сөзін керек етпейміз.

Үшіншіден, кісі болуға құмармыз, төркінімізді танымауға дейін

барамыз.

Төртіншіден, күншілміз: бірімізді біріміз өсірмеуге тырысамыз.

Бесіншіден, тек қана өзімде болса дейтін өзімшілміз. Осыдан

барып екінші біреуде өкпе, реніш пайда болады. Ол енді бірлікке келе

ме? Бірлікке келсе, тек қана қошемет үшін ған келеді. Арғы ішкі жағы

басқаша . Ол бірлік-уақытша, өткінші бірлік.

Кісі болмай-ақ, қатардағының бірі болып жүріп-ақ, бірлік құрып

отырғандарды неге көрмейміз?! Әлде барлығымыз да өзімізге өзіміз

толық жетерлік болып кеттік пе? Әлде әділесіздікке бой ұрдық па?

22

Январь, 1965 ж.

Түсінік орнына

Осы күнгі жастар ішінде қит етсе "Текебай" деп шыға келушілік

бар. Текебай – атамыздың аты, би болған адам. Ол билікті әкесі

еншісіне мүлік, сипаттас қылып берген екен. "Жиен ел болмас, желке

ас болмас”деген сөз бар. Бір жиен нағасшысын дәріптеу үшін айтты

ма, әлде назырқанып айтты ма, “Текебайсың”дегендей. Осы Бұлтың

атаның ішінде мұрнына осы сөздің исі бармайтыны мұқату үшін

қолданып жүр. Олай істеу-бірлікті мұқату . Ойлаңызшы, ағайын!

Қазақ халқының Қыпшақ тармағындағы Бұлтың руынан шыққан

Қыпшақтың бас биі Арғынбай деген атамыз болған. Соның

тәрбиесінде болған Бала би (Бименбет) те осы Текебай атамыздың

ұрпақтары. Жаңай апыз (апыз-көреген) атамыз балаларына енші

бергенде: “Текебай, саған билігімді, Төлен, саған малымды, Есберді,

саған туымды бердім”-деген сөз әлі ел ауызында айтылуда.

“Керек тастың ауырлығы жоқ”

(Мәтел)

Осы сөз неге айтылған? Адам үлкейген соң, тіпті керек емес

сияқты затты да жинастырып, белгілі бір жерге қойып жатады екен.

Мен мұны бұрынғылардан көргеніммен, мән бермейді екенмін. Қазір

соны өзім де жасайтын болдым. “Қыран ұяда нені көрсе, ұшқанда

соны алады” деген сөз бар. Ол сөздің мағынасы өте кең жатса керек.

Ата-анаңнан көргенің, алған тәрбиең, тәжірибесін бойыңа сіқіргенің

т.б. ұғымдары мол-ақ. Ұлғайған адам бұрынғы жортуылын қойып,

отбасы, ошақ маңында күйбелеңдеуге ауысады екен. Солай жүріп-ақ,

кез келген керек-ау дегенді жиыстырып жүреді. Ал оның мәнісін біле

бермейтін жас бала: -Әкем дүниеқоңыз болып барады- деген ойына

келетіндей. Сол керек емес деп ойлаған заты, әкенің жиыстырып

қойғаны, қапелімде керек болып қалып, жаңағы ойы жеттікпеген бала

сол “Қоқырсықтың” ішінен өзіне керегін тауып алады. Менің

“Қоқырсық” деп отырғаным-адам өмірінен қалған бұйым ба, қажетті

жеріне қолданылатын ақыл-кеңес пе, әлде әкең дүниеден өтіп кеткен

соң әкеңнің көзін көрген, соның ұстап тұтынған бұйымтайы ма,

әйтеуір, бірдеңе. Кейін ол сенің үйіңдегі музейіңе қойылатын зат та

болуы мүмкін. Сондай заттан менде әкемнің, ағамның ұстаған, атына

салған құйысқанының өнбойына таққан күміс шатыры бар. Мен оны

ардақ тұтамын. Оны білмейтін өз үйімдегі жанұя мүшелерім онша

қадірлемейді, көрінген жерге тастай салады. Соны қадір тұту керек!

Ол зат- әкеңнің көзін көрген зат. Балаға кейігенде:”Әкеңнің көзін көріп

пе еді, соншама!”деп жату осындайдан шыққан сөз.

23

Мен бұл жерде мүлікті ғана айтып отырмын. Ал ата-бабадан

қалған өсиет, ақыл-кеңнс, өнегелі іс т.б. дегендейлер ше ?! Соларды

ел кезіп, арнайы іс етіп жүргендер бар ғой. Тіпті, соларды теріп, жинап,

бір жүйегі келтіріп, ғылыми атақ алып жүрген ғалымдар да баршылық.

Неге ойланбаймыз?

Мына жетіліп кеткен елдер, әсіресе, батыстағылар, Азия

халқын кемсітіп, “Нецивилизованный” деп жүр. Өмір шығыстан,

оңтүстіктен басталған. Сол кездері өмірдің жеттікені соншама, біз

соған әлі жете алмай келеміз. Жеті қабат жердің астын қазып, қалып

кеткендерінен болжам жасаудамыз. Дәл өзі- сомалтыны табыла

қойса, іннен-інге тығып, барып тұрған құпиялықта сақтап,

зерттеудеміз. Кім қолына бұрын түсіріп ,зерттеп, игілігіне асыра

қойса ,сол ел ,сол адам данышпан болып шыға келіп жатыр .

