Заварожаная, узрушаная, зачараваная праменнасцю каляровай вады, бляскам зiхоткiх крышталiкаў, яна яшчэ мацней палюбiла яго.
Яго вобраз нязгасна жыў у яе душы, i калi яшчэ праз год яна выпадкова натрапiла на маленькага Шукэ за школай, дзе ён гуляў у шарыкi з сябрамi, яна кiнулася да яго, сцiснула ў абдымках i пацалавала так моцна, што ён перапалохаўся i залямантаваў. Тады, каб суцешыць хлапчаня, яна падала яму грошы: тры франкi дваццаць сантымаў - сапраўдны скарб, у хлопчыка ажно вочы акруглелi ад неспадзяванкi.
Ён схаваў грошы ў кiшэню i дазволiў дзеўчаняцi лашчыць сябе столькi, колькi яна хацела.
Чатыры гады запар яна аддавала яму ўвесь свой грашовы прыпас, якi ён ахвоча прысвойваў у абмен на пяшчотныя пацалункi. Мелася ў яе то трыццаць су, то два франкi, то ўсяго дванаццаць су (яна аж плакала ад пакуты i прынiжэння, але той год быў кепскi), апошнiм разам яна падарыла яму цэлы пяцiфранковiк вялiкую круглую манецiну, ён ажно засмяяўся ўсцешана, калi ўбачыў.
Цяпер толькi пра яго яна i думала; ён таксама з пэўнай нецярплiвасцю чакаў, калi яна прыедзе, а заўважыўшы, бег насустрач, i сэрца ў дзяўчынкi гатовае было выскачыць з грудзей.
Потым ён знiк.
Яго паслалi вучыцца ў каледж. Яна даведалася пра гэта з асцярожных роспытаў. Тады яна ўсялякiмi хiтрыкамi стала дамагацца, каб бацькi перамянiлi свой маршрут i прыязджалi сюды ў той час, як пачыналiся школьныя вакацыi. Каб спраўдзiць задуманае, спатрэбiўся цэлы год. I атрымалася так, што яны не бачылiся ажно два гады запар; калi ж сустрэлiся, яна ледзьве пазнала яго, гэтак ён перамянiўся, вырас, пахарашэў, паважнеў у мундзiрчыку з залатымi гузiкамi. А ён прыкiнуўся, быццам не бачыць яе, i ганарыста прайшоў мiма.
Яна праплакала два днi; з гэтага часу пакутам яе не было канца.
Яна прыязджала сюды штогод, iшла ў яго навiдавоку, не асмельваючыся павiтацца, а ён i вокам не вёў у яе бок. Яна кахала яго да самазабыцця. Мне яна сказала:
- У мяне гэта быў адзiны мужчына на свеце, пане доктар, iншых проста не iснавала.
Бацькi яе памерлi. Яна прадаўжала рабiць тое, што рабiлi пры жыццi яны пляла i рамантавала крэслы, толькi замест аднаго сабакi завяла страшных двух, дражнiцца з якiмi не асмельваўся нiхто.
Неяк пры вяртаннi ў наш пасёлак, да якога навек прыкiпела яе сэрца, яна ўбачыла маладую жанчыну, якая выйшла з аптэкi подручкi з яе каханым Шукэ. Гэта была яго жонка. Ён ажанiўся.
У той вечар яна кiнулася ў ставок на плошчы перад ратушай. Нейкi запознены гулец выцягнуў яе з вады i прынёс у аптэку. Шукэ-сын, у халаце, выйшаў агледзець небараку i, нiбыта зусiм не пазнаў яе, раздзеў, расцёр, потым груба сказаў:
- Вы проста вар'ятка! Нельга ж быць такою бязмозглаю!
Гэтага аказалася даволi, каб яна ажыла: ён, ён загаварыў з ёю!.. Успамiн пра гэта яшчэ доўга поўнiў яе шчасцем.
Ён адмовiўся ўзяць плату за свае паслугi, хоць яна i вельмi настойвала, упрошвала яго.
Вось так прамiнула ўсё яе жыццё. Яна пляла крэслы i думала пра Шукэ. Раз на год яна бачыла яго ў акне аптэкi. Калi ёй трэба былi якiя-небудзь лекi, яна звычайна купляла iх толькi ў Шукэ. Гэта давала ёй магчымасць пабачыць яго зблiзку, перакiнуцца хоць некалькiмi словамi i зноў даваць яму грошы.
