жеңгесі: “ Сені көрсем, сен осы үйдің күңі сияқтысың. Үнемі ас

даярлаудан қолың босамайды. Көшеге шығып қыдыруды білмейсің” –

дегені құлағына кіріп кетеді. Ол күң сияқты емес, сол үйдің қатардағы

бір мүшесі болатын-ды. Сонымен, күйеуінен ажырасып тыныпты, екі

қызалағын да ала кетіпті. Алимент алып тұрады екен. Орнына ырысы

бар басқа келін де келіпті. Ол да екі бөпелі болыпты. Даладан ештеңе

де іздемейді, бәрі үйден табылып тұр. Кеткен келін бармағын енді

тістеуде көрінеді. Ойлаңызшы, қазіргі көшені кезіп, бір қаладан екінші

қалаға зырғып, ұйқыдан безіп, жүріп келе жатып тамақтанып жүрген

келіндер аз ба? Солар бақытты санай ма екен өздерін? Еркіндік болып

па сол да?!

20/XI – 2001.

Ақылсыз ажар – А2

«Бойын сылағаннан ойын сылаған артық»

190

«Сұлулық – түр мен мазмұнның сәйкестігі»

В.П. Белинский

Адам баласының ең бір көрікті, әрі сұлу мүшесі көз бе деймін.

Сол көзбен көріп, өзіміздің қалаған, ұнаған затымызды аламыз, әрине,

ажарлысын. Дәмі, қасиеті бірдей болып тұрса да, алманың қызылын

қалаймыз. Бұл – көзіміздің қалауы. Бұл жерде ақыл – парасат

дегеніңіз кимелеп араласа қоймаса керек. Онда тұрған не бар екен

дейміз ғой. Демек, көз адамның алғашқы пайымдау мүшесі екен ғой.

Осы пайымдау мүшені ақыл –парасатымыз үлкен сабырлылықта

ұстай білген жөн бе деймін. Қапелімде бұл кез келген кісінің ойына

келе де бермес, дегенмен, әр кезде жадында сақтағанға не жетсін!

Осы біздің көзіміз көргенде ақыл – парасатымыз оқи да біле ме

деймін: айтқызбай – ақ адамның айтатынын алдын ала көзден оқу,

қимылдан оқу, бет ажарынан оқу. Осылай оқи алатындар барлық

адамда бірдей болмауы да мүмкін. Дегенмен, әркімде аз да болса,

сол қасиеттерден болады деп есептеймін. Демек, сабырлылықтың

қажет жері дәл осы жерде керек – ақ сияқты.Әрине өзін-өзі білгенге,

өзіне-өзі есеп бере білетін адамға не жетсін! Көпшілігінде ондай

болмайтыны ұшырасады.

Бірден көзге түсетін адамның ажары бет әлпетінде болады. Оны

кез келген адам бірінші кездескенде – ақ байқаса керек. Ал, сол

ажарлы адам өзінің ажарын айнаға қарағанда ғана байқайды: өзін

басқалармен салыстырады. Оған ол қанағаттанады, масайрайды да.

Енді осы ажарға көпшілігінде парасаттылық жетіспей жатады. Оның

ақыры оны дандайсушылыққа алып барады. Осы дандайсушылық

өзімен ғана болмай, екінші біреулерді де адастырады, опық жегізеді.

Ондай әйел бойын сылаумен болады: “Мына ажарым бар да, менен

артық жан жоқ” дегенге шейін барады. “Қыз қылығымен сұлу” дегенді

естен шығарады. “ Жаны сұлудың тәні сұлу” екенін білгісі де келмейді.

Осыдан барып, көпшілігінде көңіл суысу пайда болады. Бұрынғы ажар

суыған көңілге құбыжық болып көріне бастайды. Осындай болған істі

көргенім де бар еді. Ол былай: армияда жүрген әскери ұшқыш

демалысқа аулына келеді (бұл 1950 – 60 ж.ж.). Ауылда орта мектепті

орысша бітірген ( Ақмола обл.) ай десе аузы, күн десе көзі бар сұлуға

кедеседі. Жігіт болса – летчик. Уәде бойынша қыз ел ордасына

ауысып, оқуға түседі, әрине, сырттан оқуға. Жігіт қаладан пәтерге үй

алып береді. Астында ұшағы бар, реті келгенде, еркек астанаға келіп

– кетіп те жүрді. Бірде алдын ала хабарламай – ақ, түн мезгілінде

сұлуына келсе, сұлуы екінші біреудің құшағында жатқанына тап

болады. Енді сипаттайтыны жоқ, ақылсыз ажар өзін де, қосылдым

дегенін де адастырады. Ажарыңа ақылың сай болмаса, өмірің

айнымалы болады. “Ләпсіге ақылсыз берілгенің – айықпас өкінішке

кіргенің” болды.

21\X1 –

2001.

191

Сериялы солақайлықтың сазайы

“Өзің білме, білгеннің Тілін

алма,

қарғыстың жаманы - Сол

болады”

Дүниеге келген адамның бәрі бірдей мінезді, ақылды, есті,

пайымдау жағы да бірдей болып жарала салмаса керек. Психология

ғылымында адамдардың мінезін бірнешелеген топқа бөліп жатады.

Ол өзінше бір ғылым жүйесі. Ал жастық шақта адам үнемі қимыл

үстінде, қызу қанды; ой өрісі ересектерден қанша дегенмен де төмен

болса керек. Өзіне дұрыс көрінгенімен, жалпы ой тоқтата алмаған

кезінде теріс жолға ұрынудан солақайлық істерге әуестену деген

болады екен. Соны дағдыға айналдырудың зиян екенін де сезбеу,

қайталаудан не болды? Алғашқысы “ит пен ит итаяқ басында

кездеседі” дегендейден басталған. Көзін сүзе қараған бикеш кез келіп,

қағып түскен де, одан айнуға да себеп табылған. Ол бикеш басқаға

ауған сыңарынан айырмауға тырысып, өзіне аудара алмаған соң, өзін

- өзі жоюға шейін бет бұрады. Онысы кураторға(жетекшісі) жетіп, істің

мән жайы анықталады, тиісті құжат жасалады, мойнына қойғызылады.

Енді мәжбүр түрде некеге де тұрады, бірақ қатынасты үзеді, ақыры,

есебін тауып оқуды да тастайды, бикештен де аулақ кетеді. Қонысты

өзгерткен кез. Мемлекеттік жұмыс жоқ. Оңды – солды бар қаржыны

жұмсап жеңіл көлікті болған уақыт. Ебіне лайық жолаушы тасуға

көшкен кезінде, «Сен тазға мен саз» дегендей тағы бір жезөкше

мұның көлігіне әуес болып, мініп жүргендері де болған. Сол жезөкше

бір күндері ғайып болыпты – мыс. Одан бұл солақайдың хабары да

жоқ. Ойламаған жерден араға уақыт салынып, жоқтың денесі шалшық

судан табылыпты – мыс, бет әлбеті бұзылса да керек. Ізшілер

кімдердің көлігіне мінгендерін анықтап, бәрін де зерттей бастайды.

«Жала жалын емес, жандырмайды; жандырмаса да күйелейді»

демекші, солақайға бас салады, қысады. Ол емес екенін біле тұрып,

он мың берсең, құтыласың, болмаса, тұтыласыңға басады. Араға

адам салып, сұрағанын тауып та береді. Әрине, қарызға алады,

қайтару күні де белгіленеді. Қолында жоғы қайдан табылсын, ұрлық

жарияға айналады.

«Бала жақсы болса – ажарың, жаман болса - ажалың» депті ғой.

Кім күйеді бұған? Әрине, ата – ана.

Болған іс болды, бояуы сіңді. Уақыт өте ұмытты – ау дейтін де

мезгіл жеткен.

Мұның жолында жезөкшелер, күйеуден күйеуге ауысып

жүргендер ұшыраса береді. «Еркектің қайламен бұза алмағанын, әйел

айламен бұзады» демекші, тағы бір бикеш түн мезгілінде үйіне

192

жеткізуін өтінеді, ақысын үйінен бермекші. Үйіне барғанда, теңге

табылмайды, құлағындағы сырғасын ұсынады. Ақысын тауып,

сырғаны қайтып алмақшы болып келіседі. Сол сырғаның егесі келе

қоймайды. Бір күндері көлігіндегі сырға үйдегі қалыңдығының көзіне

түседі. Көпке дейін бұл сыр үйдегі жанұя мүшелерінің басшысына

белгісіз болып жүреді.

Орыстар айтыпты ғой: «Шилу в мешке не утаишь» деп. Жанұяда

азын – аулақ іс қозғалады. Солақайдың зайыбы сырғаның егесін

табады: анасы мен қызын үйге де алып келеді. Ақысы төленіп, сырға

егесіне беріледі. Содан бұл жезөкшемен есеп ажырасып, уһ! деген

кезге жеткен кез еді.

Осы солақайлық жолға түсуге себеп болып жүрген, біріншіден,

жеңіл көлік болса, екіншіден, екі жақты жеңілдік: «Ойнас оттан да

ыстық: күйіп кеткеніңді сезбей де қаласың».

«Ауру қалса да, әдет қалмайды» тағы басталды: «Ойнақтаған от

басты». От басқанда жай ғана от емес, перінің дейміз бе,

жезтырнақтың дейміз бе жезөкшесіне жолықты. Анасы оңтүстікке

әйгілі, қосымша аты да бар «Вертолет» болып шықты. Мақтанып

сөйлегенде, оған барлық ел басқарушы бас иеді, шындығында, бетіне

қарамайды, қарағылары келмейді екен.

Аудан орталығына шешесіне еріп келген жезөкше(бұрын бір

байдың сорына тышқан) есебін тауып, шешесіне ермей, аудан

орталығында қалып қояды. Алдын ала жоспарлап та қойған ба, кім

білсін. «Бір әйелдің сиқырлығы 40 есекке жүк болады» депті ғой.

Қаншама жеңіл көлік толып тұрғанда, жолаушыларды мінгізіп келген

солақай жүрдек келіп тоқтайды. Жолаушылар бет – бетіне кетеді.

Кешкілікті кез екен. Күтіп тұрған жезтырнақтың жезөкшесі солақайға