- Згадзiлася?
- Ага.
З прыстойнасцi ён нiчога не сказаў сваiм спадарожнiкам, толькi лёгка кiўнуў iм. Адразу ва ўсiх вырваўся глыбокi ўздых палёгкi, твары павесялелi. Люазо ўсклiкнуў:
- Д'ябал мяне вазьмi! Плачу за шампанскае, калi толькi яно знойдзецца ў гэтым доме!
На вялiкi жах панi Люазо, гаспадар неўзабаве прынёс ажно чатыры бутэлькi. Усе ўмiг парабiлiся надзвычай кампанейскiя i шумлiвыя; нястрымная радасць распiрала iх сэрцы. Граф быццам упершыню заўважыў, што панi Карэ вельмi прыгожая; фабрыкант кiдаў камплiменты графiнi. Гамонка вялася жывая, вясёлая, дасцiпная.
Раптам Люазо ўстрывожана ўскiнуў рукi ўгору i крыкнуў:
- Цiха.
Усе змоўклi ў здзiўленнi i нават у страху. Люазо прыслухаўся, загадваючы ўсiм памаўчаць, узняў вочы да столi, прыслухаўся зноў i потым прамовiў сваiм звычайным голасам:
- Супакойцеся, усё ў парадку.
Нiхто не адважыўся паказаць, што зразумеў, але ўсмешка мiльгнула на ўсiх тварах.
Хвiлiн праз пятнаццаць ён паўтарыў тую самую камедыю i праз увесь вечар узнаўляў яе неаднойчы; ён рабiў выгляд, быццам звяртаецца да некага на паверсе вышэй i дае яму двухсэнсоўныя парады, вывуджаныя з запасаў свайго комiваяжорскага досцiпу. Часам ён з уяўнай журбою ўздыхаў: "Беднае дзяўчо!"; альбо разгневана цадзiў праз зубы: "Прэч, прускi нягоднiк!" Некалькi разоў, калi, здавалася, нiхто ўжо i не думаў пра гэта, ён дрыготкiм голасам усчынаў лямант: "Годзе! Годзе!" - i дадаваў быццам самому сабе: "Хоць бы нам убачыць яе яшчэ жывую, хоць бы гэты паскуднiк не даканаў яе!"
Хоць гэтыя жартачкi былi дурнымi выхадкамi, яны забаўлялi кампанiю i нiкога не абуралi, бо абурэнне, як i ўсё астатняе, залежыць ад асяроддзя, атмасфера ж, якая спакваля ўтварылася ў заезным двары, была насычана фрывольнымi думкамi.
За дэсертам нават жанчыны сталi рабiць стрыманыя гуллiвыя намёкi. Вочы ва ўсiх разгарэлiся: выпiта было шмат. Граф, якi захоўваў велiчнасць нават тады, калi дазваляў сабе вольнасць, параўнаў iх становiшча з заканчэннем вымушанай зiмоўкi на полюсе, а iх пачуццi - з радасцю пацярпелых караблекрушэнне, якiя бачаць нарэшце, што iм адкрыўся шлях на поўдзень; параўнанне мела вялiкi поспех.
Развяселены Люазо ўстаў з келiхам шампанскага ў руцэ:
- П'ю за наша вызваленне!
Усе ўсталi i хорам падтрымалi яго тост. Нават манашкi паддалiся ўгаворам паняў i згадзiлiся прыгубiць пенiстага вiна, якога яны яшчэ нiколi не каштавалi. Яны абвясцiлi, што яно падобна на шыпучы лiманад, толькi яшчэ смачнейшае. Люазо падагулiў:
- Як шкода, што тут няма фартэпiяна: от бы кадрылю цяпер!
Карнюдэ за ўвесь вечар не прамовiў нi слова, не зрабiў нi руху; быццам апанаваны змрочным роздумам, ён толькi раз-пораз люта тузаў сябе за доўгую бараду, як бы намагаючыся яшчэ болей падоўжыць яе. Нарэшце, пад апоўнач, калi пачалi разыходзiцца, Люазо, якi ледзьве трымаўся на нагах, нечакана пляснуў Карнюдэ па жываце i сказаў непаслухмяным языком:
- Што гэта вы невясёлы сёння? Чаму вы ўсё маўчыце, грамадзянiн?
Карнюдэ рэзка ўзняў галаву i, абводзячы кампанiю палымяным i грозным позiркам, адказаў:
- Ведайце, што ўсе вы зрабiлi подласць!
