннага прусака, - яны заб'юць яго, як бадзяжнага сабаку! Яны папрапорваюць яго сваiмi вiламi, пасякуць матыкамi, рыдлёўкамi, парэжуць косамi! Яны зробяць з яго катлету, кашу, будуць бiць апантана, з роспаччу, як гэта робяць пераможаныя людзi.

А раптам ён натрапiць на вольных стралкоў? Гэтыя вольныя стралкi, злыднi, якiм няма нi закону, нi парадку, яны застрэляць яго проста так, каб пасмяяцца, каб забавiць гадзiну, каб пацешыцца, гледзячы на яго тоўстую i спалоханую фiзiяномiю. I ён ужо бачыў, як яго ставяць да сцяны, а насупраць падымаецца тузiн ружэйных руляў, якiя, здаецца, глядзяць на яго вачыма сваiх круглых i чорных дзiрак.

А раптам ён натрапiць на цэлую французскую армiю? Салдаты з авангарда палiчаць яго за лазутчыка, за якога-небудзь дзёрзкага i хiтрага ваяку, якi адважыўся пайсцi ў разведку адзiн, яны пачнуць у яго страляць. I ён ужо чуў бязладную пальбу салдатаў, залеглых за хмызамi, уяўляў, як ён, стоячы пасярод голага поля, валiцца прадзiраўлены, як друшляк, кулямi, i адчуваў, як яны ўваходзяць у яго цела.