- Дык праўда гэта, што яна ў цябе не надта памяркоўная?.. Будзе злаваць, калi мы замочым нашу сустрэчу шкляначкай беленькага?

У гэты момант пану Лябро, нягледзячы на яго пяцьдзесят гадоў, вялiкi рост i вагу, аўтарытэт багатага чалавека i былога мэра выспы, захацелася ўпасцi прылюдна на каленi i ўголас малiць: "Пашкадуйце!.."

Больш таго, ён ледзь не зрабiў яшчэ горш. Бо гатовы ўжо быў завыць: "Забiце мяне адразу ж!"

I не таму не зрабiў ён гэтага, што баяўся страцiць павагу людзей. Проста пан Лябро не ведаў ужо больш, дзе ён знаходзiцца, не валодаў нi целам сваiм, нi думкамi, проста госць трымаў яго за руку, абапiраўся на яго i паволi i ўладна цягнуў да чырвона-зялёнай тэрасы "Ноевага каўчэга".

- Ты, мабыць, часта сюды заходзiш, га?

Лябро адказваў, бы вучань настаўнiку:

- Некалькi разоў на дзень.

- Выпiваеш?

- Не... Трохi...

- Але зрэдку хоць напiваешся?

- Нiколi...

- А ў мяне бывае... Убачыш яшчэ... Толькi не бойся... Гэй, там ёсць хто-небудзь?

З гэтымi словамi Жуль падштурхнуў Лябро ў залу кавярнi, да бара, якi зiхацеў у змроку нiкелем.

З кухнi выйшла маладзенькая афiцыянтка. Яна яшчэ, мусiць, нiчога не ведала пра прыезд такога дзiўнага госця.

- Дзень добры, пан Лябро...

- А мяне завуць Жуль... Дай нам, крошка, пляшку беленькага... I што-небудзь паесцi...

Дзяўчына зiрнула на Лябро.

- Анчоўсы? - спыталася яна.

- Няхай будуць анчоўсы, - адказаў за Лябро Жуль. - Я бачу, Аскар iх любiць. Анчоўсы дык анчоўсы... Падай нам на тэрасу.

Ён сеў, цi, хутчэй, упаў у лазовае крэсла, выцягнуў драўляную нагу, выцер твар вялiкай чырвонай насоўкаю - горача было i яму.

Пасля доўга пляваўся, харкаў. Урэшце паднёс шклянку з вiном да вуснаў, паглядзеў яе на святло, уздыхнуў.

- Цяпер ужо лепш!.. За тваё здароўе, Аскар!.. Я заўсёды казаў, што калi-небудзь усё роўна знайду цябе... Пад страхам смерцi, памятаеш?.. А дзiўна ўсё ж такi... Я ж зусiм не ведаў, якi ты...

Ён зноў паглядзеў на Лябро - задаволены, нават шчаслiвы.

- А ты тлусцейшы за мяне... У мяне адны мускулы... - Ён напружыў бiцэпсы. - Памацай... Ну, не бойся... Я ж толькi i ведаў, што твае iмя ды прозвiшча, якiя ты напiсаў на шчытку. А ты не з тых людзей, пра якiх пiшуць газеты... Адзiн з сарака мiльёнаў французаў... Адгадай, як я цябе знайшоў. Ну, адгадай!..

- Не ведаю...

Хочучы ўлашчыць госця, Лябро змушана ўсмiхнуўся.

- Гэта ўсё твая дачка Iвона...

Лябро занепакоiўся яшчэ больш: як магла яго дачка...

- Я напаў на твой след якраз тады, калi ты выдаваў яе замуж, дзевяць месяцаў назад... Слухай, дзiцяцi ў iх яшчэ няма?.. Дык ты, значыць, такое закацiў вяселле, што пiсалi пра яго ажно на першай старонцы "Вара"*... Газета выходзiць у Тулоне, га?.. Уяўляеш, мне сустрэўся ў Адыс-Абебе, адкуль ты i атрымаў першую паштоўку, тып з гэтых мясцiн, якi пражыў у Афрыцы дваццаць гадоў i ўсё яшчэ падпiсваецца на вашу газету... Вось у адным з яе нумароў я i напаткаў тваё iмя... Тут i ўспомнiўся шчыточак...

* Вар - дэпартамент на паўднёвым усходзе Францыi.

Ён нахмурыў бровы. Твар у яго пасуравеў. Ён глядзеў Лябро ў самыя вочы позiрк у яго быў i люты, i адначасна насмешлiвы.

- Прыгадваеш, га?..

Памаўчаўшы крыху, Жуль, хоць i груба, ды ўсё ж зычлiва дадаў:

- Давай пi вiно... Пад страхам смерцi, чуеш?.. Я ад гэтых слоў не адракуся... Пi, я табе кажу!.. Гэта, браток, усяго толькi вiно, а будзе яшчэ i ром... Як яе зваць, афiцыянтачку?..

- Жажо...

- Жажо?.. Хадзi сюды, прыгажуня... I прынясi нам другую бутэльку... У Аскара вельмi ўжо ў горле сушыць...

II

Кожныя пяць хвiлiн аднаногi выпiваў адным глытком шкляначку вiна i загадваў Лябро такiм тонам, што пярэчыць нiяк было нельга:

- Дапiвай, Аскар!

I Лябро пiў. Пасля трэцяй бутэлькi ён ужо ледзь бачыў стрэлкi гадзiннiка на званiцы царквы: было цi то дзесяць гадзiн, цi то адзiнаццаць. А Жуль, адкiнуўшыся ў крэсле, палiў i палiў да самага канца цыгаркi, якiя ён сам скручваў, i бурклiва дапытваў Лябро:

- Адкуль ты?

- З Пон-дзю-Ляса... Гэта непадалёк ад Тулона...

- Ведаю! А я з Марселя, з квартала Сэн-Шарль, - радасна ўсмiхнуўся Жуль. Але ў радасцi гэтай, як, зрэшты, i ва ўсiх астатнiх праявах ягоных пачуццяў, было i нешта жахлiвае. Нават калi ён прыкметна мякчэў у гаворцы, то ўсё роўна глядзеў на Лябро, бы на мураша, якога збiраўся вось-вось раздушыць.

- Бацькi багатыя?

- Бедныя... Так сабе... Не, хутчэй бедныя...

- Як i ў мяне. Вучыўся ты дрэнна - iду ў заклад. З матэматыкай заўсёды было кепска. Зноў жа - як i ў мяне!.. Дапiвай! Кажу табе, ну!.. Як ты трапiў у Габон?

- З адной марсельскай фiрмы, пасля службы ў армii.

Жуль спытаўся ў Лябро i пра ўзрост. Выявiлася, што Лябро быў на год старэйшы - i гэта вельмi ўзрадавала аднаногага.

- Урэшце, мы маглi сустрэцца на якiм-небудзь параходзе, а яшчэ раней у армii... Весела было б, га?.. Яшчэ пляшку, мiленькая...

Лябро ўжо дрыжаў ад адной думкi, што яму яшчэ прыйдзецца пiць.

- Не бойся! - засмяяўся Жуль. - У мяне норма. Дый табе лепш, калi я набяруся: убачыш тады, якi я чуллiвы...

I ўсё гэта было на вачах у людзей: адны заходзiлi да Марыса выпiць, другiя гулялi на вулiцы ў шары. Усе ведалi свайго былога мэра, але дапамагчы яму не мог нiхто. Лябро махалi рукою, клiкалi яго, але адзiнае, што мог ён зрабiць, гэта вымушана ўсмiхнуцца.

- Значыцца, калi ты так брыдка абышоўся са мною, табе было дваццаць два гады... Як ты апынуўся ў балотах Мбале?

- Фiрма даручыла наладзiць у тамтэйшых селiшчах збор пальмавага алею.

- Такой спякоты, як там, я больш нiдзе не сустракаў... Сама малярыйны экватарыяльны лес... Але ж ты не адзiн там быў?..

- Са мною былi яшчэ кухар i два весляры.

- I ты згубiў сваю пiрогу?.. Адказвай?.. Чакай... Выпi спачатку... Выпi, або раструшчу табе галаву!

Лябро цераз сiлу пiў. Усё яго цела пакрывалася потам, як некалi ў час службы ў Габоне, але гэты пот быў халодны. Аднак зманiць смеласцi не хапiла. Ён шмат думаў з таго часу пра гэты выпадак з Жулем - i ўдзень, i ўначы, калi не спалася. Каб не гэтая афрыканская гiсторыя, ён мог бы лiчыць сябе сумленным чалавекам, нават шчаслiвым чалавекам. Успамiн аб ёй прыходзiў кожныя два-тры месяцы, працiнаў душу знянацку i стаў ягоным сапраўдным кашмарам.

- Я не губляў пiрогi, - прызнаўся Лябро.

Жуль глядзеў на яго, нахмурыўшы бровы, i не мог паверыць таму, што пачуў.

- Дык што ж ты тады?..

- Была страшэнная задуха... Мне здалося, што ў мяне лiхаманка... Тры днi ледзь паспявалi адмахвацца ад камароў...

- Я таксама...

- Мне было дваццаць два гады...

- Мне таксама... Яшчэ менш: дваццаць адзiн...

- Я не ведаў Афрыкi...

- А я?.. Пi!.. Пi, я табе сказаў!.. У цябе была пiрога, i, нягледзячы на гэта...

Цяпер, праз многiя гады, пан Лябро, былы мэр Паркэроля, i сам не мог зразумець свой колiшнi ўчынак.

- У мяне быў мурын, вясляр з племенi пагу... Ён сядзеў зусiм блiзка ад мяне, i ад яго нясцерпна смярдзела...

Гэта i была сапраўдная прычына ягонага злачынства. Бо Лябро ўсведамляў, што зрабiў злачынства, i не шукаў сабе апраўдання. Калi б трыццаць гадоў назад ён проста забiў чалавека, то, мажлiва, i не пакутаваў бы гэтак праз тое цяпер. Але ягоны ўчынак быў горшы за забойства - i Лябро разумеў гэта.

- Расказвай далей, - утаропiўся ў яго Жуль. - Значыцца, ты, паскуда, не любiш, як пахнуць пагу...

Лябро ўспамiнаў.

Балоты Мбале... На паверхнi мутнай вады лопаюцца велiзарныя бурбалкi... Усё кiшма кiшыць кракадзiламi, змеямi i ўсялякай iншай брыдотаю... I нiдзе нi купiнкi цвёрдай зямлi - толькi балота, такое зарослае дрэвамi i кустоўем, што ледзь удавалася прадзiрацца скрозь гэты гушчар... I ўдзень i ўначы камары, а кусалiся яны так балюча i небяспечна, што ён не здымаў з твару маскiтнай сеткi, пад якой проста задыхаўся...