Такое лірычнае міжрадкоўе...
* * *
Страх прыйшоў потым... Спачатку стары мужчына паволі, асцярожна дыбаў па сходках крутога спуску з вуліцы на вуліцу, а потым не стрываў — заступіўся, хоць словам, за дзяўчыну, якую каля парэнчы біў кавалер. Дабіраўся аберуч да горла, тоўк нагою па ножках, а яна маўчала, толькі плачучы з хрыпам... На другім баку сходкаў, трохі наўскасяк, на парэнчы сядзелі яшчэ два дзецюкі, відаць, з той самай кампаніі. Адна з трох жанчын, што спускаліся перад старым, спыніўшыся ніжэй, пачала сарамаціць грамілу, а тады стары далучыўся, зачапіўшы нават i тых «прысяжных засядацеляў», што прыглядаліся да зверскай расправы...
I толькі назаўтра, без пары прачнуўшыся, старому з жахам уявілася, як легка было б яго таўхануць i як ён паляцеў бы назад, уніз галавою...
* * *
Разнастайныя варыянты страшных i яшчэ страшнейшых сітуацыяў, успомненых, узніклых ва ўяўленні — з франтавога, падакупацыйнага ды партызанскага жыцця,— як часта апошнім часам яны тасуюцца, вар'іруюцца ў старэчай памяці, у жывым уяўленні, i як ад гэтага бывае балюча... Нялюдскія зверствы, якія рабіліся другімі пры табе i да якіх, па законах вайны, i цябе маглі б прымусіць, што было б яшчэ страшней...
* * *
Пагодлівы досвітак у польскім букавым лесе, высока над морам, з-за далягляду якога павінна з'явіцца сонца. Глядзім туды, першы i другі нумары станковага кулямёта. Жахліва-трывожны найпершы дзень, а то й найпершы момант другой сусветнай вайны...
На родным надвушанскім лузе — адбіванне «броду», пратоптванне сцежкі-граніцы ад палькі да палькі. Паставіў каля кожнай з тых палькаў тычку з накручанай, як зімовая калматая шапка, травой, і, гледзячы, прыгнуўшыся, на тыя «шапкі», адна цераз адну, ідзеш задам, кладучы сцяжыну, «брод» у роснай траве.
A ў сонца свой час на ўзыход, яно ўжо загараецца над рысай зямнога далягляду. Павітаем яго першым, уступным звонам мянташаных косаў.
Ад гістарычнага — у будзённае, ад чыстай радасці — нейкая скруха, нешта такое, пра што не расказаць, хоць яно час ад часу прыкра вяртаецца...
I так многа тых раніцаў, тых дзён, з якіх яно складаецца — жыццё. Можа быць i гульня такая на старасць — перабіраць у памяці дні, тым больш калі яны самі прыходзяць, вяртаюцца...
* * *
Мастак Рыгор Сітніца нечакана выступіў з нізкай вершаў. Спелая, культурная паэзія. Чытаючы, успамінаў адну яго карціну — сцяна вясковай хаты, глыбокая, шчырая прастата. Ужо даўнавата, на нейкай выстаўцы, я пастаяў каля той сцяны, а яна вось i сёння бачыцца...
* * *
Апавяданні Борхеса. Ужываюся ў ягонае бачанне свету, можна сказаць, з нечаканай цікавасцю. Нават i выпісаць захацелася (з апавядання «Фюнес памятливый»):
«Вот уж действительно, мы живем, откладывая на потом все, что только можно отложить; возможно, в глубине души мы уверены, что бессмертны и рано или поздно успеем все сделать и все познать».
* * *
Мова ў даволі папупярнага «сюжэтніка» такая, як быццам ён не нагамі ідзе па зямлі, а на сваіх нейкіх дыбах дробненька дыбае, ледзь дакранаючыся да грунту.
А ёсць i так: рыпіць, скрыгоча, як сухая драўляная вось, таксама ж старанная проза ў сваёй нецікава-бясконцай дарозе.
* * *
Пажылая цётка гаварыла мне, што закончыла толькі чатыры класы. I вучылася добра, i хацела вучыцца, але мачаха далей не пусціла, трэба было глядзець малых, новых брацікаў ды сястрычак. I слова адно пачуў ад яе, не вычытанае, а з сялянскай памяці. Хораша, i ніколі, здаецца, не чуў: — Няхай Бог абносіць! Абмінае нечым благім.
* * *
Маладая, адукаваная гараджанка дарэчы згадала ў гутарцы таксама вясковае:
— У нас казалі: «Каб зацяжарыць, трэба глядзець на пуню».
Ніколі гэтага вясёлага не сустракаў. Так i не ведаеш, адкуль прыйдзе неспадзяванка.