Я казаў ужо, гэтай вясною яна памерла. Расказаўшы ўсю сваю сумную гiсторыю, яна папрасiла мяне перадаць таму, каго так аддана кахала, усе свае надбаныя за жыццё зберажэннi, бо, як сама прызналася, яна працавала толькi дзеля яго, дзеля яго адзiнага, часам нават галадала, каб адкласцi хоць капейчыну, з надзеяй, што i ён згадае яе хоць разочак, хай сабе тады ўжо, як яе не стане.
I яна аддала мне дзве тысячы трыста дваццаць сем франкаў. Дваццаць сем франкаў я адлiчыў кюрэ на пахаванне, а рэшту, пасля таго як яна выпусцiла апошнi ўздых, забраў з сабою.
На наступны дзень я пайшоў да Шукэ. Гаспадары сама даснедвалi адно насупраць аднаго, абое бухматыя i расчырванелыя, раздабрэлыя на аптэкарскiм хлебе, напышлiвыя i самазадаволеныя.
Мяне запрасiлi да стала, прапанавалi чарку кiрша; я не адмовiўся; упэўнены, што ўзрушу iх да слёз, я ўсхвалявана пачаў свой расказ.
Як толькi да Шукэ дайшло, што яго кахала нейкая бадзяжка, пляцельшчыца крэслаў, мурзатая жабрачка, яго аж тузанула ад абурэння, быццам яна абабрала яго, загубiла яго рэпутацыю, пазбавiла павагi прыстойных людзей i яго ўласнай самапавагi, выкрала нешта такое, што было яму даражэйшае за само жыццё.
А ў яго жонкi нават мову адняло ад гневу, i яна толькi выдыхала:
- Ах ты, галадранка! Ах ты, галадранка! Ах ты, галадранка!..
Шукэ ўсхапiўся на ногi, забегаў вакол стала; феска яго спаўзла на адно вуха.
- Гэта ж падумаць толькi, доктар!.. - загугнiў ён. - Во напасць на чалавека!.. Што ж рабiць, што ж рабiць? Ах, калi б я ведаў гэта, пакуль яна была жывая, - у жандармерыю заявiў бы, хай бы яе арыштавалi ды ў турму ўпяклi! I сядзела б яна ўжо там да скону, ручаюся вам!
Я быў ашаломлены вынiкам майго пасрэднiцтва. Я не ведаў, што казаць, што рабiць. Аднак я мусiў давесцi справу да канца, i я сказаў:
- Нябожчыца папрасiла мяне перадаць вам яе зберажэннi: дзве тысячы трыста франкаў. Але, як я разумею, вам дужа непрыемнае тое, што я паведамiў вам, дык, вiдаць, найлепей будзе раздаць гэтыя грошы бедным.
Абое, муж i жонка, утаропiлiся на мяне, аслупянелi ад здзiўлення.
Я дастаў з кiшэнi грошы, няшчасныя грошы разнамаснага выгляду i значэння, золата ўперамешку з медзякамi. Потым папытаўся:
- Якое будзе ваша рашэнне?
Першая загаварыла мадам Шукэ.
- Але... Раз гэта яе апошняя воля, гэтай жанчыны... Мне здаецца, нам неяк не выпадае адмаўляцца.
Муж, крыху збянтэжаны, падхапiў:
- Ва ўсякiм разе, за iх можна будзе купiць што-небудзь нашым дзеткам.
Я суха адказаў:
- Воля ваша.
Аптэкар прадаўжаў:
- Ва ўсякiм разе, давайце грошы сюды, калi ўжо яна гэтак наказала вам; самi парупiмся даць iм добры ход.
Я аддаў грошы, развiтаўся i выйшаў.
На другi дзень Шукэ нечакана сам прыйшоў да мяне дадому.
- А яна... жанчына гэтая... яна ж i воз тут свой пакiнула? - запытаўся ён. - I што вы з той калымагай рабiць мяркуеце?
- Нiчога, забярыце яе сабе, калi хочаце.
- Добра. Яна мне спатрэбiцца: я зраблю з яе вартоўную ў гародзе.
Ён ужо намерыўся пайсцi. Я сказаў:
- Пасля яе засталiся стары конь ды два сабакi. Можа, забераце iх?