Ён устаў, пайшоў да дзвярэй, абярнуўся i яшчэ раз паўтарыў:
- Подласць, подласць! - i знiк.
Спачатку ўсiм стала нiякавата. Азадачаны Люазо стаяў з разяўленым ротам, але хутка да яго вярнулася звычайная самаўпэўненасць, i ён нечакана зарагатаў, прыгаворваючы:
- Хоць бачыць вока, ды дастаць далёка!
Так як нiхто не разумеў, што тут да чаго, ён расказаў пра "таямнiцы калiдора". Грымнуў чарговы выбух весялосцi. Панi аж падалi ад смеху. Граф i пан Карэ-Лямадон рагаталi да слёз. Iм нават не верылася, што гэта праўда.
- Як?! Няўжо?! Ён хацеў...
- Ды кажу ж вам, я сам бачыў!
- I яна адмовiла?!.
- Таму што прусак быў у суседнiм пакоi!
- Быць не можа!
- Клянуся!
Граф проста задыхаўся. Фабрыкант трымаўся за бакi. Люазо не сунiмаўся:
- Дзiва што цяпер яму зусiм, зусiм не да жартаў!
I ўсе зноў аж заходзiлiся, аж знемагалi ад рогату. Нарэшце разышлiся. Панi Люазо, асоба з'едлiвая, укладваючыся спаць, не прамiнула заўважыць мужу, што "гэтая ведзьмачка Карэ-Лямадон" увесь вечар смяялася змушаным смехам:
- Знаеш, калi жанчына шалее ад мундзiра, дык ёй ужо сапраўды ўсё адно, хто яго носiць, француз там цi прусак. Ну, цi ж не сарамата, даруй Божа?!
I ўсю ноч у цеменi калiдора праносiлiся слабыя пошумы, шолахi, ледзьве ўлоўныя, нiбы ўздыхi, павевы, шарахценне босых ног, невыразныя скрыпы. Пастаяльцы пазасыналi, вiдаць, вельмi позна, бо пад дзвярыма яшчэ доўга вiднелiся палоскi святла. Шампанскае часта дзейнiчае гэтак: ад яго не спiцца.
На другi дзень снег асляпляльна зiхацеў пад яркiм зiмовым сонцам. Дылiжанс, нарэшце-такi запрэжаны, чакаў каля варотаў, а чарада белых галубоў, ружовавокiх, з чорнымi кропачкамi зрэнак, выпнуўшы бухматыя грудкi, важна разгульвала каля ног шасцёркi коней, шукаючы спажытку ў дымных конскiх яблыках.
Фурман, захутаны ў кажух, пакурваў на козлах люльку, а ўсцешаныя падарожныя таропка ўкладвалi пакункi з харчамi на рэшту шляху.
Чакалi толькi Пампушку. Але вось з'явiлася i яна.
Яна была трохi ўсхваляваная, збянтэжаная; нясмела падышла да сваiх спадарожнiкаў, аднак тыя, нiбы па ўгаворы, дружна адвярнулiся, быццам не заўважылi яе. Граф з падкрэсленай годнасцю ўзяў жонку подручкi i адвёў убок, як бы аберагаючы ад нячыстага дотыку.
Таўстушка, уражаная, спынiлася; потым сабрала ўсю сваю мужнасць, падышла да жонкi фабрыканта i збянтэжана пралепятала:
- Добры дзень, панi...
Тая толькi ледзь кiўнула галавой i кiнула на яе позiрк зганьбаванай дабрачыннасцi. Усе прыкiдвалiся, што дужа заняты сваiмi справамi, i трымалiся як мага далей ад Пампушкi, нiбыта яна ў сваiм прыполе прынесла нейкую заразу. Потым усе таропка падалiся ў карэту; Пампушка ўвайшла апошняя i моўчкi села на тое ж месца, якое займала на пачатку дарогi.
Яе, здавалася, болей не заўважалi, не пазнавалi; адно панi Люазо, з асуджэннем разглядваючы яе зводдаль, сказала мужу напаўголаса:
- Якое шчасце, што я сяджу не побач з ёю!
Цяжкi дылiжанс калыхнуўся, i падарожжа ўзнавiлася.
Спачатку ўсе маўчалi. Пампушка не адважвалася ўзняць вочы. Яна i гневалася на сваiх суседзяў, i адчувала сябе прынiжанай, што саступiла iм, што апаганiла сябе пацалункамi прусака, у абдымкi якога яе штурхнулi гэтыя крывадушнiкi.