* * *
На рэдакцыйным калідоры выпадкова сустрэў Георгія Юрчанку, i добра было сказаць яму, што ў «Полымі» з цікавасцю прачытаў яго «Паэзію народнай моватворчасці», асабліва такое — журботнае:
«Асталася адна, не прыдумае, куды кінуцца, ёй хоць з жураўлямі ляці».
* * *
Можа, пара ўжо было б замяніць нечым іншым шматварыянтна-банальны камок у горле, які ўжо нават i раздражняе?..
Муляе мне таксама i «ад няма чаго рабіць», прымітыўная калька з рускага «от нечего делать».
* * *
«Мала мелі — прэндка з'елі». Чаму не хутка, а prędko? Няўжо гэта ў палякаў узята, i даўно, калі яны былі ў нас панамі, нямала мелі i сёрбаць не спяшаліся?
* * *
Распранаўся спаць, i ўспомнілася: «Во жыццё — як устаў, дык i за ныццё!» Варыянт мой, ад гнілога настрою. А трэба: «і за выццё». Не памятаю, ці вычытаў дзе, ці гэта па людзях хадзіла.
* * *
«I бядота такая, i дзецьмі абкідаўся!..» «Твар абкідаўся болькамі, струпамі». Блізка?
«Танцуй, Грышка, карчма блізка!» З маленства, матчына.
«Каму руку, каму нагу!» Так развітваўся ў кампаніі, рельмі спяшаўся.
«Тыцкала — тое з яды, што на скаварадзе, што можна тыцкащь. аладкай ці бульбінай.
«Свая свайня». Радня, сваяцтва.
* * *
Недзе яшчэ ў 50-х, у Маскве, туфлі мае пачысціў на вуліцы не стары, але з сівізною ў раскошнай барадзе, нечым незвычайны касмач без шапкі, у якога захацелася спытацца, хто ён па нацыянальнасці. Спытаўся, а ён спакойна, зусім па-сучаснаму адказаў: «Асірыец»... Адтуль, дзе Асірыя, Вавілон, Егіпет — яшчэ са свежымі пірамідамі?!
* * *
I цяпер, чытаючы Борхеса, i раней, над старонкамі Картасара, Зюскінда, адкрываючы іншыя імёны, замежныя i свае, думалася, якое мноства людзей на ўсім свеце пісала i піша, i гэта маючы на ўвазе толькі таленавітых. I не страшна яно, калі ў цябе ёсць душэўная, унутраная патрэба сказаць i сваё. Хоць i ў нашым моўным закутку, з абмежаванасцю выхаду ў людзі ў надежным, непасрэдным перакладзе.
* * *
«Но всё же, всё же, всё же...» Пра Твардоўскага ўспомнілася, калі падумаў пра большасць сяброў, якіх я чамусьці, на нешта ці й так сабе, без пэўнага сэнсу, перажыў i яшчэ ўсё жыву, далей перажываю іншых, новых... I не таму, што мне трэба ix замяніць, што я змагу зрабіць нешта i за кагосьці, у той час калі i за самога сябе ўсяго патрэбнага не зробіш.
* * *
Бывае ў маіх паводзінах трохі, а то i больш за трохі ранейшай, прысавецкай боязі ды асцярожнасці, у тым ліку i ў запісах. Лаўлю сябе на гэтым, дакараю, а потым бачу, што i яшчэ не выжыў гэтага з сябе, каб цапкам.
* * *
Ліпеньскае, ужо i здалёк:
Ha ўзгорку праз лабавое шкло машыны адкрыўся шырозны абсяг уробленых палёў, паўсвету хлебнай прасторы, шчодра асветленай i прыгрэтай познеранішнім сонцам.
Калі нудна дажджыла — трэба было верыць, што яшчэ ж i распагодзіцца.
* * *
«Прыйшоў Пятрок — апаў лісток». A ўжо быў i Спас, на сем дзён больш за месяц ад Пятра. I калі я прысеў пад ліпай за сталом, у пажаданым цяньку, першы жоўты лісток апаў на мае калені зусім нячутна, a другі, упаўшы на белы, ужо й даўно пафарбаваны стол перада мною, нават ціхенька шархануўся, пад'ехаў, нібы ад подыху ветрыку, па гладкай стальніцы. Два з іншых, даволі многіх лішніх лістоў, якія з густой i моцнай, сакавітай лістоты спакваля цярушацца долу ў прадчуванні верасня. Два ў набліжэнні такія цікавыя, як жывыя ў сваёй просценькай красе.
* * *
На шыферны дах нашага белацаглянага дома паміж лесам i ракою, на востры хрыбет старога, ужо i прымшэлага даху з неба апусціўся бусел. Упершыню за васемнаццаць гадоў нашага тут летавання. Апусціўся i пастаяў, чамусьці не заклекатаўшы.
