skoku przez siedmiu chłopców, który trzeba było zakończyć koziołkiem w przód, wylądował krzywo na macie, zdaje się, że skręcił sobie nogę, siadł ze swą niespokojną chrząstką na uboczu, na drabince, i zadekował się, kiedy ci z primy weszli na salę z początkiem drugiej lekcji. Dopiero przy koszykówce przeciwko primie przyłączył się znowu do nas, rzucił też trzy czy cztery kosze; pomimo to przegraliśmy.

Nasza neogotycka sala gimnastyczna robiła uroczyste wrażenie w tej samej mierze, w jakiej kaplica Marii Panny w Neuschottland zachowała trzeźwy, gimnastyczny charakter byłej, nowocześnie zaplanowanej i szerokimi oknami rozjaśnionej hali sportowej, choćby ksiądz Guzewski porozmieszczał w niej nie wiadomo ile pokolorowanego gipsu i wotywnych dewocjonaliów. O ile tam ponad wszystkimi tajemnicami panowała jasność, my gimnastykowaliśmy się w tajemniczym półmroku: sala miała ostrołukowe okna, a ceglane ornamenty dzieliły je na wypełnione maswerkiem rozety. Podczas gdy w kaplicy Panny Marii Ofiarowanie, Przeistoczenie i Komunia w jasnym oświetleniu były tylko skomplikowanym i odartym z uroku technicznym procesem – zamiast sakramentu ołtarza można by tu rozdzielać okucia drzwi, narzędzia albo, jak kiedyś, przybory do ćwiczeń fizycznych, na przykład kije do palanta czy pałeczki do sztafety – w mistycznym oświetleniu naszej sali proste losowanie obu drużyn koszykówki, które sprężyście przeprowadzoną, dziesięciominutową rozgrywką zakończyły lekcję gimnastyki, robiło uroczyste i przejmujące wrażenie, jak święcenia kapłańskie lub bierzmowanie; a rozchodzenie się drużyn po wylosowaniu boiska w mroczną głąb sali odbywało się z pokorą nabożnej ceremonii. Zwłaszcza kiedy na dworze świeciło poranne słońce i wiązki promieni przedostawały się przez gałęzie kasztanów na podwórzu rekreacyjnym i przez ostrołukowe okna, a my właśnie ćwiczyliśmy na pierścieniach czy też na trapezie, powstawały dzięki ukośnie padającemu, bocznemu światłu nastrojowe efekty. Wytężywszy pamięć, dziś jeszcze widzę przysadzistego kapitana w czerwonych jak pelerynki ministrantów spodenkach gimnastycznych naszego gimnazjum, widzę, jak lekko i płynnie ćwiczy na rozhuśtanym trapezie, widzę jego stopy – ćwiczył boso – bezbłędnie wyciągnięte i zanurzające się w snop ukośnych, złociście połyskujących promieni słonecznych, widzę jego ręce – bo nagle zawisł na kolanach – chwytające jedno z tych świetlistych pasm, wibrujących złotym pyłem; tak cudownie staroświecka była nasza sala gimnastyczna, nawet w szatni światło padało przez ostrołukowe okna. Dlatego nazywaliśmy szatnię zakrystią.

Mallenbrandt zagwizdał i zarówno chłopcy z primy jak też z niższej sekundy musieli stanąć w dwuszeregu, zaśpiewać dla kapitana: „Porannejrosieidziemywgóryhej” i potem puszczono nas do szatni. Natychmiast wszyscy obskoczyliśmy znów kapitana. Tylko ci z primy zachowywali się trochę mniej natarczywie. Podczas gdy kapitan po starannym umyciu rąk i pach nad jedyną umywalką – kabin z prysznicami nie mieliśmy – szybkimi ruchami wciągał na siebie bieliznę, zdjąwszy pożyczony kostium tak, że nic nie zobaczyliśmy, musiał wciąż odpowiadać na pytania uczniów, i robił to ze śmiechem, dobrodusznie, nie zanadto z góry; potem między dwoma pytaniami nagle zamilkł; niepewnie obmacujące palce, początkowo ukradkowe, po chwili nie ukrywane już poszukiwania, również pod ławką – chwileczkę, chłopcy, zaraz będę znów na pokładzie! – i w granatowych marynarskich spodniach, w białej koszuli, bez butów, ale w skarpetach, kapitan przeciskał się pomiędzy uczniami i rzędami ławek, przez smród ogrodu zoologicznego: małego pawilonu dla drapieżców. Kołnierz miał rozpięty i podniesiony, przygotowany do zawiązania krawata i wstążki z owym orderem, którego nazwa nie przechodzi mi przez usta. Na drzwiach nauczycielskiego pokoju Mallenbrandta wisiał tygodniowy plan zajęć w sali gimnastycznej. Kapitan zapukał i od razu wszedł.

Któż nie pomyślał, tak jak ja, o Mahlkem? Nie jestem pewien, czy od razu, choć powinienem był od razu, ale tak czy owak nie zawołałem głośno: „Gdzie podział się Mahlke?” Schilling też nie krzyknął ani Hotten Sonntag, Winter, Kupka czy Esch, żaden z nich; raczej zgodziliśmy się wszyscy, że to chucherkowaty Buschmann, łobuziak, który nawet po tuzinie policzków nie potrafił zaprzestać wiecznego, wrodzonego mu szczerzenia zębów.

Kiedy Mallenbrandt w miękkim płaszczu kąpielowym stanął pomiędzy nami z na wpół ubranym kapitanem i ryknął swoje: – Ktotozrobił? Przyznaćsię! – podsunięto mu Buschmanna. Ja także zawołałem, że to Buschmann, i nawet po cichu byłem gotów tak myśleć, bez przekonywania samego siebie: rzeczywiście, to mógł zrobić jedynie Buschmann, któż inny, jeśli nie Buschmann.

Tylko gdzieś głęboko w mózgownicy zaczęło mnie coś łaskotać, podczas gdy Buschmanna przesłuchiwano ze wszystkich stron i indagowali go kapitan, przewodniczący samorządu primy i inni. To łaskotanie jeszcze się wzmogło, kiedy Buschmann po raz pierwszy oberwał po gębie, ponieważ uśmiech nie schodził mu z twarzy nawet w czasie śledztwa. Czekając wzrokiem i słuchem na jednoznaczne przyznanie się Buschmanna do winy, czułem w mózgownicy rosnącą pewność: no, no, czy to przypadkiem nie był ktoś zupełnie inny!

I wtedy przestałem czyhać na wyjaśniające słówko uśmiechniętego Buschmanna, zwłaszcza że ilość wymierzonych mu policzków wskazywała na niepewność Mallenbrandta. Nie mówił też już o skradzionym przedmiocie, lecz w przerwie między jednym a drugim uderzeniem ryczał:

– Przestań się śmiać! Nie śmiej się! Już ja cię oduczę tych uśmieszków!

Nawiasem mówiąc to się Mallenbrandtowi bynajmniej nie udało. Nie wiem, czy Buschmann jeszcze żyje; ale jeżeli gdzieś istnieje dentysta, weterynarz czy też lekarz nazwiskiem Buschmann – Heini Buschmann chciał studiować medycynę – to z całą pewnością istnieje uśmiechnięty doktor Buschmann, bo takiego grymasu nie można się łatwo pozbyć, jest odporny, przetrzymuje wojny i reformy walutowe i już wówczas, kiedy kapitan z rozpiętym kołnierzykiem czekał na rezultat śledztwa, okazał się silniejszy od uderzeń profesora Mallenbrandta.

Ukradkiem – chociaż oczy wszystkich były skierowane na Buschmanna – odwróciłem się do Mahlkego; nie musiałem go szukać, bo przez skórę czułem, gdzie jest ze swoimi pieśniami maryjnymi w głowie. Zupełnie ubrany, stał rzeczywiście niedaleko, ale na uboczu, i zapinał sobie ostatni guzik koszuli, którą, sądząc po kroju i wzorze w paski, miał zapewne po ojcu. Zapinając koszulę musiał się trudzić, żeby swój znak rozpoznawczy wtłoczyć za guzik.

Pomijając mocowanie się z guzikiem i towarzyszącą temu grę muskułów szczęki, Mahlke robił wrażenie spokojnego. Kiedy zrozumiał, że guzika nie da się zapiąć nad jabłkiem Adama, wyciągnął z kieszeni wiszącej na haku marynarki pomięty krawat. Nikt w naszej klasie nie nosił krawata. Tylko w wyższej sekundzie i w primie kilku elegancików wiązało sobie śmieszne muszki. Dwie godziny przedtem, gdy kapitan wygłaszał swój pełen zachwytów nad przyrodą wykład, Mahlke miał jeszcze rozpięty kołnierzyk koszuli; ale w jego kieszeni gniótł się już krawat i czekał na wielką okazję.

Krawatowa premiera Mahlkego! Przed jedynym i do tego jeszcze całym w plamy lusterkiem w szatni Mahlke, nie podchodząc bliżej do swego odbicia, przypatrując mu się na dystans i raczej pro forma, zawiązał barwnie nakrapiany, jak mi się dziś wydaje, niegustowny łaszek wokół postawionego kołnierzyka, wywrócił kołnierz, poskubał o wiele za duży węzeł i powiedział niegłośno, ale z naciskiem, tak że jego słowa wyraźnie rozległy się na tle wciąż jeszcze prowadzonego przesłuchania i odgłosu policzków, którymi Mallenbrandt obrabiał uśmiechniętego Buschmanna:

– Mógłbym się co prawda założyć, że to nie był Buschmann. Ale czy ktoś już przeszukał jego manatki?

Mahlke natychmiast znalazł słuchaczy. A przecież mówił tylko do lustra; jego krawat, nowy trick, zwrócił uwagę dopiero później, i to nie w sposób szczególny. Mallenbrandt przeszukał własnoręcznie rzeczy Buschmanna i zaraz miał powód, żeby trzepnąć go raz jeszcze po gębie, ponieważ w obu kieszeniach marynarki było kilka napoczętych paczek z prezerwatywami, którymi Buschmann uprawiał handelek w wyższych klasach; jego ojciec był drogerzystą. Poza tym, Mallenbrandt nic nie znalazł i kapitan, po prostu zrezygnowawszy z dalszych indagacji, zawiązał swój oficerski krawat, odwrócił kołnierzyk, dotknął pustego miejsca po wysokim odznaczeniu i zaproponował, żeby nie brać rzeczy zbyt poważnie.