- Там недзе першы ля вас. I асабiст.
- Ужо бачу. Стаяць на дарозе.
- Як паедуць, зьвякнi - куды?
Я паклаў слухаўку i вылез з раўка. Машыны былi на ранейшым месцы, але афiцэры там, вiдаць было, заварушылiся, перасталi разглядваць карту. I той лагодны маёр у фуражцы ўжо не пазiраў сюды. Значыць, гэта й ёсьць наш брыгадны асабiст, упаўнаважаны страхавiтага "сьмерша" (сьмерць шпiёнам). Дагэтуль я нiдзе ня бачыў яго, цi, можа, ён у брыгадзе нядаўна? Нашага палкавога "сьмершаўца" усе добра ведалi, той заўжды тоўкся на батарэях, асаблiва на маршах цi на фармоўках, любiў пасядзець з афiцэрамi ў вольны час ды з чаркай. I яшчэ быў вялiкi аматар сьпеваў - хоць "Распрагайце, хлопцы, коней", хоць "На позицию девушка провожала бойца". Казалi, у полк прыехаў з Далёкага Ўсходу i ўжо праз пару месяцаў на фронце атрымаў два ордэны, як i наш камбат, якi топае па перадавой ад самага Харкава i два разы паранены. Ну, але здаўна вядома, што Бог няроўна дзелiць ня толькi ў мiрным жыцьцi, але й на вайне.
Машыны з афiцэрамi нарэшце паехалi па дарозе ў тыл, трэба было папярэдзiць камбата. Палкавыя батарэi ў гэтай цеснай горнай далiне разьмяшчалiся па адной у некалькi эшалёнаў - першая батарэя была наперадзе, па той бок гарадка, адразу за пяхотай; па гэты бок наша, за ёй астатнiя. Усе сядзелi пры адной дарозе. Вядома, камбаты цiкавалi за няўрочным рухам камбрыга i паведамлялi аб iм адзiн аднаму, каб ня быць захопленымi зьнянацку. Начальства, як i працiўнiка, належала асьцерагацца на вайне. Я ўлез у цесны равок i патэлефанаваў камбату, а як вылез, Кананок ужо быў на агнявой. Ягоны ўсьмешлiвы твар зьзяў стрыманым захапленьнем, i тое адразу прыкмецiлi нашыя зубаскалы-хлопцы.
- Ну, дамовiўся? Калi пабяжыш?
- А можа, ён сюды яе прывядзе? У госьцi...
Кананок, аднак, без увагi да iх адразу зьвярнуўся да мяне:
- Там зямлячка ваша, таварыш лейтэнант.
- Якая зямлячка?
- Ды зь Беларусi, кажа.
- Як зь Беларусi? Савецкай? - ня мог зразумець я.
У сярэдзiне Аўстрыi, напрыканцы вайны, у гэткiм шыкоўным катэджы зямлячка? Штосьцi тут незразумелае...
- Ну, - толькi й адказаў нешматслоўны Кананок. Мабыць, болей ён ня ведаў нiчога.
Тая навiна ня толькi кранула - яна амаль узрушыла мяне. Землякi наогул мяне абходзiлi, за ўсю вайну я стрэў iх, можа, чалавекi тры. Мабыць, таму, што гэты Ўкраiнскi фронт быў наводдаль ад Беларусi, салдаты ды й афiцэры ў нас болей паходзiлi з Украiны, Паўночнага Каўказу, дзе фармавалася брыгада, ну i, вядома, з Расеi. Беларусаў жа ў палку, здаецца, не было нiводнага. Аднойчы дачуўся, быццам начальнiк ГЗМ - беларус i пры выпадку запытаўся ў самога, адкуль ён. Але не, не зь Беларусi, хоць вымаўленьне яго было дужа падобнае да беларускага. Казаў, смаленец. Я быў расчараваны. Так хацелася сустрэць родную душу, хоць бы адкуль-небудзь з блiзкага цi далёкага раёну, успомнiць, пагаманiць пра даваеннае. А можа, i дазнацца што пра сучаснае з родных мясьцiнаў, ад якiх я быў адарваны з пачатку вайны.
Вайна вайной, але, мабыць, належала зашыць разадранае рукаво. З тае прычыны, што тут гойсала начальства, распранацца ня стаў, папрасiў Кананка зашыць гiмнасьцёрку на мне, i той выняў зь зiмовай шапкi ржавую iголку зь нясьвежаю нiткаю. Толькi ён прыладзiўся зашываць, як ззаду завухалi нашыя гаўбiцы; цераз галовы, праразаючы тугое паветра, са шморгатам паляцелi цяжкiя снарады. Спакваля зь iншага боку глуха загаўкалi нямецкiя мiнамёты - гэтыя, як i ўчора, пачалi бiць па гарадку. Мiж дахаў i дрэваў пыхнулi ўгору дымныя выбухi - два зь iх зусiм побач, за лесапiльняй.
- А ну ўсе ў равок!
Цесьненька, адзiн ля аднаго, мы стулiлiся ў вузкiм раўку; на агнявой ля панарамы гарматы, як заўжды, застаўся адзiн наводчык Сьцяпанаў. Выбухi таўклi навакольле, разьбiвалi ўшчэнт дахi дамовак. Невядома было, колькi працягнецца той абстрэл, калi толькi гэта звычайны абстрэл безь якога руху пяхоты. Калi зь пяхотай, будзе горш справа, можа, i нам прыйдзецца ўключыцца ў бойку.
- Абармоты! - бурчэў тэлефанiст Муха. - Не дадуць i пасьнедаць.
