— Не ведаю... Не бачыў, — абыякава адказаў Іван і запрасіў чугайстыра: — Сядайце.

Чугайстыр сеў на пянёк, атрос з сябе сухое лісце і выцягнуў ногі да агню.

Абодва маўчалі. Лясны чалавек грэўся каля вогнішча ды расціраў сабе круглы жывот, а Іван натужна думаў, якім бы чынам даўжэй затрымаць чугайстыра, каб Марычка як найдалей магла ўцячы.

Але чугайстыр сам памог.

Падміргнуў Івану хітраватым вокам і абазваўся:

— Можа б, мы трошкі разам патанцавалі?

— А чаму б і не? — радасна ўсхапіўся Іван.

Падкінуў у вогнішча ялінніку, зірнуў на пасталы, абцягнуў на сабе кашулю і стаў да танца.

Чугайстыр узяўся ў бокі і ўжо пагойдваўся:

— Ну, пачынай!..

Што ж, як пачынаць дык пачынаць.

Іван тупнуў на месцы, выкінуў нагу, страпянуўся ўсім целам і паплыў у лёгкім гуцульскім танцы. Перад ім смешна выдыгаў чугайстыр. Ён прыжмурваў вочы, пацмокваў языком, трос жыватом, а яго ногі, аброслыя, як у мядзведзя, нязграбна тупалі на адным месцы, згіналіся і разгіналіся, як тоўстыя абады. Танец, відаць, яго саграваў. Ён падскокваў ужо вышэй, прысядаў ніжэй, падбадзёрваў сябе вясёлым бурчаннем і соп, нібыта кавальскі мех. Пот кроплямі выступаў вакол вачэй, сцякаў струменьчыкам з ілба да рота, пад пахамі і на жываце ў яго блішчала, як у каня, а чугайстыр ужо разышоўся.

— Гайдук раз! Яшчэ раз! — крычаў Івану і біў пятамі ў зямлю.

— Ды крывы!.. Ды сляпы!.. — паддаваў жару Іван. — Го-го!

Як танцаваць — дык танцаваць!

— Хай будзе так! — пляскаў у ладкі чугайстыр, і прысядаў да зямлі, і круціўся кругом сябе.

— Ха-ха-ха! — пляскаў сябе па сцёгнах Іван. Хіба ён не гадзіцца ўжо да танцаў?

Вогнішча разгаралася вясёлым агнём і аддзяляла ад танцораў цені, што курчыліся і біліся на залітай святлом палянцы.

Чугайстыр стаміўся. Штохвіліны падносіў да лба руку з бруднымі пазногцямі, абціраў пот і ўжо не скакаў, а толькі дробна дрыгаў валасатым целам на месцы.

— Можа, годзе ўжо? — соп чугайстыр.

— Э, не... яшчэ трошкі.

Іван і сам ледзь не млеў ад стомы. Упарыўся, увесь быў мокры, яму балелі ногі, а грудзі ледзьве лавілі паветра.

— Я яшчэ сыграю танец, — падбадзёрваў ён чугайстыра і выхапіў флаяру з-за пояса. — Ты яшчэ такога не чуў, нябожа...

Ён зайграў песню, якую падслухаў у лесе ў зніча: «Ёсць мае козы!.. Ёсць мае козы!..» — і чугайстыр, ажыўлены гукамі песні, зноў вышэй падкідаў пяты, заплюшчваў ад задавальнення вочы і нібы забыўся на стому.

Цяпер Марычка магла быць спакойная.

«Уцякай, Марычка... не бойся, любая... твой вораг танцуе», — спявала флаяра.

Поўсць прыліпла ў чугайстыра да цела, быццам ён толькі што вылез з вады, сліна струменьчыкам сцякала з рота, адкрытага ўцехаю рухаў. Ён увесь блішчаў пры агні, а Іван паддаваў яму жару вясёлай ігрою і, нібы ў бяздум’і, у знямозе і ў забыцці, біў аб камень нагамі, з якіх абляцелі пасталы...

Нарэшце чугайстыр знямогся:

— Ну і наскакаўся я сёння... Годзе, не магу...

Упаў на траву і цяжка соп, заплюшчыўшы вочы. Іван зваліўся на траву побач з чугайстырам. Аддыхваліся разам.

Нарэшце чугайстыр ціха хіхікнуў:

— Ну і наскакаўся я сёння...

Пагладзіў задаволена круглы жывот, пакрактаў, разгладзіў на грудзях валоссе і пачаў развітвацца:

— Вялікі дзякуй за танец!..

— Пайдзі здаровы!

— Аставайся здаровы!

Рассунуў сухое яловае голле і нырнуў у лес.

Палянку зноў абступілі змрок і цішыня. Дагараючы, вогнішча лыпала ў цемры адзінокім чырвоным вокам.

Але дзе ж Марычка?

Іван меў шмат чаго ёй расказаць. Ён адчуваў патрэбу расказаць ёй пра ўсё сваё жыццё, пра сваю тугу па ёй, бязрадасныя дні, сваю самотнасць сярод ворагаў, нешчаслівую жаніцьбу... Але дзе ж яна? Куды падалася? Можа, налева? Яму здалося, што ён бачыў яе апошні раз з левага боку.

Іван пайшоў налева. Тут быў гушчар. Елкі так шчыльна збіліся ў купу, што цяжка было праціснуцца між іх шурпатых камлёў. Сухія галінкі калолі твар. Але ён ішоў. Лез у густой цемры, спатыкаўся і ўвесь час натыкаўся на ствалы. Часам яму здавалася, што хтосьці яго кліча. Спыняўся, зацяўшы дыханне, і прыслухоўваўся. Але лес напаўняла такая глыбокая цішыня, што шоргат сухіх галінак, аб якія цёрся плячом, здаваўся яму гучным трэскам падсечанага тапаром дрэва. Іван ішоў далей, выцягнуўшы наперад рукі, нібы сляпы, які ловіць рукамі паветра, баючыся напароцца на перашкоду.

Раптам да яго вуха даляцела ціхенькае, ледзь улоўнае дыханне:

— Івась!..

Голас ішоў ззаду, аднекуль з глыбіні, быццам прабіваўся скрозь мора ігліцы.

Значыць, Марычка была не тут.

Трэба было вяртацца назад. Іван спяшаўся, стукаўся каленямі аб елкі, адхіляў рукамі галінкі і жмурыў вочы, каб не напароцца на хвою. Ноч нібыта чаплялася яму за ногі і не пускала, а ён валок яе за сабою і распіхваў грудзьмі. Блукаў ужо доўга, а не знаходзіў палянкі. Цяпер зямля ў яго пад нагамі пачала спускацца ў даліну. Вялікія камяні перагароджвалі яму шлях. Ён іх абыходзіў, коўзаючыся па слізкім моху, спатыкаючыся на цупкіх каранях, прытрымліваючыся за траву, каб не сарвацца.

І зноў з цясніны, у яго з-пад ног, дайшоў да яго слабенькі покліч, заглушаны лесам:

— Іва-ась!..

Ён хацеў адгукнуцца на Марыччын голас, але баяўся, каб не пачуў чугайстыр.

Цяпер ён ужо ведаў, дзе павінен яе шукаць. Падацца ўправа і спусціцца ўніз. Але тут было яшчэ круцей, і здавалася дзіўным, як магла спусціцца Марычка. Дробнае каменне сыпалася з-пад ног у Івана, з глухім шумам падала ў чорную глыбіню. Але ён, лоўкі і звыклы да гор, умеў спыніцца на краі прорвы і зноў асцярожна шукаў апоры нагам. Усё цяжэй станавілася спускацца. Раз ледзь не сарваўся, ды ўхапіўся за выступ скалы і павіс на руках. Не ведаў, што пад ім, але адчуваў холад і злавеснае дыханне бяздоння, якое разявіла на яго сваю ненажэрную пашчу.

— Іва-ась! — стагнала Марычка дзесьці з глыбіні, і быў у тым голасе покліч кахання і мукі.

— Іду, Марычка! — біўся ў Іванавых грудзях адказ, баючыся вылецець адтуль.

Ён ужо забыўся пра асцярожнасць. Скакаў па камянях, як горны казёл, ледзьве ловячы паветра адкрытым ротам, калечыў рукі і ногі, прыпадаў грудзьмі да вострай скалы, траціў часамі грунт пад нагамі і скрозь гарачы туман жадання, у якім скочваўся ў даліну, чуў толькі, як яго прыспешвае дарагі голас:

— Іва-ась!..

— Я тут! — крыкнуў Іван і адчуў раптам, што яго цягне бяздонне. Ухапіла за шыю, перагнула назад. Хапаў рукамі паветра, лавіў нагою камень, ёю ж адарваны, і чуў, што ляціць уніз, поўны халадку і дзіўнай пустаты ў целе. Чорная цяжкая гара развінула крылы ялін і ўмомант, як птах, пырхнула над ім у неба, а вострая смяртэльная цікаўнасць апякла мозг: аб што стукнецца галава? Пачуў яшчэ трэск касцей, востры нясцерпны боль, што спаралізаваў цела, — і ўсё расплылося ў чырвоным агні, у якім згарэла яго жыццё...

На другі дзень знайшлі пастухі ледзь жывога Івана.

***

Сумна апавяшчала трамбіта гарам пра смерць.

Бо смерць тут мае свой голас, якім прамаўляе да самотных кічэраў. Білі капытамі коні па камяністых сцежках, і пасталы шаргацелі ў цемрадзі ночы, калі з людскіх логавішчаў, закінутых у гарах, паспяшаліся суседзі на познія агні. Згіналі перад целам калені, клалі на грудзі нябожчыку грошы — на перавоз душы — і моўчкі садзіліся на лавы. Перамешвалі сівізну валасоў з агнём чырвоных хустак, здаровы румянец з жоўтым воскам зморшчаных твараў.

Хаўтурнае святло сплятала сетку аднолькавых ценяў на мёртвым і на жывых абліччах. Студзянела валлё ў багатых гаспадынь, ціха ззялі старэчыя вочы перад павагай смерці, мудры спакой яднаў жыццё і смерць, і грубыя спрацаваныя рукі ляжалі ва ўсіх на каленях...

Палагна папраўляла палатно на нябожчыку, а яе пальцы адчувалі холад астылага цела, тады як цёплы саладкавы дух воску, што сцякаў па свечках, падымаў з грудзей, падкочваў да горла жаласць.

Трамбіты плакалі пад акном.