Сол жетіскен елміз деушілердің жаңалық деп жүргені – бұрынғы өткен

адамзаттың мүлкі, білімі. Неге біз сыры ашылмаған дүние бар

дейміз ? Оның сыры болған , соны жасаған-адамзат . Солардың

кейбіреуін (Свечамен жанған монша т.б.) қайта жасаймыз деп, жасай

алмай, жоғалтып та жүрміз (шет елде ).

«Бермудский треугольник», жатқан судың әртүрлі қабаты да

түрліше өмір тіршілігі т.б. көптеген деректі білмейміз. Бұрын да өмір

болған . Ол кезде бұдан да артық жеттіккен. Мүмкін, солардың ішінде

келіспеушіліктен бе, әлде сырын білмей ме, бүліншілікке ұшырап ,

өмір жойылуы. Соны білуге бүкіл дүниежүзі құмар-ақ . Одан бұрын

көре алмаушылық, қызғаншақтық жағы басым болуда . Ол соғысқа

итермелейді. Космосқа ұмтылушылық заманы басталып та

кетті.Сонда сол космоста солардың нағашысы бар ма екен ? Адамның

үш жұртының ішінде ең жақсысы нағашысы көрінеді ғой . Ол

нағашысын іздеп жүрген жоқ . Табиғаттың өз даму жолы бар . Оған

тиіспеген әбзел деп түсінемен .Адам баласын ,табиғатты Алла

жаратты дейміз. Табиғаттың даму заңына зиян тигізсең , ол

ашуланады , яғни даму жолы бұзылып, ақыр заман дегенің сонда

болады деп түсінемін. Соншама өжеттенбей, асығып аптықпай –ақ , өз

ізімен табиғатты пайдаланғанға не жетсін ! Барды өзінің тиісті,тиімді

орнына пайдалана білу керек .

Қазақта «Қарап отырма, бірдемеге жарап отыр» деген сөз бар .

Қарап отырғанша ,басында шежіре жобасы деп бастап едім,аяғы

естелікке айналып барады, есіме түскенді жазып отырмын . Басқа

менің қолымнан келері болмаған соң , бірдеңені түрткілеуді ермек те

санаған жайым бар . Адамды түрткілесең, ашуына тиесің ,соққы алып

қалуың да мүмкін. Қағазды түрткілегеннен кейін ашу пайда бола

қоймас, ашуды басуға ,ақылы жетісе қоймағанға, аз да болса, көмекші

құрал болуы мүмкін санап отырмын. «Қашып кетсең, шашып кет»

депті. Бұл жаугершілікте айтылса керек. Көктем кезінде еліңді тастап

кетіп бара жатсаң да, егіс егіп кет деген ұғымда айтылған сөз болса

керек . Қайта келсең, өзің жейсіңге келеді. Оны өз көзімен көрдім де.

Ал менікі осының осыған ұқсас түрі ғана: мен де қашып кететін күнім

24

тым алыс, ұзақ та болмауы мүмкін. Ол уайымға салынғаным емес.

Табиғаттың заңынан ешкім де аса алмаған. Мен де сол қоғамның

мүшесімін. Қашып кеткен соң, шашып та кету керек сияқты. Қағазға

түсіріп жатқандарым – шашып кетіп бара жатқандарым. Бұл соғыс

жағдайындағы шашу емес. Қайтын келіп, осы шашқанымның игілігін

көруді өзіме мақсат санағандығым емес, керек деп санаса, өзімнен

кейінгілердің бірдеңесіне жарар ма дегенім сияқты.

Сондықтан да, оқушым, «Керек тастың ауырлығы жоқ» деген

мәтелді мынаған тақырып етіп отырмын. Бұдан бұрынғы бір әңгімемде

«Ойдың таяғына сүйеніп өткен адамда», ұмытшақтық деген маған

әуес болды, содан қаупым бар демеп пе едім. Сол ұнатпайтын

«Досым» өз жолына салып жібермей тұрғанда, түрткенге ашу

шақырмайтын қағаз бетін шимайлап жатырғаным ғой.

Өзіңе өзің есеп бере білесің бе?

Әдетте, күнделікті істелінген іске есеп жасап отырғанға не жетсін!

Іс бар жерде аз да болса кетіп қалатын кемшілік – қателіктер

болады. Ал жұмыс жоқ жерде ондайлар болуы мүмкін емес, өйткені

ешнәрсе де істелінген жоқ.

Дүние жүзінде барлық іс - әрекет банкі арқылы, яғни ақша есебі

арқылы жүргізіледі де, сол ақша (қаржы) дүниені игереді, үстемдік

жасайды, бәрі де соған қаратылған. Сондықтан да банка

қызметкерлері түске дейін халықпен жұмыс жасап, есеп ажырасу

дегенді жүргізеді де түстен кейін сол бір күндік жұмысына қорытынды

– талдау жасайды., ертеңгі жұмысына жол ашады. Демек, қай бір істе

болса да, осы банка қызметкерлеріндей күнделікті іске есеп жасап,

оңды оңсыз болған жұмыстарға талдау жасаған дұрыс сияқты. Адам