Так, сьняданак, мiж тым, затрымлiваўся, як бы не давялося есьцi яго разам з абедам. Як пазаўчора. Тут, у Аўстрыi, зусiм ня тое, што нядаўна было ў Вэнгрыi, калi мы пра кухню ня дбалi, харчавалiся з цывiльнага харчу - ня трэба была нi пярловая каша, нi вэрмiшэлевы суп. У кожнай хаце лёгка было здабыць кавалак вяндлiны, колца прыперчанай каўбасы, бохан белага хлеба. Ды яшчэ бутлю, а то й болей вiна - чырвонага цi белага. Але Вэнгрыя каштавала нам немалой крывi i засталася ззаду, а ў Аўстрыi з харчам было тугавата. Аўстрыякi самi сядзелi на картках. Увогуле, галадалi. I мы мусiлi есьцi тое, што варыў старшына. А той, вядома, ня дужа даваў сабе клопату - частаваў тым, што прывозiлi з тылу.
Абстрэл доўжыўся з гадзiну, стралялi нашыя артылерысты i немцы. Разы два выбухнула на дарозе, ля тога паўразьбiтага дому, дзе ранiцай стаялi машыны, паленым смуродам пацягнула ў наш бок, да рэчкi. I мне раптам стала клопатна: хоць бы не патрапiлi ў той слаўны катэдж. За адну сэкунду маглi спляжыць усё гэтае ўтульнае хараство, над якiм шчыравала, можа, не адно пакаленьне ягоных уласьнiкаў. Тым часам па той бок гарадка на перадавой было быццам цiха. I то добра, значыць, атакi не было нi з чыйго боку. Можна было трохi расслабiцца, адыйсьцi ад напругi, i я вылез з раўка. Ля наводчыка Сьцяпанава ўжо сядзеў камандзiр гарматы Мядзьведзеў, - ня ў лад са сваiм прозьвiшчам худы, даўгалыгi сяржант з вузкiм, стараватым тварам. Абстрэл прыпынiў яго ранiшнi сон пад плашч-палаткай ля бруствэру, i цяпер сяржант нэрваваўся.
- Якога д'ябла! - зазлаваў ён, калi выбухнула зусiм блiзка, здаецца, за агароджай лесапiльнi. - Запаляць, будзе сьмярдзець да вечара.
- I без таго смуроду хапае, - сказаў наводчык.
- Такi гарадок пляжаць. Безь якой патрэбы. Усё роўна хутка канец, нiкуды ня дзенуцца.
- А можа, таму й пляжаць, што напасьледак, - сказаў Сьцяпанаў, - каб нiкому не дасталося.
Што напасьледак, гэта пэўна, падумаў я, бо дужа няшмат засталося. Толькi мы штось замарудзiлi, уперлiся ў нейкую перашкоду. З захаду па Аўстрыi ўжо наступалi амэрыканцы. Часам батарэйны радыст лавiў iх ня так i далёкiя перамовы на ангельскай мове, якая перамешвалася ў эфiры зь нямецкай, чаго раней не чутно было нiколi. Значыць, яны тут недалёка i, можа, днямi ўдараць насустрач нам з захаду. Калi да таго часу гэты гарадок не ператвораць у руiны. Чамусьцi раней пра тое ня думалася. Будынкi, гарады i сёлы на вайне наогул ня бралiся пад увагу i аднолькава руйнавалiся i намi, i немцамi. Але цяпер во паявiлася новае пачуцьцё, новыя адносiны як да чалавечых жыцьцяў, так i да чалавечай маёмасьцi. Ды яшчэ такой, як у гэтай пакутнiцы Аўстрыi, таксама па-сутнасьцi нямецкай ахвяры.
Як трохi пацiшэла ўгары, прыйшлi нашыя салдаты з кухнi. Атрошчанка i Скiбаў прынесьлi па два кацялкi, боханы хлеба ў рэчмяшках - харч для ўзвода на ўвесь дзень. За iмi чамусьцi валюхаста валокся праныра санiнструктар Пятрушын, i я зласьлiва падумаў: а гэты навошта? Мне ён не падабаўся нiколi, гэты трыццацiгадовы сяржант, якi ў прамежках памiж абстрэламi бадзяўся па батарэйных тылах. Калi ж узьнiкала якая патрэба, дык санiнструктара было не знайсьцi. Зноў жа празь ягоны ровар я сёньня перажыў сутычку з камбрыгам. Мабыць, адчуваючы тое, Пятрушын адразу пачаў трошкi нават лiсьлiва, нiбы паддобрываючыся:
- Ну, як? Дастаецца вам тут? На самым, лiчы, перадку. Ня тое, што ў трэцяй - сядзяць, як у бога за пазухай. Камбат на акардэоне грае. Параненых няма? запытаўся ён.
Салдаты павылазiлi з раўка, пачалi рэзаць хлеб на палатцы, усаджвалiся над кацялкамi з астылай пярлоўкай. Пятрушын, падобна было, пасьнедаў ужо i не выказваў цiкавасьцi да ежы. Ён дастаў з кiшэнi "бархотку" i, паставiўшы бот на станiну, узяўся яго начышчаць. Пасьля старанна начышчаў другi. З усiх сяржантаў у палку адзiн ён фарсiў у зграбных хромавых ботах, аб якiх не пераставаў дбаць нават у часе абстрэлаў.
Начысьцiўшы боты i палюбаваўшыся на iх амаль люстраны бляск, санiнструктар раптам успомнiў:
