miesiąc październik.

Nadto zaś napisał do Rzeckiego list z zapytaniem: czy pan Ignacy nie dałby mu

ze swego kapitału dwudziestu jeden tysięcy rubli gotowizną, w zamian za sumę

płatną na święty Jan, którą Ochocki miał na hipotece wiejskiego majątku?

„Bardzo zależy mi na tym - kończył swój list - ażeby wszystko, co posiadam,

mieć w ręku, gdyż w listopadzie stanowczo muszę wyjechać za granicę.

Objaśnię to panu przy osobistej rozmowie...”

„Dlaczego on tak nagle wyjeżdża za granicę i dlaczego zbiera wszystkie

pieniądze?... - zapytywał sam siebie Rzecki. - Dlaczego w końcu odkłada

wyjaśnienia do rozmowy osobistej?...”

Naturalnie, że przyjął propozycję Ochockiego; zdawało mu się, że w tym

nagłym wyjeździe i niedomówieniach tkwi jakaś otucha.

„Kto wie - myślał - czy Stach pojechał do Indyj ze swoim półmilionem?... Może

oni obaj z Ochockim zejdą się w Paryżu, u tego dziwnego Geista?... Jakieś

metale... jakieś balony!... Widocznie chodzi im o utrzymanie tajemnicy,

przynajmniej do czasu...”

W tym jednak razie pomieszał mu rachunki Szuman powiedziawszy przy jakiejś

okazji:

- Dowiadywałem się w Paryżu o tego sławnego Geista myśląc, że Wokulski

może się o niego zechce zaczepić. No, ale Geist, niegdyś bardzo zdolny chemik,

jest dziś skończonym wariatem... Cała Akademia śmieje się z jego pomysłów!...

Drwiny całej Akademii z Geista mocno zachwiały nadziejami Rzeckiego. Jużci,

jeżeli kto, to tylko Akademia Francuska mogłaby ocenić wartość owych metali

czy balonów... A jeżeli mędrcy zadecydowali, że Geist jest wariatem, to już

chyba Wokulski nie miałby co robić u niego.

„Gdzie i po co w takim razie wyjechał? - myślał Rzecki. - Ha, oczywiście,

wyjechał w podróż, bo mu tu było źle... Jeżeli Ochocki musiał opuścić

mieszkanie, w którym dokuczyła mu tylko gramatyka grecka, to Wokulski mógł

tym bardziej wynieść się z miasta, gdzie mu tak dokuczyła kobieta... I gdybyż to

tylko ona!... Czy był kiedy człowiek bardziej szkalowany od niego?...”

„Ale dlaczego on zrobił prawie testament i jeszcze napomykał w nim o

śmierci?...” - dodawał pan Ignacy. .

Tę wątpliwość rozjaśniła mu wizyta Mraczewskiego. Młody człowiek

przyjechał do Warszawy niespodzianie i przyszedł do Rzeckiego z miną

zakłopotaną. Rozmawiał urywkowo, a w końcu napomknął, że pani Stawska

619

waha się przyjąć darowizny Wokulskiego i że jemu samemu dar ten wydaje się

niepokojącym...

- Dzieciak jesteś, mój kochany!... - oburzył się pan Ignacy.- Wokulski zapisał jej

czy Helci dwadzieścia tysięcy rubli, bo polubił kobietę; a polubił ją, bo w jej

domu znajdował spokój w najcięższych czasach dla siebie... Wiesz przecie, że

kochał się w pannie Izabeli?..

- To wiem - odparł nieco spokojniej Mraczewski - ale wiem i o tym, że pani

Stawska miała do Wokulskiego słabość...

- Więc i cóż?... Dziś Wokulski jest dla nas wszystkich prawie umarłym i Bóg

wie, czy go kiedy zobaczymy.

Mraczewskiemu twarz rozjaśniła się.

- To prawda - rzekł - to prawda!... Pani Stawska może przyjąć zapis od

zmarłego, a ja nie potrzebuję się obawiać wspomnień o nim...

I wyszedł bardzo kontent z tego, że Wokulski może już nie żyje.

„Stach miał rację - myślał pan Ignacy - nadając taką formę swoim zapisom.

Umniejszył kłopotu obdarowanym, a nade wszystko tej poczciwej pani

Helenie...”

W sklepie Rzecki bywał ledwie raz na kilka dni, jedyne zaś jego zajęcie,

notabene bezpłatne, polegało na układaniu wystawy w oknach, co zwykle robił

w nocy z soboty na niedzielę. Stary subiekt bardzo lubił to układanie, a

Szlangbaum sam go o nie prosił w nadziei, że pan Ignacy umieści swój kapitał

w jego kantorze na niewysoki procent.

Ale i te rzadkie odwiedziny wystarczyły panu Ignacemu do zorientowania się,

że w sklepie zaszły gruntowne zmiany na gorsze. Towary, lubo pokaźne na oko,

były liche, choć zarazem zniżyła się trochę ich cena; subiekci w arogancki

sposób traktowali publiczność i dopuszczali się drobnych nadużyć, które nie

uszły uwagi Rzeckiego. Nareszcie dwu nowych inkasentów dopuściło się

malwersacji na sto kilkadziesiąt rubli.

Kiedy pan Ignacy wspomniał o tym Szlangbaumowi, usłyszał odpowiedź :

- Proszę pana, publiczność nie zna się na dobrym towarze, tylko na tanim... A co

do malwersacji, te się wszędzie trafiają. Skąd zresztą wezmę innych ludzi?

Pomimo tęgiej miny Szlangbaum jednak martwił się, a Szuman drwił z niego

bez miłosierdzia.

- Prawda, panie Szlangbaum - mówił doktór - że gdyby w kraju zostali sami

Żydzi, wyszlibyśmy z torbami z interesu! Bo jedni okpiwaliby nas, a drudzy nie

daliby się łapać na nasze sztuki...

Mając dużo wolnego czasu pan Ignacy dużo rozmyślał i dziwił się, że teraz po

całych dniach zaprzątały go kwestie, które dawniej nawet nie przeszły mu przez

głowę.

„Dlaczego nasz sklep upadł?... - mówił do siebie. - Bo gospodaruje w nim

Szlangbaum, nie Wokulski. A dlaczego nie gospodaruje Wokulski?... Bo jak to

wspomniał Ochocki, Stach dusił się tutaj prawie od dzieciństwa i nareszcie

musiał uciec na świeże powietrze...”

620

I przypomniał sobie najwydatniejsze momenta z życia Wokulskiego. Kiedy

chciał uczyć się, jeszcze jako subiekt Hopfera, wszyscy mu dokuczali. Kiedy

wstąpił do uniwersytetu, zażądano od niego poświęceń. Kiedy wrócił do kraju,

nawet pracy mu odmówiono. Kiedy zrobił majątek, obrzucono go

podejrzeniami, a kiedy zakochał się, ubóstwiana kobieta zdradziła go w

najnikczemniejszy sposób...

„Trzeba przyznać - rzekł pan Ignacy - że w takich warunkach zrobił, co mógł

najlepszego...”

Ale jeżeli Wokulskiego siła faktów wypchnęła z kraju, dlaczego sklepu po nim

nie odziedziczył bodajby on sam, Rzecki, nie zaś Szlangbaum?...

Bo on, Rzecki, nigdy o tym nie myślał, ażeby posiadać własny sklep. On

walczył za interesa Węgrów albo czekał, aż Napoleonidzi świat przebudują. I

cóż się stało?... Świat nie poprawił się, Napoleonidzi wyginęli, a właścicielem

sklepu został Szlangbaum.

„Strach, ile się u nas marnuje uczciwych ludzi - myślał. - Katz palnął sobie w

leb, Wokulski wyjechał, Klejn Bóg wie gdzie, a Lisiecki musiał także się

wynosić, bo dla niego nie było tu miejsca...”

Wobec tych medytacyj pan Ignacy doznawał wyrzutów sumienia, pod wpływem

których począł mu się zarysowywać jakiś plan na przyszłość...

„Wejdę - mówił - do spółki z panią Stawską i z Mraczewskim. Oni mają

dwadzieścia tysięcy rubli, ja dwadzieścia pięć tysięcy, więc za taką sumę

możemy otworzyć porządny sklep choćby pod bokiem Szlangbaumowi...”

Projekt ten tak go opanował, że pod jego wpływem czuł się nawet zdrowszym.

Wprawdzie coraz częściej doznawał bólu w ramionach i duszności, ale nie

zważał na to...

„Pojadę na kurację choćby za granicę - myślał - pozbędę się tych głupich

duszności i wezmę się do roboty naprawdę... Cóż to, czy tylko Szlangbaum ma

robić u nas majątek?...”

Czuł się młodszym i rzeźwiejszym, choć Szuman nie radził mu wychodzić na

ulicę i zalecał unikać wzruszeń.

Sam doktór jednakże często zapominał o własnym przepisie.

Raz wpadł do Rzeckiego z rana, wzburzony tak, że zapomniał włożyć krawata

na szyję.

- Wiesz pan - zawołał - pięknych rzeczy dowiedziałem się o Wokulskim!...

Pan Ignacy położył na stole nóż i widelec (właśnie jadł befsztyk z borówkami) i

uczul ból w ramionach.

- Cóż się stało?... - zapytał słabym głosem.

- Pyszny jest Staś!... - mówił Szuman. - Odnalazłem tego dróżnika Wysockiego

w Skierniewicach, wybadałem go i wiesz pan, com odkrył?...

- Skądże mogę wiedzieć?... - spytał Rzecki, któremu na chwilę zrobiło się